هشتمين اثر جهانی ايران در حال تخريب است

روزنامه شرق: نقش برجسته بيستون، هشتمين اثر ايراني ثبت‌شده در فهرست جهاني يونسكو در حال آب رفتن است. منابع آب پشت اين اثر جهاني در طول سال‌ها بدون هيچ مزاحمي چون چشمه‌اي جوشيده‌اند و خطوط ميخي به يادگار مانده از داريوش بزرگ هخامنشي را شسته و از بين برده‌اند. سنگ‌نوشته بيستون بزرگ‌ترين سنگ‌نوشته جهان، نخستين متن شناخته‌شده ايراني و از آثار دودمان هخامنشيان مربوط به 520 پيش از ميلاد است. در اين كتيبه شرح پيروزي داريوش اول و به بندكشيدن ياغيان را نشان مي‌دهد. بيستون، هشتمين اثر ايراني است كه در سال 2006 در فهرست جهاني يونسكو به ثبت رسيد. اين اثر همچنين به شماره 1222 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده و در شهرستان هرسين در 30 كيلومتري شهر كرمانشاه بر دامنه كوه بيستون واقع است. سال‌هاست كارشناسان و دوستداران ميراث فرهنگي از لزوم انجام فعاليت‌هايي براي نجات كتيبه بيستون سخن مي‌گويند، از جمله اقدامات لازم براي اين كار هدايت آب درون درز افقي كتيبه، انحراف آب روي كتيبه و تراش دادن و مرمت سنگ بالاي كتيبه است كه مانند يك حائل از جاري شدن آب روي كتيبه جلوگيري مي‌كرده است چراكه جاري شدن آب در درز دو لايه بالا و پايين كتيبه، آسيب بسيار زيادي به كتيبه وارد كرده است. آب‌هاي جاري گل و لاي زيادي به همراه دارند كه باعث شست‌وشوي سطح كتيبه و از بين رفتن آن مي‌شوند. علاوه بر اين سنگ بالاي كتيبه بيستون نيز كه چون حائلي از جاري شدن آب‌ها روي كتيبه جلوگيري مي‌كرد در اثر گذشت زمان، يخ‌زدگي و رشد گياه تخريب و در حال خورده شدن است. در همين حال حسين راعي مدير پايگاه ميراث جهاني بيستون در پاسخ به پرسش شرق در رابطه با اقدامات انجام‌گرفته براي كاهش آسيب‌ها به اين اثر جهاني مي‌گويد: «مساله‌اي كه شما به آن اشاره مي‌كنيد در طول صد سال اخير در حال آسيب زدن به بيستون بوده است، با اين حال در اين صد سال شدت و ميزان اين آسيب‌ها هيچ افزايشي پيدا نكرده است و تخريب‌ها محصول سال‌هاي جديد نيست.» البته اين مقام مسوول در حالي چنين مي‌گويد كه به گفته كارشناسان بخش بالايي ستون سوم نسخه ايلامي بيستون، به دليل نفوذ اين آب‌ها و عدم انجام اقدامات حفاظتي تاكنون آسيب بسيار جدي ديده، به گونه‌اي كه هم‌اكنون بخش بيشتري از نويسه‌هاي ايلامي اين بخش به دليل شسته شدن و از بين رفتن به نسبت صد سال پيش، ناخوانا شده است. راعي همچنين در ادامه مي‌افزايد: «با اين وجود ما با كمك متخصصاني از دانشكده فني درسدن آلمان در حال انجام مستند‌نگاري و اسكن نوري اين اثر هستيم كه اين كار با دقت يك‌صدم ميليمتر در حال انجام است، اين پروژه از يك‌سال پيش شروع شده است و به احتمال زياد در حدود يك سال ديگر نيز به طول بينجامد. اين گروه آلماني كه تخصص‌شان مرمت سنگ است در حال مرمت اثر هستند، ما پيش از اين نقشه‌هاي دقيقي از درزها و محل نفوذ آب در بيستون نداشتيم كه با مستند‌نگاري انجام‌گرفته اين مشكل رفع شده است.» آن‌گونه كه مدير پايگاه ميراث جهاني بيستون تاكيد مي‌كند پس از پايان كار مستند‌نگاري نتيجه كار در دو نسخه تهيه شده كه يك نسخه براي بازخواني متن و قسمت‌هاي آسيب‌ديده در اختيار اساتيد دانشگاه تهران و يك نسخه هم به گروه آلماني داده مي‌شود. راعي مي‌گويد: «اين كتيبه اولين بار صد سال پيش توسط رابينسون خوانده شده و همان خوانش پايه تمام مطالعات ما بوده است با توجه به اين مساله بايد يك ترجمه از آن توسط ايراني‌ها و خوانش جديد اثر نيز در دست باشد، به همين دليل دكتر عبدالمجيد ارفعي استاد زبان‌هاي باستاني دانشگاه تهران براي بازخواني متن اثر اقدام خواهد كرد.» حسين راعي همچنين به شرق مي‌گويد: «براي بستن درزها و محل نفوذ آب‌هاي آسيب‌زا به اين اثر تاريخي بايد مطالعات سنگيني انجام داد و همچنين بايد مطالعات زمين‌شناسي بسيار دقيقي روي آنها انجام گيرد. اما خوشبختانه ما نمونه اين كار را در طاق‌بستان انجام داده و منبع نفوذ آب را براي بستن پيدا كرديم.» براساس گفته‌هاي اين مقام مسوول در سازمان ميراث فرهنگي كشور اين پروژه چهار مرحله است كه تاكنون دو مرحله از كار انجام شده است، گروه آلماني براي تعطيلات ژانويه به آلمان رفته بودند كه پس از آن هم به تعطيلات نوروزي ما برخورد اما آنها از حدود دو هفته ديگر براي ادامه كار به ايران خواهند آمد. اين پروژه با اعتباري به ميزان 300‌ميليون تومان اجرا مي‌شود. در همين حال و با وجود تعطيلي انجام كار اسكن نوري بيستون، همچنان كتيبه داريوش در ميان داربست‌هاي فلزي و نايلون محصور شده كه به گفته كارشناسان نزديكي بيش از حد داربست‌هاي فلزي با توجه به بارش باران و مرطوب بودن هوا و همچنين رنگ نخورده بودن داربست‌ها مي‌تواند به اين اثر جهاني آسيب وارد كند، به‌ويژه آنكه پله‌ها و داربست فلزي از جنسي هستند كه در برابر باران و تغييرات جوي واكنش شيميايي و زنگ‌زدگي نشان مي‌دهند و باعث تسريع در تخريب كتيبه و سنگ‌هاي اطراف مي‌شوند. همچنين رضا مرادي‌غياث‌آبادي كارشناس ميراث‌فرهنگي در رابطه با تاثير نفوذ آب در آثار سنگي مانند بيستون معتقد است: «تقريبا تمامي بناها، سنگ‌نگاره‌ها و سنگ‌نبشته‌هاي باستاني و ديگر آثار هنري با بهره‌گيري از سنگ‌هاي «كليست» كه گونه‌اي از سنگ‌هاي آهكي هستند ساخته شده‌اند. آثار باستاني تخت‌جمشيد، پاسارگاد، شوش و بيستون از آن جمله‌اند. اين نوع سنگ داراي درجه سختي 3 بوده و در نتيجه جزو سنگ‌هاي نرم برشمرده مي‌شود و قابليت پرداخت و صيقل‌كاري مطلوبي نيز دارند. نفوذ آب به درون ترك‌هاي پيشين اين دسته آثار، حفره را تشكيل مي‌دهد كه به مرور و با فرسايش بيشتر، به راه آبه بزرگ تبديل مي‌شود. نمونه‌هايي كوچك از اين رخداد در بناي آرامگاه كوروش و نمونه بزرگ‌تر در سنگ‌نگاره داريوش بزرگ در بيستون ديده شده است.» اين كارشناس مي‌افزايد: «در فصل زمستان چنين واقعه اثر تخريبي شديدتري به همراه دارد. آب بازمانده از بارش برف يا باران، بر بام يا بدنه يا پايه‌هاي بنا برجاي مي‌ماند و چندين روز و شب متوالي به تناوب ذوب مي‌شود و دگرباره يخ مي‌بندد. از آنجا كه حجم آب در هنگام
يخ بستن حدود 10‌درصد افزايش مي‌يابد و فشاري بالغ بر 300 كيلوگرم بر سانتيمتر مربع بر شكاف‌هاي پيرامون خود وارد مي‌سازد، يكي از شديدترين اثرات مخرب را برجاي مي‌گذارد. هرچند كه مجاورت سنگ آهكي با آب تاثير مخرب شديدي در كوتاه‌مدت به همراه ندارد، اما حركت آب رواني كه در تماس با سنگ است، مي‌تواند به سرعت موجب فرسايش آن شود.»