بارش اشک در «جنگل ابر »

روزنماه خراسان: نمي دانم چرا، ولي مي دانم که ابرها هم به اندازه دريا و صداي امواج آرامش بخش هستند. ديدن ابرها به خودي خود روح و احساس را به پرواز در مي آورد چه رسد به زماني که تو بر فراز ابرها باشي و فرشي پنبه اي و زيبا زير پايت. و اين دقيقا احساسي است که تو در "جنگل ابر" داري. مکاني زيبا و رويايي که در معرض نابودي قرار گرفته است.

جنگل ابر
جنگل ابر از جنگل‌هاي زيباي استان سمنان است که در 50 کيلومتري شمال‌شرقي شاهرود و در مسير جاده شاهرود به آزادشهر در استان گلستان قرار دارد. اين جنگل در مجاورت روستاهاي ابر، شيرين‌آباد و خاک‌پيرزن قرار دارد. فضاي جنگل ابر را در فصول مختلف سال، پوششي از ابر فرا گرفته است و به همين دليل به آن جنگل ابر مي‌گويند.در مناطق فرادست جنگل ابر،‌ مي‌توان از بالا به ابرهاي پرتلاطم نگاه کرد. تصويري که در اين مناطق به چشم توريست‌ها و جنگل‌نوردان مي‌آيد، يادآور زيبايي پوسترهاست و هر چند دقيقه يک‌بار، با حرکت ابرها تغيير مي‌کند. ارتفاع زياد جنگل از سطح دريا، پايين بودن درجه حرارت در فصل گرما، وجود چشمه‌سارهاي فراوان و پوشش جنگلي متنوع، از ويژگي‌هاي اين جنگل است که آن را به تفرجگاه زيبا نه فقط براي شاهرودي‌ها و سمناني‌ها، بلکه براي ساکنان جنوب استان گلستان نيز بدل کرده است. هوا در جنگل‌هاي سرسبز استان گلستان شرجي است و به همين دليل برخي از ساکنان اين استان ترجيح مي‌دهند رنج عبور از جاده‌هاي خاکي را تحمل کنند تا براي گردش به جنگل ابر بيايند.

جنگل ابر از دوره سوم زمين‌شناسي بر جاي مانده و داراي درختان سرخدار است که قدمتي 4هزار ساله دارند. در اين جنگل 500 هکتار درخت سرخدار به چشم مي‌خورد که به لحاظ وسعت، مشابه چنداني در جهان ندارد. از اين درختان اسانسي به نام «تاکسول» به دست مي‌آيد که در درمان انواع سرطان‌ها کاربرد دارد.

گونه‌هاي درختي بلوط در اشکوب فوقاني، گونه‌هاي ممرز در حاشيه دره‌ها، درختان توسکا، وليک و ازگيل وحشي نيز در زير اشکوب‌ها قرار دارند که احداث جاده ابر، جان همه اين درختان را نشانه رفته است.

آغاز تهديدها
به خاطر داريم که هيئت دولت در اسفند سال 84 يکي از مصوبات خود را به تکميل راه علي آباد – شاهرود اختصاص داد. از آن زمان تاکنون، ‌اين مصوبه جنجالي در هيئت دولت چندين بار اصلاح شده اما نه تنها کمکي به نجات جنگل هاي ابر نکرده بلکه شبهات موجود در مصوبه و پيشنهادهاي غير کارشناسي برخي مسئولان محيط زيست (همچون قطع درختان و کاشت ما به ازاي آن درنقطه ديگري از استان!) تنها باعث شده تا آن دسته از مسئولان استاني و نمايندگاني که اصرار به ساخت جاده دارند مصوبه دولت را به دلخواه خود تفسير کنند."مژگان جمشيدي" فعال زيست محيطي و کارشناس محيط زيست که تا کنون در خصوص تهديدهايي که متوجه جنگل ابر است چندين مقاله نگاشته است در باره ضدو نقيض گويي هاي مسئولان مي گويد: برخوردهاي محافظه کارانه مسئولان محيط زيست و منابع طبيعي در قبال جنگل ابر در خور تامل است ، ‌به طوري که با شدت گرفتن فشارهاي وارده از سوي ديگر دستگاه ها و برخي افراد،‌ به نوعي مواضع خود را تغيير دادند به طوري که ‌نه کاملا دست رد به سينه مجريان طرح زده باشند و نه مخالفت علني و مستدل خود را اعلام کرده باشند. مروري بر پرونده قطور" ابر "که حاوي مکاتبات بين مسئولان محيط زيست و منابع طبيعي با ديگر مسئولان استاني و دولتي است ،‌ اين مدعا را به اثبات مي رساند.

وي اضافه مي کند: بر اساس نخستين مصوبه استاني دولت قرار بود تنها محور موجود ابر علي آباد که يک جاده قديمي مربوط به خط لوله گاز و نفت است ،‌تکميل شود و در آن اشاره‌اي به طراحي مسير جديد نشده بود. اما اصرارهاي بعدي برخي مسئولان، منجر به اين شد که وزارت راه مسير جديدي را در حد يک راه درجه يک طراحي کند که خلاف مصوبه دولت بود و متاسفانه اين موضوع ،‌ مسئولان محيط زيست و منابع طبيعي را به نوعي در برابر يک عمل انجام شده قرار داد به طوري که وقتي براي سومين بار مصوبه دولت درباره جاده ابر در تاريخ 10/7/86 اصلاح شد سازمان محيط زيست با يک مداخله اشتباه و بيان اين مطلب که"در ازاي قطع درختان ،‌معادل همان درختان در جاي ديگرکاشته شود " عملا مسئله جاده ابر را به جاي تکميل جاده موجود به سمت ساخت جاده جديد سوق داد . با اين حال مدير کل محيط زيست استان گلستان تاکيد کرد که رئيس سازمان محيط زيست هرگز مسئله قطع درختان را مطرح نکرده است و اين موضوع ارتباطي به وي ندارد.وي متذکر مي شود: واقعيت اين است که در نامه "پرويز داوودي" ،‌معاون اول وقت رئيس جمهور به وزارت راه ، به نقش سازمان محيط زيست در اين مورد اشاره شده است . وي در اين نامه در تاريخ 10 مهر ماه سال 1386 نوشت:‌" هيئت وزيران در جلسه مورخ 4/7/86 بنا به پيشنهاد شماره 18620-1 مورخ 29/3/86 سازمان محيط زيست موافقت کرد: متن زير به انتهاي بند 3 تصميم نامه شماره 89196/34716 مورخ 28/12/84 اضافه مي شود : وزارت راه با نظر استانداري گلستان به ميزان درختان قطع شده نسبت به کاشت درختان جديد اقدام نمايد ".

از سوي ديگر ،‌ رئيس سازمان جنگل ها و مراتع با ارسال نامه اي به استاندار گلستان در تاريخ 13/9/86 با پيکه کوبي مسير هادي جاده ابر موافقت کرد . وي دراين نامه با علم به اين که مسير هادي و مورد نظر وزارت راه همان مسير جنگلي "دره سورمه" است و عبور جاده از آن مستلزم تخريب 50 هکتار جنگل خواهد بود ،‌ اين موضوع را به اطلاع استاندار گلستان رساند .در عين حال وي باز هم در بخش ديگر نامه خود به عبور جاده از همان مسير قبلي موجود که مسير عبور خط لوله گاز و نفت بوده تاکيد کرد.

"جمشيدي" اضافه مي کند:اين اقدام معاون وزير و رئيس سازمان جنگل ها در حالي صورت گرفت که وزير جهاد کشاورزي پيش از اين در تاريخ 10/7/86 مخالفت علني خود را با اجراي اين طرح به اطلاع مشاور معاون اول رييس جمهور رسانده بود . اسکندري دراين نامه با استناد به ماده 2 آيين نامه اجرايي لايحه قانوني اصلاح لايحه واگذاري و احيا ي اراضي در جمهوري اسلامي ايران مصوب سال 59 احداث اين جاده را" مطلقا ممنوع " اعلام کرد.

وزير جهاد کشاورزي با آگاهي کامل از اهميت و ارزش جنگل هاي ابر که در نوع خود در جهان منحصر به فرد است به وجود 6 راه ارتباطي بين دو استان و 3 راه ارتباطي بين علي آباد و شاهرود اشاره کرد و احداث اين جاده را مستلزم تخريب گسترده 500 هزار متر مربع از جنگل هاي ابر عنوان کرد و هشدار داد که با احداث اين جاده نه تنها تعادل اکولوژيک منطقه به هم مي خورد بلکه خطر دستيازي سودجويان به عرصه هاي بکر فراهم مي شود.با اين وجود، چند روز بعد نمايندگان منابع طبيعي و محيط زيست ،‌راه و استانداري گلستان در غياب نمايندگان سمنان با حضور در محل جنگل ابر ،‌اقدام به پيکه کوبي مسير هادي يعني دره سورمه کردند يعني همان مسيري که مستلزم قطع 50 هکتار جنگل بود . از آن زمان تا کنون کشمکش بين ماشين هاي راه سازي، دلسوزان محيط زيست، کارشناسان و مسئولان وجود دارد. به گونه اي که در بازديدي که در سال 1388 از محل داشتم آن چه که مشاهده کردم اين بود که جاده خاکي که به راحتي دو خودرو در کنار هم مي توانستند از آن عبور کنند در حال تبديل شدن به جاده اي به عرض حدود ۱۶ متر بود. يعني يک اتوبان دوبانده رفت و برگشت براي خودروهاي سواري که قصد ديدن جنگل ابر را داشتند. درست در همان زمان در حالي که کارگران مشغول خاکبرداري و مسطح کردن جاده خاکي قديمي بودند، مسئولان سازمان هاي جنگل ها و مراتع و محيط زيست منطقه از نبود هر گونه مجوزي براي تعريض جاده خبر دادند. اما با وجودي که چند بار جلوي کار با دخالت مسئولان محيط زيست و منابع طبيعي منطقه گرفته شد، مشخص نبود چه افرادي فراتر از قانون همچنان به تعريض اين جاده ادامه مي دادند.

مهر ماه سال گذشته معاون وزير راه و ترابري اعلام کرد: با توجه به اين که راه موجود جاده ابر ايمن نيست و حجم عمليات اجرايي و تخريب محيط زيستي آن بالا است،‌ با محيط زيست به توافق رسيديم که مسير فعلي راه مناسبي براي احيا نيست و در حال مذاکره نهايي براي ساخت جاده علي‌آباد - شاهرود هستيم.

"سيدحسين ميرشفيع" ، با تاکيد بر اين که جاده جنگل ابر به هيچ وجه ساخته نمي‌شود،‌ گفت: راه علي‌آباد - شاهرود که کمترين آسيب را به جنگل ابر برساند، احداث مي‌شود.معاون وزير راه و ترابري اظهار کرد: با توجه به اين که جاده علي آباد - شاهرود بايد از کنار جنگل ابر عبور کند، همگان تصور مي‌کنند وزارت راه و ترابري کمر همت بسته تا جنگل‌ها را نابود کند که اصلا اين گونه نيست.

منافع شخصي يا مصلحت ملي؟
شش سال مناقشه براي ساختن جاده‌اي که عمليات اجرايي آن هرگز به طور واقعي متوقف نشد، زمان زيادي است و از آن جدي‌تر ميزان مخالفت‌هاي حقوقي و کارشناسانه‌اي است که با احداث اين جاده شده است. با وجود تمام اين مخالفت‌ها، حال اين جاده دردست احداث است به‌طوري که بر اساس آخرين خبرها، بودجه آن نيز از سوي استانداري گلستان تامين شده است. با اين همه، هنوز هم بيشتر کارشناسان محيط‌زيست و منابع طبيعي و حتي برخي مديران اين حوزه، با ساخت آن مخالف هستند.حال سوال اين است که پس کدام شمشير برنده‌اي دارد برنده مي‌شود؟ از سوي ديگر،‌هجوم تعدادي از هواداران احداث جاده ابر طي ماه گذشته به جنگل‌هاي علي‌آباد و قطع 140 اصله درخت و درختچه، يکي ديگر از تيغه‌هاي تيز همين شمشير است.

دکتر "محمد وليان"،‌ دبير جمعيت ديده‌بان طبيعت نيز در اين خصوص مي‌گويد: با وجود 4 مسير موازي، نيازي به احداث اين جاده نيست. تلاش‌هاي عده‌اي براي احداث اين جاده، ابهام‌آميز است.همه مي دانند چه کسي به دليل منافع شخصي، مدت‌ها است که اين مسئله را پيگيري مي‌کند.وي اضافه مي کند: مردم به خوبي معناي اين حرف‌ها را مي‌فهمند. آن ها هنوز انتشار آگهي‌هاي فروش زمين‌هاي ويلايي و آپارتماني منطقه جنگلي ابر در سال 85 را از ياد نبرده‌اند، پروژه‌اي که گرچه آن سال با اعتراض و پيگيري مسئولان وقت محيط‌زيست استان متوقف شد، اما چهره‌هاي پشت‌پرده آن از نفوذ بالايي برخوردارند و به نظر مي‌رسد قصد ندارند به اين زودي‌ها کنار بنشينند.اين در حالي است که پنجم دي ماه گذشته معاون سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخيزداري در يک نشست خبري گفت: اين سازمان با هرگونه احداث جاده در جنگل ابر مخالف است و به هيچ وجه از موضع خود عقب‌نشيني نمي‌کند؛ از اين رو هيچ جاده‌اي در اين منطقه احداث نمي‌کنيم و ادامه داد: با تفاهمنامه‌اي که بين سازمان جنگل ها و فائو صورت گرفت تا يک سال ديگر برنامه‌ ملي جنگل تهيه مي‌شود.

"منتظري" افزود: طبق آخرين مصوبه دولت در منطقه گلستان، استاندار اين استان، نماينده ويژه دولت براي رسيدگي به موضوع ساخت جاده در جنگل ابر شده است.

ولي وي به نکته جالب و قابل تاملي نيز اشاره کرد:" تاکنون اطلاعاتي از نتيجه بررسي‌هاي ايشان اعلام نشده است".

"پيمان يوسفي‌آذر" مديرکل سابق جنگل‌هاي خارج شمال از روزهاي اولي که تلاش براي احداث جاده در جنگل ابر آغاز شده در کنار ساير دوستداران محيط‌زيست ايستاده است با تاکيد بر غيرمنطقي بودن احداث جاده در جنگل ابر متذکر ‌مي‌شود با توجه به تراکم بالاي درخت در مسير احداث جاده در صورت اين اقدام حداقل ۷۰۰ هکتار جنگل بي‌همتا تخريب ‌مي‌شود.

اين عضو هيئت مديره انجمن علمي جنگلباني، عوارض عبور جاده از جنگل ابر را در حد يک فاجعه ملي‌ مي‌داند. او مي‌گويد: 19 کيلومتر از جاده علي‌آباد به شاهرود از جنگل ابر عبور مي‌کند که موجب قطع يک ميليون اصله درخت براي ساخت جاده مي‌شود. اين ميزان تخريب در صورتي است که به ساخت جاده‌اي کم‌عرض و بدون ساخت‌وساز حاشيه آن اکتفا شود اما به نظر مي‌رسد اراده محکمي وجود دارد که مي‌خواهد اين جاده را در آينده‌اي نزديک به يک بزرگراه تبديل کند.

"اسماعيل کهرم" متخصص محيط‌زيست و استاد دانشگاه نيز با بيان اين که با وجود اهميت جنگل ابر هيچ عزمي براي حفاظت از آن وجود ندارد، ‌مي‌گويد: با وجود جاده‌هاي دسترسي متعدد از شاهرود به شمال احداث جاده جديد هيچ ضرورتي ندارد. به گفته وي در صورت احداث جاده‌اي در جنگل ابر در ظرف مدت کوتاهي ساير نقاط نيز مي‌خواهند به اين جاده دسترسي داشته باشند و به زودي حال و روز جنگل ابر مانند يوسف‌آباد تهران خواهد شد. راه‌هاي دسترسي‌هاي فراوان به مناطق بکر جنگل ابر، اين مناطق را در معرض تاخت‌وتاز افسارگسيخته گردشگران قرار خواهد داد و چون در کشور ما مديريت درستي بر اکوتوريسم و طبيعت‌گردي برمبناي توسعه پايدار نيست، آدمي از اين جنگل بکر و ثروت خداداد ويرانه‌اي خواهد ساخت که بي‌شک شباهتي با جنگل فعلي نخواهد داشت. با وجود اين جاده‌هاي قابل دسترسي به زودي ويلا‌سازي است که مثل خوره به جان جنگل ابر خواهد افتاد.

"کهرم" جاده‌ها را عامل جزيره‌اي شدن زيستگاه‌ها ‌مي‌داند که تمام اين جنگل را اول تکه تکه ‌مي‌کند و پس از آن، انزواي جانوران و از بين رفتن نسل آنها را به دنبال دارد.به اعتقاد اين استاد دانشگاه هرگونه اقدام نابخردانه و بدون مطالعه تمام تنوع گياهي و جانوري حاصل سه ميليون سال تکامل دستگاه خلقت را متلاشي ‌مي‌کند؛ همان کاري است که با اروميه، تالاب انزلي و ميانکاله کرده‌ايم. آيا اين ميراث ما براي آيندگان است؟

قرار است بخش‌هايي از جنگل هيرکاني ابر شاهرود در فهرست طبيعي يونسکو به ثبت برسد. اما عده‌اي مي‌خواهند از دل اين بهشت سبز بازمانده از عصر داينا‌سور‌ها، جاده‌اي بکشند که علاوه بر مسير اصلي آن، دست‌کم تا 300 متر اطراف آن را نيز خالي از درخت خواهد کرد. جالب آن که مهندس "آيتي" از کارشناسان راهسازي اين ناحيه معتقد است که احداث جاده جنگلي در شيب بيش از 15 درجه به صلاح نيست اما سنگ نشانه‌هايي که پيمانکاران وزارت راه در عمق جاده به جاي گذاشته‌اند، نشان مي‌دهد که بخشي از مسير جاده مورد نظر آن ها، در شيب‌هاي نزديک 40 درجه ساخته مي‌شود.

وي تاکيد مي کند: ساخت جاده جنگلي در چنين شيبي، مي‌تواند موجب تشديد رانش زمين و فروافتادن درختان فرادست و آسيب‌هايي به درختان فرودست جاده شود. تراکم پوشش جنگل ابر در اکثر نقاط آن بين 90 تا 95 درصد است و ايجاد حفره‌هايي در اين پوشش به هم پيوسته، آسيب‌پذيري آن را به شدت افزايش مي‌دهد.

موضع متوليان
طي تماسي که با سازمان جنگل ها، مراتع و آبخيزداري

مي گيرم،کارشناس مسئول روابط عمومي اين سازمان به نقل از مدير کل دفتر جنگل هاي خارج از شمال کشور تاکيد مي کند: سازمان جنگل ها ، مراتع و آبخيزداري به هيچ وجه از موضع خود عقب نشيني نمي کند و با ساخت جاده در جنگل ابر مخالف است.بنابراين هيچ گونه جاده اي در جنگل ابر ساخته نخواهد شد و تنها جاده موجود ، جاده قديمي و محلي اين منطقه است که امکان دارد بازسازي شود.

رئيس سازمان محيط زيست نيز اوايل ماه گذشته گفت: سازمان محيط زيست پيگير ثبت جنگل ابر در فهرست مناطق حفاظت شده است اما اين کار به تشريفات قانوني نياز دارد.به گزارش مهر، "محمدجواد محمدي زاده" در خصوص جاده جنگل ابر افزود: گزينه‌ مورد نظر اصلاح شيب پيچ و مشخصات فني همان جاده مالرو قديمي است که در خصوص اين پروژه در مسير ياد شده که گزينه مورد تاييد سازمان حفاظت محيط زيست بوده است هيچ گونه قطع درختي انجام نشده است و تنها از مسير شاهرود، جاده‌اي کفي آغاز شده بود که سازمان حفاظت محيط زيست جلوي ادامه احداث آن را گرفت.

با اين اوصاف مشخص نيست چرا درحالي که همه کارشناسان زيست‌محيطي و حتي غيرزيست‌محيطي به نبود ضرورت احداث يک جاده عريض و طويل در دل جنگل ابر تاکيد دارند و متوليان محيط زيست و منابع طبيعي نيز اين اقدام را غير قانوني مي دانند، چرا برخي مسئولان بر ساخت اين جاده اصرار دارند؟

آن چه مسلم است اين جنگل به خاطر عبور جاده‌اي ۱۷ کيلومتري دردل آن از ميان خواهد رفت ولي فروش زمين و ويلا رونق خواهد گرفت. پديده اي که در ساليان گذشته هم بارها در مناطق توريستي شاهد آن و نابودي محيط زيست و طبيعت بکر آن مناطق بوده ايم.

نکته
جنگل زيباي "ابر" مدت هاست که در معرض تهديد بولدوزرها و ماشين آلات راهسازي قرار دارد. جنگلي که براي همه دوست داران طبيعت بکر شناخته شده است. شش سال مناقشه براي ساختن جاده‌اي که عمليات اجرايي آن هرگز به طور واقعي متوقف نشد، زمان زيادي است و از آن جدي‌تر ميزان مخالفت‌هاي حقوقي و کارشناسانه‌اي است که با احداث اين جاده شده است. ولي بر اساس آخرين شنيده ها، بودجه آن نيز از سوي استانداري گلستان تامين شده است. با اين اوصاف مشخص نيست چرا درحالي که همه کارشناسان زيست‌محيطي و حتي غيرزيست ‌محيطي به نبود ضرورت احداث يک جاده عريض و طويل در دل جنگل ابر تاکيد دارند و متوليان محيط زيست و منابع طبيعي نيز اين اقدام را غير قانوني مي دانند چرا برخي مسئولان براي ساخت اين جاده اصرار دارند؟