تهرانی ها هوای سمی تنفس می کنند/ آمار تکان‌دهنده

خبرگزاری فارس: میزان غلظت بنزن موجود در هوای کلان شهر تهران ۵ تا ۳۰ برابر مقدار استاندار است. اثرات مزمن ناشی از استنشاق بنزن باعث اختلالات خونی در انسان می‌شود. همچنین عوارض عصبی ناشی از استنشاق بنزن شامل خواب آلودگی، سرگیجه، سردرد، بیهوشی و رعشه است.

بنزن (C6H6) مایعی بی‌رنگ و قابل اشتعال و خوش بو است که دارای چگالی g/cm3 87/0 (دردمای C °20) و نقطه جوش C ° 1/80 و فشار بخار 95/9 کیلو پاسکال در دمای (C ° 20) و جرم مولکولی 11/78 g/mol است. بنزن به مقدار جزئی در آب (g/lit 8/1 در دمای C ° 25) و در الکل ، کلروفورم، دی اتیل اتر، استن و تتراکلرید کربن به راحتی حل می‌شود.

بوی بنزن از غلظت‌های (ppm 5/4 – 5/0) قابل استنشاق است.

امروزه بنزن به دلیل استفاده زیاد در صنایع جزء 20 محصول شیمیایی عمده در جهان به حساب می‌آید. در بسیاری از صنایع، بنزن برای تولید استایرن، ساخت پلاستیک و نایلون و لاستیک، فیبرهای مصنوعی، رزین‌های مختلف، رنگ، معرف، دارو، حشره‌کش‌ها، چسب، حلال، مواد منفجره، جوهر، براق کننده‌ها و روان کننده‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. استفاده از بنزن در سوخت خودروها به منظور افزایش بهسوزی سوخت و عدد اکتان آن است.

فعالیت‌های صنعتی و سوخت مصرفی خودروها مهمترین منبع انتشار بنزن در محیط زیست هستند. در این صنایع بنزن به عنوان ماده خام و یا حلال استفاده می‌شود.

سوخت خودروها و گاز خروجی از اگزوز وسایل نقلیه و تبخیر بنزن در پمپ بنزین‌ها، سوختن نفت و گاز غلظت بنزن را در هوا افزایش می‌دهند. همچنین استفاده از دخانیات و دود ناشی از سوختن تنباکو عامل انتشار بنزن در محیط‌های بسته است. همچنین نشت، دفن و انهدام محصولات حاوی بنزن و تخلیه فاضلاب صنعتی عامل انتشار بنزن به آب­های زیرزمینی و خاک است.

بطور کلی بنزن از طریق تنفس، بلعیدن و تماس مستقیم (پوست) وارد بدن انسان می‌شود.

اثرات مخرب بنزن بر روی سلامتی انسان به عواملی چون غلظت و طول مدت تماس بستگی دارد. بیشترین اطلاعات به دست آمده در گذشته در مورد تأثیرات طولانی مدت، از مطالعات و آزمایش‌های انجام گرفته روی کارگران در معرض بنزن بدست آمده است. ولی امروزه دسترسی به تجهیزات حفاظتی مانند ماسک باعث شده است تا تعداد افراد مبتلا به مسمومیت‌های ناشی از تماس با بنزن کاهش یابد.

آزمایشات انجام یافته روی حیواناتی چون موش صحرایی، خوکچه هندی، موش آزمایشگاهی تا حدودی تأثیرات بنزن را بر سلامتی انسان مانند (سرطان، نقص مادرزادی و ...) نشان می‌دهد.

عوارض عصبی ناشی از استنشاق بنزن شامل خواب آلودگی، سرگیجه، سردرد، بیهوشی و رعشه است.

بلعیدن مقدار زیادی بنزن باعث سرگیجه، تهوع، تشنج، بی‌خوابی، تحریک معده و افزایش ضربان قلب، اغما و مرگ می‌شود و تنفس بخارات بنزن باعث سوزش پوست، چشم و مشکلات شدید تنفسی شده، همچنین تماس مستقیم با بنزن باعث قرمزی، تورم و تاول‌های پوستی می‌شود.

نتایج آزمایشات نشان می‌دهد که عوارض حاد ناشی از تأثیر بلع بنزن بیشتر از استنشاق و تماس پوستی است. تأثیرات سطوح پایین غلظت بنزن موجود در غذا و یا نوشیدنی‌ها هنوز مشخص نیست.

اثرات مزمن ناشی از استنشاق بنزن باعث اختلالات خونی در انسان می‌شود. آزمایشات نشان می‌دهند تماس طولانی مدت با بنزن، تأثیرات مخربی را بر روی بافت‌های سازندة سلول‌های خون خصوصاً سلول های مغز استخوان می‌گذارد. این تأثیرات باعث کاهش تولید سلول­های مغز استخوان شده و موجب کم­خونی می‌شود.

کاهش در دیگر اجزای خون می‌تواند موجب خونریزی شدید و کاهش گلبول‌های سفید خون و آنتی بادی‌ها ‌شود که باعث کاهش سیستم ایمنی بدن در مواجهه با بیماری­ها می‌شود.

از دیگر اثرات طولانی مدت بنزن، سرطان خون (بافت‌های سازنده خون) است. آژانس حفاظت محیط زیست آمریکا (EPA)[1]، بنزن را در گروه A مواد سرطان­زا طبقه‌بندی کرده است و همچنین آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان (IARC)[2] بنزن را به عنوان ماده سرطان‌زا برای انسان معرفی کرده است.

اثرات سرطان‌زایی بنزن در کارگران صنایع مواد شیمیایی و پالایشگاه­ها مشاهده شده است. همچنین مطالعات و آزمایشات انجام شده بر روی حیوانات افزایش ریسک سرطان‌زایی را در اعضای مختلف مانند کبد، کلیه، تخمدان ، سینه و شش نشان می‌دهد.

بر اساس مصوبه شورای عالی حفاظت محیط زیست ایران در جلسه مورخ 11/5/88 استاندارد بنزن طی سال های 1388 الی 1390 به شرح جدول زیر است.

نوع آلاینده
1388
1389
1390

بنزن

سالیانه
µgr/m3
ppm
µgr/m3
ppm
µgr/m3
ppm

-
-
5
5/1
5
5/1

با توجه به اینکه مواد آلی فرار بخصوص بنزن، موارد مصرف گسترده ای در صنایع مختلف دارند و همینطور به لحاظ مشکلات و خطرات گسترده آنها در صورت انتشار در هوا، شرکت کنترل کیفیت هوا در سال 1390 اقدام به اندازه گیری این آلاینده ها درهوای چند نقطه از شهر تهران و چند جایگاه عرضه سوخت کرد. مدت هر نمونه برداری 50 دقیقه بوده و10 لیتر هوای آزاد جایگاهها با دبی بسیار کم برای هر نمونه استفاده شده است. نتایج این اندازه گیری به شرح زیر است.

وضعیت آلاینده بنزن در هوای شهر تهران(بر حسب ppb)

موقعیت تاریخ
Benzene
(ppb) v
(lit) t
(min)
1 شرکت کنترل کیفیت هوا 23 10 50
۲ خیابان بهشتی 90/6/12 10.95 8.4 42
۳ میدان ولیعصر 90/6/30 6.9 10 50
۴ محدوده پل سید خندان 90/7/3 62.3 10 50
۵ شهید رجایی جنب پمپ بنزین 90/7/6 172.4 10 50
۶ میدان بازار دوم نازی آباد 90/7/6 66.8 10 50
۷ کردستان بالاتر از حکیم 90/7/20 84 10 50
۸ میرداماد جنب بانک مرکزی 90/7/25 56.1 10 50
۹ ایستگاه شیخ صفی 90/8/1 44.8 10 50
۱۰ ایستگاه ستاد بحران 90/8/3 40.1 10 50
۱۱ ایستگاه گلبرگ 90/8/21 37.8 10 50
۱۲ شرکت کنترل کیفیت هوا 90/8/23 26.4 10.8 54
میانگین 52.6
استاندارد 1.5(سالانه)

با توجه به میزان غلظت آلاینده بنزن ملاحظه می گردد که این نقاط از نظر آلاینده  بنزن در وضعیت حادی قرار دارد.

جایگاه تاریخ Benzene
(ppb) v
(lit) t
(min)
1 بهشتی 18/3/90 57 10 50
2 سهروردی 22/3/90 236.8 8.4 42
3 چهارراه لشکر 23/3/90 238.5 10 50
4 ستارخان(اختصاصی) 24/3/90 658.3 10 50
5 سهروردی 28/3/90 432 10 50
6 گیشا (چمران) 29/3/90 513 10 50
7 چهارراه لشکر 6/4/90 299 10 50
8 ستارخان(اختصاصی) 8/4/90 91 10 50
میانگین 315.7
استاندارد 1.5(سالانه)

وضعیت آلاینده بنزن در هوای جایگاه های عرضه سوخت شهر تهران(بر حسب ppb)

همانطور که در این جدول مشاهده می شود میزان غلظت بنزن در هوای جایگاه های عرضه سوخت در شرایط حاد است. بطوری که میانگین این غلظت حدود210 برابر میزان استاندارد سالانه بنزن است.