آدينه، 29 فروردین ماه 1404 = 18-04 2025
چشم حورس چیست و چرا در بسیاری از تدفین‌های مصر باستان دیده می‌شود؟
چشم حورس در سراسر مصر باستان یافت می‌شود. این نماد اغلب در دفن‌های باستانی و خصوصا روی طلسم‌های وادجت دیده می‌شود. چشم حورس گاهی نیز روی تابوت‌ها و درون معابد مقبره‌ها نیز یافت می‌شود. اما چشم حورس چیست و برای مصریان باستان چه معنایی داشت؟
طبق اسطوره‌شناسی مصری، حورس پسر اوزیریس خدای جهان زیرزمینی بود. حورس پس از نبرد با ست، عموی خود، پادشاه مصر شد، اما در این جنگ چشمش را از دست داد. امیلی تیتر، پژوهشگر مرکز باستان‌شناسی مدیترانه‌ای لهستان به لایوساینس گفت چشم حورس توسط توث، خدای حکمت با سر لک‌لک، دوباره درست شد.
کی یاماموتو، مصرشناس دانشگاه تورنتو در ایمیلی به لایوساینس نوشت طلسم وادجت یکی از معروف‌ترین و نمادین‌ترین طلسم‌های مصر باستان است. این طلسم با شفا و حفاظت مرتبط است. به احتمال زیاد به همین دلیل است که این نوع طلسم در بسیاری از دفن‌ها یافت می‌شود و اغلب در داخل پوشش‌های مومیایی‌ها قرار داده می‌شود.
تمدن مصر باستان بیش از سه هزار سال ادامه داشت و شیوه‌ها و باورهای مرتبط با چشم حورس در طول این مدت تغییر کرد. در دوره‌های بعدی، طلسم وادجت بزرگی از موم روی سمت چپ شکم قرار داده می‌شد. در همین محل بود که مومیایی‌ساز در فرایند مومیایی‌کردن، برش را ایجاد می‌کرد. هدف از این اقدام، فراخوانی شفا و حفاظت از این ناحیه آسیب‌پذیر بدن بود. این عمل در هزاره اول پیش از میلاد صورت می‌گرفت.
پنی ویلسون، استاد باستان‌شناسی دانشگاه دورام انگلستان، در ایمیلی به لایوساینس نوشت چشم حورس به قدری به‌عنوان نمادی از حفاظت و سلامت شناخته می‌شد که به راحتی قابل شناسایی بود. به‌گفته‌ی ویلسون، این نماد نه تنها به رفاه و سلامت انسان‌ها بلکه به جنبه‌های دیگر زندگی و منابع طبیعی مصر نیز اشاره داشت.
گیولا پریسکین، تاریخ‌نگار باستانی در دانشگاه سگد مجارستان، می‌گوید چشم حورس با فازهای ماه، از هلال تا بدر و دوباره بازگشت به هلال نیز ارتباط داشت و همین امر ممکن است باعث افزایش محبوبیت این نماد در میان مصریان باستان شده باشد.
در هزاره دوم و اول پیش از میلاد داستان زخمی شدن و ترمیم چشم حورس با چرخه ظهور و افول ماه مقایسه می‌شد. پریسکین افزود: «گرچه چشم حورس نمادی پیچیده با معانی و کاربردهای متعدد بود، ارتباط آن با ماه به احتمال زیاد به افزایش محبوبیت آن کمک کرد.»
یاماموتو گفت: «طلسم‌های وادجت اولین بار حدود سال ۲۲۰۰ پیش از میلاد ظاهر شدند و چشم حورس نیز در همان زمان روی تابوت‌ها و معابد مقبره‌ها کشیده می‌شد. دانشمندان فکر می‌کنند بنا به باور مصری‌ها، چشم‌ها نه تنها حفاظت جادویی برای مردگان فراهم می‌کردند، بلکه به آن‌ها امکان می‌دادند که دنیای زنده‌ها را ببینند.»
مشخص نیست چرا چشم حورس در دوران دودمان ششم مصر پدیدار شد. یاماموتو می‌گوید در آن زمان، مصریان باستان شروع به نوشتن مجموعه‌ای از متون دینی بر دیوارهای اهرام کردند. با شروع نوشتن متون دینی بر دیوارهای هرم‌ها، مصریان باستان ممکن است به نوعی شروع به قانون‌گذاری و رسمی کردن باورهای دینی خود کرده باشند. این روند ممکن است باعث توسعه و گسترش نمادهای دینی جدید مانند چشم حورس شده باشد. به عبارت دیگر، وقتی دین به شکلی رسمی‌تر و ساختارمندتر در جامعه گسترش پیدا کرد، نمادهایی مانند چشم حورس نیز به وجود آمدند.
به گزارش زومیت، ویلسون می‌گوید ممکن است چشم حورس با آرایش‌های دینی مرتبط باشد. از دیرباز سرب معدنی و مرمر سبز به عنوان مواد آرایشی محافظ چشم استفاده می‌شدند، بنابراین چشم وادجت می‌تواند نمادی از چشم‌هایی باشد که به طور جادویی محافظت شده‌اند.
English SummaryAccording to Egyptian mythology, Horus, the son of Osiris, became the king of Egypt after battling his uncle Set, losing an eye in the process. Emily Titer from the Polish Mediterranean Archaeological Center noted that Thoth, the god of wisdom, restored Horus's eye. The Wadjet amulet, symbolizing healing and protection, was commonly found in burials. Over time, its significance evolved, often placed on mummies to invoke protection. Scholars believe the eye's association with the moon phases contributed to its popularity. The emergence of the eye during Egypt's Sixth Dynasty coincided with the formalization of religious texts, leading to the development of new symbols like the Eye of Horus.
