بارداری علاوه بر عوارض شناخته‌شده مانند تهوع صبحگاهی و هوس‌های غذایی عجیب ممکن است انواع تغییرات عجیب‌و‌غریب را در بدن ایجاد کند. تحقیقات نشان داده است که این تغییرات حتی ساختار مغز مادر را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهند؛ اتفاقی که با توجه به پرورش یک زندگی جدید در بدن و آماده‌شدن مادر برای مراقبت از فرزند در سال‌های آینده، منطقی است. اما از آن‌جا که فرزندآوری حاصل مشارکت هر دو والد است، این پرسش مطرح می‌شود: آیا حضور در کنار مادر باردار می‌تواند مغز پدر را نیز تغییر دهد؟

به گفته‌ی دکتر هوگو بوتمن و دکتر لوسی جولی، روان‌پزشکان دانشگاه سوربون، پژوهش‌های علمی نشان داده‌اند که مغز پدران نیز پس از تولد فرزند دچار تغییر می‌شود. این دو پژوهشگر در مقاله‌ای که در نشریه‌ی JAMA Psychiatry منتشر شده، تأکید کرده‌اند که مطالعات تصویربرداری مغزی روی انسان‌ها نشان می‌دهد پدران پس از تولد نوزاد، دستخوش تغییراتی در ساختار مغز خود می‌شوند. به گفته‌ی آنان، این موضوع در سال‌های اخیر توجه دانشمندان زیادی را به خود جلب کرده است.

اگرچه ممکن است عجیب به نظر برسد که تغییرات بدن یک فرد بتواند چنین تأثیری بر دیگری بگذارد، از دیدگاه متخصصانی که تغییرات مغزی و زیستی والدین را مطالعه می‌کنند، این مسئله منطقی است. پژوهش‌های جدید نشان داده‌اند که پدر و مادر هر دو از نظر زیستی برای فرزندپروری آماده می‌شوند.

مغز پدر در دوران بارداری چه تغییری می‌کند؟
به گفته‌ی بوتمن و جولی، مطالعات تصویربرداری مغزی نشان می‌دهد که پدران دچار تغییراتی در ماده‌ی خاکستری در نواحی مختلف مغز می‌شوند. ماده‌ی خاکستری بافتی قشری است که سطح بیرونی مغز و همچنین حفره‌های عمیق‌تر داخل مغز را تشکیل می‌دهد و عمدتاً از جسم سلولی (سوما) نورون‌ها تشکیل شده است.

به‌عنوان نمونه، در مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۴، ۱۶ پدر مورد بررسی قرار گرفتند که ۷ نفر از آنان برای نخستین بار صاحب فرزند شده بودند. این افراد طی هفته‌های ۲ تا ۴ و سپس ۱۲ تا ۱۶ پس از تولد نوزاد، تحت اسکن MRI قرار گرفتند. همچنین، آزمون استانداردی برای ارزیابی افسردگی انجام شد و تعامل کوتاه آن‌ها با نوزادانشان مورد فیلم‌برداری و تحلیل قرار گرفت.

نتایج اسکن‌ها افزایش ماده‌ی خاکستری را در نواحی مرتبط با انگیزه‌ی والدینی، از جمله هیپوتالاموس، آمیگدال و قشر پیش‌پیشانی عرضی نشان داد. کاهش حجم ماده خاکستری در قشر اوربیتوفرونتال، قشر سینگولیت خلفی و قشر جزیره‌ای مشاهده شد. نویسندگان نتیجه گرفتند که یافته‌ها ممکن است نواحی مغزی را که همزمان با ورود پدر به نقش پدری دچار تغییرات ساختاری می‌شوند، شناسایی کنند و درک بهتری از تنظیم رفتارهای والدینی و خلق‌وخو پس از زایمان ارائه دهند.

بوتمن و جولی به پژوهش‌های دیگری هم اشاره می‌کنند که نشان می‌دهد در پدران، در مقایسه با مردانی که فرزندی ندارند، تغییرات عملکردی در مغز دیده شده است. این تغییرات وقتی مشاهده شد که پدران به ویدیوها یا صداهای فرزندانشان گوش دادند. در این موقعیت‌ها، بخش‌های مختلفی از مغز پدران فعال‌تر می‌شود. بااین‌حال، هنوز مشخص نیست که این تغییرات از زمان بارداری شروع می‌شود یا پس از تولد نوزاد.

مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۳ روی ۲۰ پدر در اسپانیا و ۲۰ پدر در کالیفرنیا انجام شد. این افراد با گروهی شامل ۱۷ مرد بدون فرزند در اسپانیا مقایسه شدند. اسکن‌های MRI نشان داد که در مغز پدران، طی دوران بارداری همسرشان و پس از تولد نوزاد، تغییراتی در بخش‌های مربوط به توجه، همدلی و پردازش دیداری ایجاد شده است. اما این تغییرات در مردان بدون فرزند (گروه کنترل) به چشم نخورد.

نقش انعطاف‌پذیری عصبی

این واقعیت که مغز می‌تواند طی والدشدن دستخوش تغییرات شود، به لطف پدیده‌ی انعطاف‌پذیری عصبی قابل‌درک است که به مغز ما امکان می‌دهد تا حتی در بزرگسالی هم سازگاری پیدا کند و دگرگون شود. برای مثال، این ویژگی همان چیزی است که به مغز امکان می‌دهد تا در صورت از‌دست‌دادن یکی از حواس، کمبود توانایی‌های نداشته را جبران کند.

کارشناسان امور والدین عقیده دارند که به جای اینکه غرایز پدری/مادری واقعاً غریزه باشند، در نتیجه‌ی گذراندن وقت والدین با فرزندشان و در نتیجه‌ی سازگاری مغز به وجود می‌آیند.

دکتر داربی ساکس‌بی، یکی از نویسندگان مطالعه‌ی سال ۲۰۲۳، همراه سوفیا کاردناس (دانشجوی دکتری در آن زمان) در بیانیه‌ای گفتند: «پدرها زاده نمی‌شوند، بلکه ساخته می‌شوند.» آن‌ها تأکید کردند مرخصی ویژه‌ی پدران اهمیت زیادی دارد و این فرصت، هم به پدران کمک می‌کند با نوزادشان ارتباط عاطفی قوی‌تری برقرار کنند و هم سلامت روانی پدر و مادر را بهبود می‌بخشد.

به گزارش زومیت، در نهایت، بوتمن و جولی خاطرنشان کردند که هنوز نکات زیادی در زمینه‌ی تغییرات مغزی والدین باقی مانده است. با اطمینان می‌توان گفت که بارداری می‌تواند تغییرات قابل‌توجهی در مغز والدین ایجاد کند، اما برای درک دقیق‌تر، تحقیقات بیشتری موردنیاز است. آن‌ها توضیح می‌دهند که همان‌طور که برای درک تغییرات مغز مادران مطالعات طولی انجام شده، برای بررسی تغییرات ساختاری و عملکردی مغز پدران نیز به مطالعات طولی نیاز است؛ از دوره‌ی پیش از بارداری گرفته تا دوران بارداری و پس از زایمان. همچنین بر این موضوع تأکید دارند که شناخت دقیق‌تر فرآیندهای مغزی مؤثر بر مغز پدران، ضرورتی فوری است.