مشاور وزیر نیرو: دریاچه ارومیه را کوچک می کنیم

قدس آنلاین: کمبود آب در بخشهای عمده ای از ایران و بویژه فلات مرکزی آن همواره یکی از نگرانی های عمده مردم و مسؤولان بوده است.

در بحث مربوط به آب مشکل جدی دیگری به نام دریاچه ارومیه هم وجود دارد که به نظر می رسد درخصوص نجات آن از خشک شدن ناامید شده ایم و فقط در اندیشه احیای بخشی از آن هستیم.
ولی در رابطه با تأمین آب شرب و بخش صنعت استانهای فلات مرکزی و سایر مناطق خشک و نیمه خشک کشور و اجرای طرح انتقال آب خلیج فارس و دریای خزر به فلات مرکزی با توجه به آغاز اجرای این پروژه این مبحث همچنان تازگی دارد.
به این بهانه با مهندس عطارزاده معاون سابق وزیر نیرو در امور آب که هفتم خرداد ماه به سمت مشاور وزیر در امور آب و آبفا منصوب شده، گفت وگویی انجام داده ایم. البته شما با جزئیات طرح یاد شده، آخرین وضعیت دریاچه ارومیه و سایر مسایل حوزه آب آشنا خواهید شد.
آقای مهندس عطارزاده، جزئیات طرح انتقال آب خزر به استانهای مرکزی چندان برای کارشناسان و مردم روشن نیست، لطفاً نخست از مقدار حجم آبی که قرار است توسط دستگاه های آب شیرین کن، شیرین و انتقال یابد بگویید و سپس بفرمایید برای سردکردن بخار آب آن از چه روشی استفاده می شود و آیا آلودگی زیست محیطی به دنبال خواهد داشت یا خیر؟
- خب. در یک پروژه ای به این بزرگی و وسعت افزون بر کارهای فراوانی که به شکل EPC در قبل از پروژه انجام می گیرد در جریان مراحل مختلف کار هم مهندسی ارزش انجام می شود یعنی روی بهینه سازی طراحی، نگهداری، کاهش هزینه های اقتصادی و همچنین سایر عوامل از سوی تیمهای متخصص داخلی و خارجی ارزیابی و راهکارهایی برای اجرا پیش بینی خواهد شد.
در طرح یاد شده نیز ما حرف غیر عادی و غیر مهندسی نمی زنیم. یعنی در انتقال آب دریای جنوب و دریای خزر کارهای مهندسی دقیقی انجام شده و راه حل هایی به دست آمده است.
ضمن اینکه برای مسیریابی و اجرای این پروژه از سوابق مهندسی گذشته در خط نفت نکا استفاده شده تا کمترین آسیب به محیط زیست برسد. به هر حال تاکنون مهندسی دقیقی روی این پروژه بزرگ شده و خواهد شد. درخصوص سوخت دستگاه های آب شیرین کن نیز باید بگویم که تأمین منابع برق آنها یکی از دغدغه های ما بود که با بهبود بازدهی تولید نیروگاه برق نکا و علی آباد برق این دستگاه ها تأمین خواهد شد. در پاسخ به پرسش دیگرتان هم باید بگویم فعلاً پیشنهاد معاونت امور آب وزارت نیرو و مشاوران مربوط این است که از روش RO که یکی از روشهای آب شیرین کن است استفاده کنیم. افزون بر این ابتکار عمل دیگری داریم تا از بخشی از آبهای سطحی خروجی به دریا برای شیرین کردن آب بهره ببریم، چون EC آن کمتر است و هزینه کمتری در برمی گیرد. البته این کار به مطالعات دقیق تر و ارزیابی بیشتر نیاز دارد. برای سرد کردن بخار آب هم اصل رعایت حفظ محیط زیست هنگام برگشت آب بعد از شیرین شدن است.
به هر حال یک سوم آبی که از دریا گرفته می شود شیرین می گردد و دو سوم آن شورتر و گرمتر می شود. در دنیا راهکارهای مهندسی برای این منظور وجود دارد، در ایران هم روشهای مختلفی در این زمینه لحاظ شده که مشکل زیست محیطی هم ندارند. یعنی این آبها در فضای آزاد قرار می گیرند و یا در عمق زیادتر رها می شود، همان طور که گفته شد هیچ آثار منفی زیست محیطی به دنبال نخواهد داشت.
به نظر می رسد انتقال آب به وسیله پمپاژ انجام خواهد شد که این امر هزینه زیادی به دنبال خواهد داشت آیا هزینه های انتقال آب با این پمپاژها هم پیش بینی شده است؟
-به هر حال ما یک بحث پمپاژ آب به ارتفاع 2300 متری داریم و باید آب در چندین مرحله پمپاژ شود. در این باره هم با توجه به تجربیاتمان در انتقال نفت، مطالعات کافی شده- البته مطالعات همچنان ادامه دارد- وپیش بینی شده 11 ایستگاه پمپاژ آب داشته باشیم که هزینه هایش هم لحاظ شده است. این هم روشی است که در دنیا انجام می شود. یعنی پمپاژ می کنند که آب را از ارتفاع عبور دهند. البته تونل هم می زنند که ما در مراحل بعدی اگر فرصت کافی داشتیم و دیدیم صرفه اقتصادی هم دارد، این روش را هم به کار می گیریم تا نگهداری آب را کمتر بکنیم.
طبق اظهارات کارشناسان قابلیت اجرای طرح انتقال آب خلیج فارس و دریای خزر به استانهای مرکزی وجود دارد، اما بحث سر اقتصادی بودن و زمان اجرای آن است.
- در واقع وزارت نیرو می تواند با جا انداختن فرهنگ استفاده صحیح از آب، جمع آوری آبهای سطحی و احداث تصفیه خانه در هر شهر و روستا نیاز شهروندان و بخش صنعت و تا حدی بخش کشاورزی را در استانهای مرکزی تأمین کند حال این پرسش مطرح می شود که چرا وزارت نیرو پیش از اجرای این روشهای مؤثر بر اجرای انتقال آب از دریا اصرار دارد، آن هم با هزینه های بسیار بالا.
نظر کارشناسان محترم است، اما هر موضوعی مؤلفه های مختلفی دارد و از زوایای گوناگون باید ارزیابی شود. مدیریت آب کشور با توجه به تهیه طرح جامع آب که براساس آن منابع و مصارف آب مشخص شده است تا آنجا که امکان داشت انتقال آب بین حوزه ای را با وجود تمام مشکلات انجام داد و یا در آینده نزدیک انجام می دهد. با این حال یکی از خواسته های اساسی مردم استانهای فلات مرکزی از دولت توسعه منابع آبی بود که این نیز از وظایف معاونت امور آب وزارت نیرو است. برای این منظور افزون بر بازچرخانی آب، استفاده از آب شیرین کن های محلی را نیز پیش بینی کردیم و در دستور کار قرار دادیم تا هر جا که نیاز بود بخش خصوصی در این زمینه سرمایه گذاری و دولت به صورت تضمینی آب را خریداری و در اختیار مردم شهرها و روستاها قرار دهد. با این حال یک بحث جدی که در اینجا وجود دارد اینکه ما در حال حاضر حتی پس از بازچرخانی آب امکان تأمین آب صنایع در استانهای فلات مرکزی را نداریم، براین اساس و برای حل این مسأله مطالعات و بررسیهای زیادی حتی با حضور رئیس جمهور انجام دادیم و با توجه به سیاستهای کلان دولت مبنی بر توسعه صنعتی این استانها تصمیم گرفتیم آب صنایع موجود در استانهای سمنان، اصفهان و کرمان را از خلیج فارس و دریای خزر تأمین کنیم. البته اظهارات کارشناسان مربوطه درخصوص غیراقتصادی بودن این پروژه زمانی درست است که بخواهیم آب را به شکل معمول و برای همه مردم و بخشها فراهم کنیم. در حالی که هدف از اجرای پروژه یاد شده تأمین آب صنایع است و خود مدیران این صنایع می گویند که برایشان با صرفه است، بنابراین می توان گفت طرح انتقال آب خلیج فارس و دریای عمان صرفه اقتصادی خواهد داشت.
با وجود این و هزینه های بسیار بالای اجرای پروژه های انتقال آب خزر و خلیج فارس به فلات مرکزی شاید دولت آینده از ادامه اجرای آنها جلوگیری کند، در این باره پیش بینی های لازم انجام شده است؟
- این نکته قابل تأملی است. طرحهای زیادی از دولتهای گذشته بوده که دولت فعلی به رغم داشتن نقطه نظراتی، اقدام به تکمیل آنها کرد، چون به سود کشور بوده که از این سرمایه گذاری ها استفاده کند. البته شاید این موضوع معاونت امور آب وزارت نیرو را موظف کند تا دقتش را در اجرای این پروژه ها بیشتر کند. هر چند که متخصصان زیادی روی پروژه های آب خزر و خلیج فارس به فلات مرکزی مطالعه و نظر داده اند تا اینکه نهایی و قرار شد آب این دریاها برای بخش صنعت به سمنان، کرمان و اصفهان انتقال یابد.
بنابراین می توان گفت تضمینی برای اجرای پروژه از سوی دولت آینده نیست واین احتمال وجود دارد که این طرح نیز به سرنوشت طرح اتصال خلیج فارس به دریای خزر به وسیله حفر کانال دچار شود و چند هزار میلیارد تومان سرمایه ملت هدر برود.
- روی آن طرح مطالعه زیادی از سوی کارشناسان داخلی و خارجی شد، اما به خاطر هزینه سنگین، مسایل امنیتی و احتمال آسیب رسانی به دشت های شیرین کشور به تصویب نرسید، هر چند به عنوان یک ایده وجود دارد و اگر روزی مسؤولان تشخیص دادند به مصلحت کشور است می توانند از آن استفاده کنند، اما در طرح انتقال آب خزر و خلیج فارس به فلات مرکزی وضعیت این گونه نیست و زوایای گوناگون آن از لحاظ اقتصادی و نیازسنجی مورد ارزیابی تخصصی قرار گرفت و نتیجه آن شد که باید این طرح با مشارکت بخش خصوصی اجرایی شود و بی گمان هر دولتی با تیم تخصصی معقولی سرکار هم بیاید همین نظر را خواهد داشت، مگر اینکه اتفاقی جدید بیفتد که به آب نیاز نباشد. بدون تردید حمل و نقل هر روز گرانتر از انتقال آب تمام می شود.
آقای مهندس عطارزاده! یکی دیگر از بحثهای روز جامعه دریاچه ارومیه است، لطفاً بفرمایید حال که بارندگی های خوب امسال هم نتوانست دریاچه ارومیه را از خشک شدن برهاند وزارت نیرو چه راهکار مؤثری برای این منظور دارد؟
- یک سری واقعیاتی است که باید آنها را بپذیریم. وقتی در سطح دنیا دریاچه های بزرگی به دلایل گوناگون بویژه تغییر اقلیم خشک شده اند ما هم باید بپذیریم که احتمال خشک شدن دریاچه هایی در کشورمان هم وجود دارد. بخصوص اینکه ایران اقلیم خشک دارد و آثار تغییرات اقلیمی بر کشور بیشتر است.
بنابراین تغییرات اقلیمی طی چند سال اخیر به دریاچه های مختلفی آسیب رسانده که دریاچه ارومیه هم یکی از آنهاست، موضوعی که همه باید آن را بپذیریم، چون چاره ای نداریم. اما مهمترین بحث این است که با این پدیده چگونه برخورد کنیم. رسانه ها باید این اطلاعات را به مردم بدهند که چگونه مردم سایر کشورها نسبت به خشک شدن دریاچه هایشان رفتار کردند، بنابراین حال که مسایل سیاسی کنار زده شد بهتر است بحثهای تخصصی در این رابطه باز شود. یکی از کارهایی که وزارت نیرو انجام داد گروه های متعدد کارشناسی و دانشگاهی را تشکیل داد و آنها را مأمور بررسی و مطالعه روی زوایای گوناگون وقوع این پدیده و ارایه راهکارهای مؤثر برای جلوگیری از خشک شدن دریاچه کرد.
با این حال راهکارهای کوتاه مدت نیز دیده شد. در حال حاضر مازاد آب پشت سدها را رها می کنیم. بعضی از رودخانه هایی که منتهی به دریاچه ارومیه می شوند را لایروبی کردیم تا رسوبات آنها مانع رسیدن آب به این دریاچه نشود، می خواهیم تا سال آینده 200 میلیون مترمکعب آب بیشتر از حجم آب کنونی وارد دریاچه کنیم. البته این در حالی است که نیاز آبی برای جلوگیری از کاهش سالانه آب دریاچه ارومیه، سه میلیارد مترمکعب در سال است که این رقم کمی نیست. بنابراین سهم سنگینی از آب را باید انتقال بدهیم به نگین ارومیه تا جبران گذشته بشود. پس اقداماتی که دارد صورت می گیرد شاید ترمیمی باشند برای نجات این دریاچه، اما راهکار اصولی و دراز مدت نیست، بنابراین باید راهکارهای دیگر را هم دنبال بکنیم که یکی از اینها تجربه ای است که در رابطه با دریاچه آرال وجود دارد. زمانی که این دریاچه به سوی خشک شدن پیش می رفت تیم کارشناسی در قزاقستان پس از مطالعات و بررسیهای گسترده به این نتیجه رسید که باید دریاچه کوچک شود. بنابراین دولت این کشور مناطق عمیق آرال را از مناطق کم آب آن جدا کرد تا این گونه هم سطح تبخیر آب کاهش یابد و هم اینکه آبی که از سرچشمه می آمد وارد بخش عمیق دریاچه شود.
بدین ترتیب بخش عمیق آرال از خشک شدن نجات پیدا کرد. براین اساس راهکار جلوگیری از خشک شدن دریاچه ارومیه بر مبنای تجربه آرال قزاقستان، از سوی گروه های کارشناسی مورد ارزیابی قرار می گیرد که امیدواریم به نتایج قطعی و خوبی برسیم.
وزارت نیرو تغییرات اقلیمی را مهمترین دلیل خشک شدن بخشهایی از دریاچه ارومیه می داند این در حالی است که این عامل روی دریاچه سوان قزاقستان و دریاچه وان در ترکیه که از لحاظ اقلیمی شرایط مشابهی با دریاچه ارومیه دارند تأثیری نداشته است، ارزیابی شما در این خصوص چیست؟
- ببینید. ما دریاچه ارومیه را با دریای خزر و چهار دریاچه سوان، وان، آرال و زریوان مریوان که از لحاظ اقلیمی مشابه هم هستند مقایسه کردیم و دیدیم افزایش درجه حرارت در آنها حدود دو درجه بوده و همه آنها افزایش تبخیر آب و کاهش آب داشته اند، اما دریاچه وان و سوان و یا خزر به دلیل عمیق بودنشان کمتر از پدیده تغییر اقلیم متأثر شدند، اما دریاچه ارومیه به دلیل کم عمق بودن بیشتر تحت تأثیر پدیده یاد شده قرار گرفته است که با این وضعیت مشخص است چه کارهایی باید صورت گیرد.
با وجود این از اظهارات جنابعالی این گونه برداشت می شود که ما باید منتظر خشک شدن بخش عمده ای از دریاچه ارومیه باشیم، همین طور است؟
- نه. باید آماده باشیم و ببینیم که راهکارها و تدابیر کوتاه مدت و بلند مدت ها مانند انتقال آب از کشورهای همسایه و همچنین تجربیاتی که دنیا در این خصوص دارد تا چه اندازه می تواند دریاچه ارومیه را نجات بدهد. به هر حال در بعضی از فصول که با تغییر اقلیم و خشکی مواجه هستیم مجبوریم دریاچه را محدود کنیم و در این زمینه نیز برای پوشش سطوحی از دریا که خشک می شود راهکارهایی داریم و آنها را تست می کنیم که از آن جمله می توان به غالب کردن رسوبات رودخانه ای بر نمک اشاره کرد.
با توجه به افزایش بارندگی ها آیا امسال مشکلی برای تأمین آب مناطق مختلف کشور وجود دارد؟
- در صورت همکاری مردم و مسؤولان برای تأمین آب شرب و صنعت تمام مناطق کشور مشکلی نخواهیم داشت، ضمن اینکه برای تأمین آب کشاورزی در حاشیه البرز هم مشکل خاصی وجود نخواهد داشت، اما برای تأمین آب بخش کشاورزی در استانهای ایلام، بوشهر، فارس و اصفهان با مشکلاتی روبه رو خواهیم بود.
از نرخ قیمت آب در مرحله دوم اجرای قانون هدفمندی بگویید آیا شاهد افزایش قیمت در این حوزه خواهیم بود؟
- طرح هدفمندی یارانه، ستادی برای این کار دارد که پس از صدور مجوز از سوی مجلس این ستاد نسبت به افزایش قیمت آب تصمیم می گیرد و اطلاع رسانی می کند.
آقای مهندس عطارزاده، سرانجام طرح واگذاری فاضلاب شهرها به بخش خصوصی به کجا انجامید؟
- ابتدا تصمیم داریم شرکتها را از زیان دهی در بیاوریم و آنها را قابل خرید و فروش بکنیم تا بخش خصوصی بیاید و در این بخش سرمایه گذاری کند. با این حال و با توجه به قانون خرید آب و پساب بستر واگذاری شرکتهای فاصلاب شهرها به بخش خصوصی فراهم شده است، به گونه ای که سال گذشته شاهد اقداماتی در این رابطه بوده ایم و امیدواریم در سال جاری شاهد سرمایه گذاری بیشتری از سوی بخش خصوصی باشیم.
وضعیت طرح اگو چگونه است، آیا این طرح در روستاها اجرا می شود؟
- بله. ما در روستاهایی که ضرورت داشت بویژه روستاهایی که در بالای دریاچه سدها بودند و رودخانه ها را آلوده می کردند اجرای طرح جمع آوری فاضلاب را پیگیری کردیم مطالعات انجام و نیازها هم شناسایی شده، حتی با دریافت وام از صندوق توسعه اسلامی در برخی روستاها طرح اجرا شده است.
تصفیه ناقص فاضلاب شهر مشهد و ورود آن به رودخانه کشف رود نه تنها آلودگی محیط زیست را در پی داشته، بلکه سلامت شهروندان را به خطر انداخته، آیا اداره آب و فاضلاب مجاز است فاضلاب کامل تصفیه نشده را به رودخانه بریزد؟
- تصفیه خانه های ما براساس معیارهای محیط زیست عمل می کنند، اما ممکن است تا راه اندازی کامل نیاز باشد تجهیزات جدیدی روی آنها نصب کنیم تا کیفیت کار بالاتر بیاید. در واقع این تصفیه خانه ها تا 70 درصد کیفیت کار را بالا برده اند و برای 30 درصد باقی مانده به یک قطعه جدید نیاز داشته باشند که این را هم فراهم خواهیم کرد. به هر حال فاضلابی که تاکنون به کشف رود سرازیر بود، از این پس با یک مرحله بهبود وارد این رودخانه می شود و اگر به تشخیص کارشناسان محیط زیست به ارتقای کیفیت نیاز باشد، این کار انجام خواهد شد.
درخصوص تعرفه آب شهری و روستایی زمزمه هایی به گوش می رسد مبنی بر اینکه این تعرفه ها می خواهد ادغام شود. این موضوع را تأیید می کنید؟
- تعرفه ادغام نمی شود، ما دنبال ادغام شرکتهای آب و فاضلاب شهری و روستایی هستیم، تا بدین طریق صرفه جویی سازمانی انجام بدهیم، این طرح دارد مراحل نهایی خود را طی می کند.
آقای مهندس عطارزاده، لطفاً به وضعیت سدهای کشور اشاره کنید و بفرمایید چه تعداد از آنها سرریز شده و چه تعداد با کمبود آب مواجه هستند.
- امسال حدود 12 سد کشور سرریز شدند و 20 سد نیز کمبود آب دارند که باید در این خصوص بهتر مدیریت کنیم تا بدون مشکل آب مردم در زیر دست این سدها را تأمین کنیم.
پرسش آخر به سد سلما مربوط می شود. بی گمان اجرای این پروژه از سوی دولت افغانستان به کاهش آب سد دوستی- که بخشی از آب منطقه خراسان رضوی را تأمین می کند- منجر می گردد، بنابراین برای جلوگیری از پیامدهای منفی آن چه اقدامهایی انجام داده اید؟
- در همه دنیا بحث آب بالا دست و آبهای مرزی وجود دارد. معمولاً هر کشوری که در بالا دست قراردارد طرحهایی برای استفاده بیشتر از آب دارد. در رابطه با سد سلما هم تعامل خوبی با دولت افغانستان داریم. با وزیر انرژی و معاونت آب این کشور بارها جلسه داشته ایم تا طرحهای مربوط به آب را بهینه کنند.
در حقیقت مدیریت یکپارچه داشته باشند. از سوی دیگر با توجه به اینکه درافغانستان آب فراوان وجود دارد، تلاش می کنیم با کمک به دولت این کشور در بهبود بهره وری آب، آسیب کمتری به سهم آبی ما وارد شود.