گربه‌ها هزاران سال است که همراه انسان‌ها زندگی می‌کنند، اما چگونگی آغاز این همزیستی همواره محل بحث بوده است.

مصر باستان از دیرباز به‌عنوان یکی از خاستگاه‌های تمدن و پرستش گربه‌ها شناخته می‌شد؛ حضور گسترده مجسمه‌ها، مومیایی‌ها و الهه‌هایی مانند «باستت» گواه رابطه‌ای ویژه میان انسان و این حیوانات است.

با این حال پژوهشگران تاکنون نمی‌دانستند دقیقاً چگونه و چه زمانی این حیوانات از طبیعت به خانه‌های انسان راه پیدا کردند.

حالا اما باستان‌شناسان در پژوهشی تازه می‌گویند گربه‌ها برای نخستین‌بار پس از شرکت در مراسم‌های آئینی و قربانی دسته‌جمعی در مصر باستان، به حیوانات خانگی انسان تبدیل شدند.

بر اساس نتایج دو مطالعه که به تازگی انجام شده، روند اهلی‌سازی گربه‌ها احتمالاً از حدود ۳ هزار سال پیش در مصر باستان و در ارتباط با آئین‌های پرستش باستت، ایزدبانوی گربه‌سان، آغاز شده است.

پژوهشگران در این مطالعات نشان داده‌اند گربه‌ای که در سال ۲۰۰۱ میلادی در قبر ۹۵۰۰ ساله‌ای در قبرس، در کنار یک انسان دفن شده بود، در واقع یک گربه ‌وحشی اروپایی بوده و نه گربه‌ای اهلی‌شده. یافته‌ای که فرضیه پیشین درباره آغاز اهلی‌سازی در منطقه مدیترانه را به چالش کشیده است.

بر اساس شواهد جدید، گربه‌های وحشی ابتدا به‌عنوان حیوانات مقدس برای قربانی‌کردن در پرستشگاه‌های الهه «باستت» پرورش داده می‌شدند.

الهه باستت که ابتدا با سر شیر تصویر می‌شد، از حدود هزار سال پیش از میلاد به شکل زنی با سر گربه در نقاشی‌ها و تندیس‌ها ظاهر شد. این اتفاق هم‌زمان بود با رواج مومیایی‌کردن صدها هزار گربه برای تقدیم به این الهه که در مصر باستان بطور گسترده‌ای رواج داشت.

بنابر اعتقاد محققان، کشف پرستشگاه‌های باستت در اطراف دشت‌های وسیع کشاورزی نشان می‌دهد که محیط‌های مزروعی پر از جوندگان می‌توانسته زمینه‌ساز نزدیکی بیشتر میان انسان و گربه‌ها باشد، چراکه گربه‌ها شکارچی طبیعی این جوندگان بودند.

دانشمندان در تحقیق خود آورده‌اند: «ترکیب وضعیت دینی تازه گربه و نقش آن در کنترل آفات، احتمالاً باعث شد برخی مصری‌ها به‌تدریج گربه‌ها را در خانه نگه دارند و به حیوان خانگی تبدیل کنند.»

پژوهشگران می‌گویند رواج این روند احتمالا با نقش آئین‌های مذهبی در گسترش حیوانات به دیگر نقاط نیز همراستاست؛ همان‌گونه که گسترش گوزن‌ها با الهه آرتمیس در یونان و گسترش مرغ‌ها با آئین میترا مرتبط دانسته شده‌اند.

نیایشگاه باستت در شهر باستانی بوباستیس یکی از باشکوه‌ترین معابد مصر به شمار می‌رفت و شمار زیادی از پیروان را به خود جذب می‌کرد. امروزه ویرانه‌های این معبد هنوز در تل بسطه، واقع در شمال مصر، باقی مانده است.

آئین پرستش باستت به ‌تدریج در سراسر مصر گسترش یافت تا جایی که در دوران دودمان ششم و به‌ویژه در زمان سلطنت پِپی دوم، باستت از احترام بسیاری برخوردار شد.

با گذر زمان، آیین باستت تا واپسین دوره‌های تاریخ مصر باستان نیز ادامه یافت. در سقاره، و به‌ویژه در مجموعه آرامگاه تتی، اشیای متعددی کشف شده که به‌عنوان پیشکش شاهانه به الهه گربه‌سان اهدا شده بودند.

در گورستان همین منطقه نیز هزاران مومیایی گربه کشف شده که توسط پیروان آئین باستت دفن شده‌اند. امری که نشانه‌ای روشن از ادامه‌دار بودن پرستش این ایزدبانوی محبوب تا واپسین سده‌های تمدن فرعونی محسوب می‌شود.

پژوهشگران تأکید می‌کنند که یافته‌های جدیدشان چارچوب تفسیر تازه‌ای از خاستگاه گربه‌های اهلی در اختیار می‌گذارد و نشان می‌دهد که فرآیند اهلی‌سازی آن‌ها پیچیده‌تر، چندمرحله‌ای و با مشارکت تمدن‌های مختلف در شمال آفریقا بوده است.

محققان می‌گویند هنوز برای شناسایی نخستین گربه‌هایی که به نژادهای خانگی امروز تبدیل شده‌اند به تحقیقات بیشتری نیاز است.

یورونیوز