تالاب‌ها و دریاچه‌ها به عنوان یکی از مهم‌ترین اکوسیستم‌های طبیعی، نقشی حیاتی در حفظ تعادل زیست‌محیطی ایفا می‌کنند. در ایران، این منابع آبی ارزشمند به دلیل تغییرات اقلیمی، خشکسالی‌های پی‌درپی و سوءمدیریت منابع آب در معرض خطر جدی قرار دارند.

خشک شدن تالاب صالحیه، تنها تالاب استان البرز، زیستگاه بیست گونه پرنده و نمادی از جاذبه‌های طبیعی این منطقه را به خطر انداخته است. علی تک‌روستا، مستندساز بومی، با ساخت فیلم «امید یک تالاب» سعی در آگاهی‌بخشی درباره این فاجعه زیست‌محیطی داشته و نقش سوءمدیریت و بی‌توجهی در تخریب این تالاب را به تصویر کشیده است. او معتقد است با مدیریت صحیح، این تالاب می‌تواند دوباره به زیستگاه امنی برای جانوران و مقصدی برای گردشگری تبدیل شود.

زهکشی، تالاب‌ها را به مرگ رساند

خبر خشک شدن مجدد تالاب صالحیه باعث ایجاد موجی از نگرانی برای تشدید بحران ریزگردها و حیات در این منطقه شده است. در خبرها می‌شنویم تالاب صالحیه مجدداً خشکیده است، آن‌هم در فصل زمستان که انتظار می‌رود تالاب صالحیه از حیاتی نسبی برخوردار باشد. این اتفاق در شرایطی روی داده که این تالاب یکی از نقاط کانونی انتشار ریزگردهاست و گردوغبار حاصل از خشکیدگی تالاب صالحیه، استان‌های البرز، قزوین و تهران را متأثر می‌کند. به‌علاوه، اغلب مناطق کشور این روزها به‌شدت و به‌قدر کافی و وافی درگیر چالش آلودگی هوا هستند. در سال‌های گذشته بسیاری از تالاب‌های کشور خشکیدند.

رضا قاسم‌پور معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست البرز در کرج از نابودی تالاب صالحیه خبر داد و اظهار داشت: زهکش 40 کیلومتری ایجاد شده در تالاب صالحیه، شترهای سرگردان و عدم تأمین حق‌آبه تالاب نیز از عوامل خشکی تالاب و تبدیل شدن به کانون ریزگردها است.

وی با اشاره به اینکه تالاب صالحیه سیلاب‌های ایجاد شده در نظرآباد را کنترل و هدایت می‌کند افزود: تالاب صالحیه یکی از مناطقی است که در پست‌ترین نقاط استان قرار دارد و باعت جلوگیری از سیلاب می‌شود، زهکش به عنوان هدایت کننده آب از سوی جهاد کشاورزی استان قزوین ایجاد شد و قصد داشتند اراضی بالادست تالاب را برای کشاورزی آماده کنند و موفق شدند اما باعث خشکی تالاب نیز شد.

به گزارش روزنامه پیام ما؛ خشک شدن تالابِ صالحیه مانند همه اخبارهای مربوط به آسیب و یا تخریب محیط‌زیست تلخ بود. خشک شدن این تالاب زیست بسیاری از جانوران، پرندگان و حتی ماکیان را به خطر انداخت. به‌خصوص اینکه تالاب صالحیه تنها تالاب استان البرز و یکی از جاذبه‌های طبیعی این استان به‌شمار می‌آمد. اما این تالاب به‌دلیل بی‌توجهی مسئولان و البته ما مردم خشک شد. بلایی که متأسفانه بر سر تالاب انزلی آمده است و در آستانه به گِل نشستن است.

تالاب صالحیه در شهرستان نظرآباد و در نزدیکی روستای صالحیه با وسعت ده هزار هکتاری واقع شده که بیست گونه پرنده در آن شناسایی شده‌اند و تبعاً سرمایه‌ای طبیعی و ارزنده‌ای برای کشور محسوب می‌شود. «علی تک روستا» مستندسازی است که در روستای صالحیه زندگی می‌کند و از نزدیک اهمیت این تالاب و کم و کیف زیست‌بوم آن را می‌شناسد و درست به همین دلیل است که به‌عنوان یک فیلمسازِ بومی تصمیم می‌گیرد درباره این تالاب فیلم بسازد که حاصل آن مستندی به‌نام «امید یک تالاب» می‌شود. فیلمی که بعد از ساخته شدن نظر بسیاری از کارشناسان زبده محیط‌زیستی همچون «اسماعیل کهرم» را به خود جلب کرد و درباره آن سخن گفتند.

تک روستا بهانه ورود به فیلم مستند «امید یک تالاب» را ورود پرندگان مهاجر به این تالاب در نظر می‌گیرد که پسربچه‌ای به‌نام امید در فصل ورود این پرندگان دوربینی تهیه می‌کند و پرندگان زیبای این تالاب را به تصویر می‌کشد که فیلمساز در ادامه این مسیر متوجه می‌شود برای حفظ این تالاب با چالش‌هایی مثل ورود فاضلاب صنعتی به تالاب، نداشتن حق آب ثابت و نبودن محیطبانی و غیره مواجه است که حیات تالاب را با خطر جدی مواجه کرده؛ این مستندساز در گفت‌وگو با روزنامه «پیام ما» نیز عنوان می‌کند که عدم توجه به این مخاطرات از سوی مسئولان موجب خشک شدن تالاب صالحیه شده است.

آقای تک روستا از آغاز درباره دلایل ساخت این مستند زیست‌محیطی بگویید

نکته نخست احساس وظیفه‌ای بود که به زادگاهم به‌عنوان یک روستازاده و کشاورززاده در روستای صالحیه می‌کردم. چون این روستا و نوع زندگی روستایی که داشتیم زاد و رود مرا شکل داده بود و باید دین خودم را نسبت به این منطقه جغرافیایی ادا می‌کردم. اما یکی از مهمترین دلایل تولید مستند «امید یک تالاب» به وجود آمدن ریزگردها و غبار در زمان خشکی تالاب در استان البرز است که این ریزگردها تهدیدی جدی برای آلودگی هوا در این استان است. این دغدغه سبب شد این مستند کلید زده شود و سعی کردیم به موضوعات زیست‌محیطی تالاب نگاه جامع و کاملی داشته باشیم.

برخی از نکات زیست‌محیطی که در این مستند بر آن تأکید داشتید، چه بود؟

یکی از تأثیرگذارترین نکات زیست‌محیطی تالاب صالحیه ایجاد پوشش گیاهی مناسب در ده‌ها هزار هکتار صالحیه است که از تولید ریزگردها جلوگیری می‌کند، هرچند در سال‌های اخیر متأسفانه بر اثر سوءمدیریت برخی از مسئولان، گاهی تالاب تبدیل به منبع بزرگی از طوفان ریزگرد برای استان‌های البرز و تهران شده است و به‌اعتقاد من به‌عنوان یک فیلمساز بومی سوء‌مدیریت‌ها باعث خشک شدن این تالاب شد.

یکی از وظایف مستندساز آگاهی‌بخشی نسبت به مخاطرات سوژه‌ای است که روی آن کار می‌کند. ساخت مستند «امید یک تالاب» تا چه اندازه در جهت این آگاهی‌بخشی مفید بوده است؟

همان‌طورکه بیان کردید، یکی از وظایف مستندسازان به تصویر کشیدن مشکلات و معضلات اجتماعی، اقتصادی، محیط‌زیست و غیره برای آگاهی‌بخشی مدیران مربوطه است و جالب است که بدانید بعد از ساخت و پخش مستند «امید یک تالاب» و تلاش حامیان، قصه تالاب صالحیه به تریبون نماز جمعه و جلسات شورای اداری استان و حتی هیئت دولت کشیده شد و به مرور زمان حضور مسئولان محلی و استان پررنگ تر از قبل شد که در نهایت رئیس سازمان محیط زیست کشور حضور پیدا کرده و برای اولین بار سند یک تالاب رسماً به‌نام محیط‌زیست استان ثبت شد. یعنی این مستند در زمان مناسب کار خود را به بهترین شکل ممکن انجام داده است.

در ادامه مسیر مشکلات بودجه پیش آمد؟

با شناختی که از فضای حاکم بر تالاب صالحیه دارم، برای حفظ آن نیازی به بودجه‌های کلان دولتی نیست بلکه عدم مدیریت صحیح برای نگهداری آفت اصلی خشک شدن تالاب صالحیه بود. برای مثال آبی که با زحمت فراوان از کردان راهی تالاب شده، به‌راحتی به خاطر شکست دیواره آن، هفته‌ها به خارج از تالاب راهی می‌شد و هیچ مسئولی پیگیر این موضوع نبود.

آیا این موضوع به اطلاع مسئولان رسید؟

واقعیت این است که قرار نیست وظیفه مسئولان مدام گوشزد شود. البته که احداث پاسگاه محیطبانی می‌تواند نقش مهمی در رفع چنین معضلاتی داشته باشد. یا کاشت هزاران نهال در دشت اتفاق افتاد که پس از آن رها شد و به‌دست شترهای سرگردان افتاد. بنابراین، مشکل در عدم مدیریت صحیح برای حفظ و نگهداری است.

غیر از رهاشدگی تالاب صالحیه، آیا این تالاب در معرض تهدیدات دیگری هست؟

بله از دیگر تهدیدات تالاب می‌توان به ورود فاضلاب شهرک‌های صنعتی نظرآباد و هشتگرد، چرای بی‌رویه دام، فرونشست زمین در اشتهارد اشاره کرد و امید است در آینده با به رسمیت شناخته شدن این تالاب در کنوانسیون رامسر، اعطای حقابه ثابت تالاب و تأسیس پاسگاه محیطبانی شاهد روزهای خوب برای این تالاب باشیم.

سؤال آخر آیا این تالاب جذابیت‌های گردشگری هم داشته است؟

اساساً یکی از ویژگی‌های مهم تالاب صالحیه که متأسفانه در کشورمان به آن کم‌توجهی شده است؛ ایجاد بستری مناسب برای گردشگری داخلی و خارجی است. درواقع، باتوجه‌به نزدیکی این تالاب به استان‌های البرز و تهران می‌تواند مکانی امن برای تورهای طبیعت‌گردی، گردشگری، عکاسی و ایجاد نمایشگاه‌های مختلف باشد. در سال‌های نه‌چندان دور حضور جانورانی چون آهو و گوزن زیبایی خاصی به این محیط بخشیده بوده که متأسفانه با خشکسالی آن دیگر از آنها هم خبری نیست و تنها در قصه‌ها از آنها یاد می‌شود.

سخن پایانی…

نباید ناامید بود و باید با ساخت مستندهای گوناگون در این حوزه و مطالبه حامیان تالاب به این مسیر ادامه داد تا این موضوع به یکی از دغدغه‌های مهم مسئولان تبدیل شود که در آینده شاهد احیای مجدد تالاب صالحیه و دیگر تالاب‌ها از جمله تالاب انزلی نازنین باشیم.