مرگ تدریجی تالاب های ایران

اینکه در یکی ازمثل های باستانی گفته شده «برای کودکان یتیم زیاد اشک می ریزند ولی کسی غذایی به آن ها نمی دهد» حکایت حسب و حال تالابهای کشورمان است.

چون واقعیت این است که تالابها به عنوان غنی ترین، با ارزش ترین ومهم ترین زیست بوم کشوربه دلیل بی توجهی مسؤولان و نبود فرهنگ حفاظت از تالاب ها دوران سختی را سپری می کنند و حتی نفس تعدادی از تالابها نیز به شماره افتاده است وهنوز مانند همان بچه یتیمی هستند که فقط برای حمایتش شعار داده می شود اما از کمک و عمل خبری نیست.
واقعیت این است که تالاب ها زیست بوم پیچیده و منحصر به فردی هستند و ده ها کارکرد متفاوت زیست محیطی را یکجا در خود دارند، اما با توجه به نبود فرهنگ لازم در کشورمان همواره انسانها از آنها بعنوان اراضی غیر قابل استفاده یاد کرده و بیشترین تخریب را به آن ها وارد کرده اند و افراد سودجو با سوء استفاده از خلاءهای قانونی موجود و سهل انگاری مسؤولان با تبدیل تالابها به اراضی زراعی و شهرکهای مسکونی و صنعتی در محو و زوال آن کوشیده اند.
براساس گزارش مرکز نظارت و پایش محیط زیست جهانی، وسعت تالابهای جهان 570 میلیون هکتار است که تقریبا 6 درصد مساحت کره زمین را تشکیل می دهند.
طبق تقسیم بندی کنوانسیون های این مرکزبین المللی42 تیپ تالاب در سه دسته اصلی «تالاب های ساحلی - دریایی»، «تالاب های داخل خشکی» و «تالاب های مصنوعی» در جهان وجود دارد و در ایران بیش از 84 تالاب با اهمیت بین المللی شناسایی شده است که از بین آنها تا کنون 33 تالاب در قالب 22 عنوان با مساحت یک میلیون و 481 هزار و 147 هکتار در کنوانسیون رامسر ثبت شده اند.
صاحبنظران و کار شناسان حوزه تالابها معتقدند نبود نظارتهای دولتی و تغییرات کاربری اراضی تالابی، عدم رعایت حقابه طبیعی محیط های طبیعی از سوی مجریان مختلف طرحهای آبی، نبود ملاحظات زیست محیطی در پروژه های عمرانی ورود آلاینده های مختلف بیولوژیکی، شیمیایی و فیزیکی به محیط تالابها، شکار و صید غیرمجاز، بی رویه و قاچاق و خشکسالی های پی در پی، بر تغییرات اقلیم در سطح جهانی تاثیر گذاشته و بهره برداری بی رویه از منابع آبی زیرزمینی در اطراف تالاب ها باعث شده نجات تالابهایی مانند ارومیه، هامون و میانکاله با یک عزم جدی در دستور کار قرار گیرد.

تخریب تالابها باسرعت 100کیلومتر!

«مهندس کاظم پورعلی» کار شناس محیط زیست وعضو هیات علمی دانشگاه در گفتگو با گزارشگر ما می گوید: تالابها به عنوان یکی از بارز ترین زیبایی های خلقت، مفید ترین و در عین حال مظلوم ترین اکوسیستم های طبیعت هستند ولی هنوز بر اثر نبود قوانین بازدارنده روند تخریب تالابها متوقف نشده و با سرعت بیش از 100کیلومترادامه دارد.
به گفته وی کشاورزان، بدون ارزیابی زیست محیطی و ژئوپلیتیکی و در یک مسابقه بی برنده با یکدیگر، زهکشی و خشکاندن تالاب ها راآغاز کرده اند که در نهایت چیزی جز تخریب طبیعت و نابودی اکوسیستم طبیعت، افزایش خطر نابودی گونه ها و آسیب دیدگی انسان، ثمری ندارد. البته هرچند اقداماتی صورت گرفته است ولی برآیند کار، همچنان منفی است.
این کار شناس محیط زیست همچنین از نبود قوانین و زیرساختهای حقوقی به عنوان آفت و زمینه ساز آسیب زدن به طبیعت یاد کرده و متذکر می شود: همه این مشکلات به دلیل این است که دولت ما در این باره عزم جدی ندارد و به مسائل سیاسی بیشتر از مسائل محیط زیستی و حمایت از تالابها اهمیت می دهد برای همین وضعمان هر روز بد تر از روز قبل می شود.

کنوانسیون های بین المللی چه می گویند؟
واقعیت این است که تالابها از نظر اقتصادی ، فرهنگی، علمی و نیز تفریحی منبع پرارزشی هستند که انهدام آن ها جبران ناپذیر است. بر همین اساس و با توجه به لزوم جلوگیری از تجاوز تدریجی به این تالابها و انهدام آن ها و اینکه پرندگان وحیوانات آبزی طی مهاجرتهای فصلی ممکن است از مرز کشور ها عبور نمایند لازم است که تالابها منابع بین المللی تلقی گردد. به همین دلیل تلاشهای بین المللی وهماهنگ ، برای داشتن مقررات فراملیتی ضروری است.
کنوانسیون های بین المللی نیز بر حفاظت از تالابها تاکید دارند و براساس مرجع ملی کنوانسیون ایران ، سازمان حفاظت محیط زیست -معاونت محیط زیست طبیعی - مامور و متولی جلوگیری از هر گونه تجاوز و تعدی و تخریب در تالابها بوده است چه در حال حاضر و چه در آینده و شناخت ظرفیت های اساسی و بنیادی اکولوژیک تالابها و توجه به ارزش های اقتصادی، فرهنگی و علمی تالابها، احیا و بازسازی آنها مورد تاکید این تعهدنامه قرار گرفته است.
طرفهای متعهد در کنوانسیون بین المللی رامسر در 5دهه قبل با علم به همبستگی انسان با محیط زیست خود، رصد کردن فعل و انفعالات زیر ساختی و اکولوژیک تالابها را به عنوان تنظیم کننده رژیم آب ها و محل رشد نباتات بومی و زیستگاه حیوانات مخصوص بخصوص پرندگان آبزی، یادآور شده اند.
متخصصان و کار شناسان بین المللی محیط زیست، ارزش اکولوژیک تالاب ها را 10 برابر جنگل ها و دویست برابر زمینهای زراعی برآورد می کنند، این در حالی است که از 33 تالاب ثبت شده ایران در فهرست کنوانسیون جهانی رامسر هفت تالاب به دلیل تنشهای شدید اکولوژیک و بی توجهی مسؤولان سر از لیست مونترو درآورده و به عنوان تالابهای تخریب شده ثبت شده اند.

فهرستی برای تالاب های تخریب شده ایران

دکتر نادر پشنگ، عضو هیات مدیره انجمن محیط سبز ایرا ن در این باره به گزارشگر ما می گوید: متاسفانه فهرست بلند و بالایی برای تالابهای تخریب شده ایران تهیه شده و هم اکنون تالابها و دریاچه های ایران مانند ارومیه، انزلی، گاوخونی، پریشان، هامون، چغاخور، شادگان، طشک، گندمان و هورالعظیم یا خشک شده اند و یا با بحران کم آبی مواجه اند.
به گفته این فعال محیط زیست هم اکنون وضعیت تالاب های ایران باعث نگرانی حامیان محیط زیست شده ودرسالگرد کنوانسیون شاهد هستیم که تعدادی از تالابهای ایران در حال خارج شدن از لیست کنوانسیون و هستند و اینک 9تالاب ایران استانداردهای زیست محیطی خود را برای بین المللی بودن از دست داده اند اما کسی به فکر لاله های مردابی و پرندگان بهشتی این عرصه ها نیست.
دکتر پشنگ با اشاره به تالابهای اقلیم سیستان و بلوچستان مانند «هامون پوزک»، «هامون صابری» و «هامون هیرمند» متذکر می شود: این سه تالاب با دو عنوان ثبت شده اند اما در معرض خطر نابودی اند. همچنین از این نمونه ها می توان به تالابهای سه گانه «آلاگل»، « آلماگل» و «آجی گل» در گلستان اشاره کرد. البته مساحت کل تالابهای ثبت شده ایران یک و نیم میلیون هکتار است، ولی باید اعتراف کنیم از 22 عنوان سایت ثبت شده حداقل هفت تالاب به دلیل تغییرات شدید اکولوژیک وبی توجهی مسؤولان، متاسفانه همچنان در لیست مونترو Montreux (تالابهای تخریب شده) کنوانسیون رامسر قرار دارند.

چهل سالگی کنوانسیون رامسر

از سوی دیگر مسعود باقرزاده کریمی، کار شناس امور تالابهای معاونت محیط طبیعی سازمان محیط زیست در گفتگو با مهر گفته است: هم اکنون33 تالاب در لیست کنوانسیون رامسر با 22 عنوان ثبت شده اند به طوری که گاهی سه تالاب با یک عنوان ثبت شده که می توان به تالابهای اقماری یادگارلو، درگه سنگی و حسنلو در حاشیه دریاچه ارومیه اشاره کرد.
به گفته وی ایران به عنوان بنیانگذار کنوانسیون رامسر از میان 158 کشور عضو، کشور نوزدهم به سبب ثبت تعداد سایت هاست که در این فهرست بیشترین تالابهای ثبت شده به ترتیب متعلق به انگلیس، مکزیک و استرالیا است. از سوی دیگر متاسفانه ایران بعد از یونان بیشترین تالاب در معرض تغییرات شدید اکولوژیک را برای خروج از لیست کنوانسیون دارد.
این کار شناس امور تالابها اضافه کرده است: تلاش می کنیم با خارج کردن یک تالاب دیگراز لیست تخریب تعداد تالابهای ایران در لیست مونترو را کاهش دهیم و امیدواریم در اسفندماه امسال همزمان با برگزاری چهلمین سالگرد شکل گیری کنوانسیون رامسر در همین شهر یک عنوان تازه به سایتهای رامسر اضافه کنیم و تالاب کانی برازان را در لیست این کنوانسیون بگنجانیم. البته باید بتوانیم یکی دیگر از تالابهای سه گانه یادگارلو، حسنلو، درگه سنگی را از لیست مونترو خارج کنیم.

10 سال تالاب داری فقط با 90 میلیارد تومان!

از سوی دیگر بر اساس گفته های رئیس سازمان محیط زیست اعتباری معادل 90 میلیارد تومان برای 10 سال به تالاب ها اختصاص داده شده که 2/7 میلیارد تومان آن در سال جاری هزینه می شود و این اعتبار برای لایروبی بخشهایی از تالاب، کاهش حجم توده های نی برای تنفس و باز زنده سازی تالاب و ایجاد فرصتهای مناسب برای لانه گزینی پرندگان مهاجر در نظر گرفته شده است.
به گفته وی در اسفند امسال، ایران گزارشی از وضعیت تالابهای خود در سالگرد کنوانسیون رامسر ارائه می دهد تا بتواند تعدادی از تالاب ها را که وضعیت آسیب دیده آن ها ترمیم شده است از لیست مونترو خارج و به لیست کنوانسیون رامسر برگرداند.
معاون رییس جمهور تاکید کرده است: هم اکنون تالاب شادگان وضعیت خوبی دارد و برنامه مدیریت آن تصویب شده، در تالاب پریشان نیز چون به تازگی بارندگی نسبتا خوبی بوده وضع قابل قبولی داشته ایم. همچنین نماینده دفتر کنوانسیون در سوئیس در بازدیدی که از تالابهای ایران داشت با فرایند کلی مدیریت طرح حفاظت از تالابهای ایران همراهی کرده است.
افسانه لاله های مردابی انزلی

درهمین حال مهندس عبدوس، رییس سازمان محیط زیست استان گیلان نیز به گزارشگر ما می گوید: برای رسیدن به مرحله ایده آل در بحث ذخایر تالابی در استان گیلان، مازندران و گلستان، نیازهای ویژ ه ای داریم که علاوه بر تامین اعتبار از سوی دولت، لازم است مردم و تشکلهای مردم نهاد نیز برای موفقیت در این امر مشارکت کافی داشته باشند وگرنه مشکلات عرصه های زیست محیطی پیچیده تر خواهد شد.
گرچه کار شناسان تالاب ها برای حال بد لاله های مردابی انزلی به دلیل مشکلات تجاوز زمین خواران نگرانند و معتقدند با روند تخریب فعلی، بزودی لاله های مردابی انزلی به افسانه تبدیل خواهد شد اما رییس سازمان زیست گیلان در این باره نظر دیگری داده است. مهندس عبدوس در این باره تصریح می کند: خوشبختانه بارندگی های خوبی در چند ماه اخیر در مناطق شمالی داشتیم و در تالابها هنوز مشکلی برای خشکسالی نداریم ولی به دلیل بالا بودن سطح تجاوز، مشکلاتی ایجاد شده است اما پرونده مربوطه درباره عرصه های زیست محیطی آستارا و حاشیه انزلی در دادگاه مطرح و در حال رسیدگی است.
این مسؤول زیست محیطی نگین سبز کشورمان متذکر می شود: همواره تجاوز انسانی به محیط زیست، آزاردهنده و انرژی بر بوده اما با همکاری قوه قضاییه در حال خلع ید از متجاوزان هستیم و همه افرادی که اراضی محیط زیست را تهدید کرده اند درحال شناسایی هستند. از سوی دیگر برای زمینهایی که نیاز به سنددار کردن داشته اند توسط هیات هفت نفره و منابع طبیعی برگه تشخیص صادر شده و برای خلع ید اقدام شده است.

مشکل بزرگ زباله ها و پساب شهری

به گفته عبدوس، جمعیت مهاجران پرنده تالاب انزلی امسال بیشتر شده و طی یک ماه همه پرندگان سرشماری شده اند که 20 تا30 درصد هم افزایش داشته اند. وی درباره مشکلات اصلی تالاب های استان سرسبز گیلان یادآور می شود: متاسفانه زباله ها وپساب شهری همچنان مشکل ساز است و بزرگ ترین مشکل ما پساب شهری و زباله های شهر و روستاییان و انتقال آنها به وسیله رود ها به مناطق باتلاقی و دریا می باشد.
سازمان حفاظت از محیط زیست به وظیفه اش عمل کرده است؟اما از سویی برخی از منتقدان عملکرد سازمان محیط زیست را در حوزه تالاب ها و نیز دیگر عرصه ها که طبق قانون، وظیفه حفاظت از مناطق چهارگانه در برابر تخریب ها و تجاوز ها را بر عهده دارد ناموفق ارزیابی کرده و معتقدند این سازمان تکالیف نظارتی خود را فراموش و اهداف ناپایدار توسعه را مد نظر قرار داده است.
آن ها می گویند: تداوم تخریب و ویرانی تالابهای ایران، وضعیت بغرنج حیات وحش، تخریب جنگل های حفاظت شده به همراه هزاران مشکل زیست محیطی دیگر، وضعیت مدیریت محیط زیست ایران را در این سال ها اسفبار تر از قبل نشان می دهد.
از جمله این منتقدان، دکترمعصومه ابتکار رئیس اسبق سازمان محیط زیست است. وی در نشست علنی شورای شهر تهران، عملکرد دستگاه محیط زیستی ایران از سال 2006 (84) به بعد را رو به سقوط توصیف کرده و می گوید متاسفانه وضع ایران در بحث حفاظت از تالاب ها و نیز گونه های نادر بسیار ناامید کننده است.

سقوط 25 پله ای تالابها و مدیریت محیط زیست!

برنده جایزه بین المللی قهرمان زمین در ادامه می گوید: گزارش دوسالانه مرجع زیست محیطی بین المللی (EPI) رتبه مدیریت محیط زیست ایران را با 25 پله سقوط در رتبه 78 اعلام کرده، یعنی در پایان دولت هشتم رتبه مدیریت محیط زیست ایران در جهان 53 بوده و این رتبه در سال 2008 به 67 و در سال 2010 به رتبه 78 سقوط کرده است که این سقوط نشانه نبود نگاه کار شناسی در ساختار اساسی مدیریت محیط زیست ایران است.
به گفته این کار شناس منتقد، زمزمه های راهسازی در جنگل ابر، تخریب گسترده جنگل های حفاظت شده دنا، راهسازی در تالاب انزلی، تخریب دریاچه پریشان، تداوم خشکی تالاب هامون و مسائل مهم محیط زیستی دیگر در برابر چشمان مدیران محیط زیست در حالی ادامه دارد که سازمان محیط زیست طبق قانون وظیفه مقابله با این تخریبهای غیرقانونی را عهده دار بوده است.
برخی از کارشناسان با یادآوری این نکته که از رده خارج کردن خودرو های فرسوده، نوسازی و روزآمد سازی صنایع خودروسازی و استاندارد کردن تولیدات آن ها در حالی به فراموشی سپرده شده که مسؤول عالی سازمان متولی محیط زیست کشور و نیز برخی از مسؤولان دیگر دولتی، در هیات مدیره شرکت های خودروسازی کشورعضویت داشته و نبود قوانین بازدارنده و فرهنگ زیست محیطی، همه و همه باعث شده حفاظت واقعی از محیط زیست کشور - به دلیل به خطر افتادن منافع شخصی برخی افراد- روز به روز در غبار فراموشی دفن شود.