حیرت و شگفتی در اقتصاد مواد مخدر ایران

سایت تابناک: رئیس پلیس مبارزه با مواد مخدر از کشف 330 تن ماده مخدر در کشور در 9 ماهه نخست امسال خبر داده است؛ به عبارتی، در هر دقیقه، نزدیک یک کیلوگرم و به طور دقیق‌تر، در هر شبانه روز 1195 کیلوگرم مواد مخدر در کشور کشف و ضبط می‌شود. بیشتر کشفیات مواد مخدر امسال را مخدرهای سنتی تشکیل می‌دهد. همچنین تولید مخدرهای صنعتی نیز نسبت به گذشته، بسیار افزایش یافته و آشپزخانه‌های تولید این ماده در کشور فعال هستند.

جدای از اثرات اجتماعی و امنیتی این حجم انبوه از مواد مخدر، تأثیرات اقتصادی این تجارت عظیم، کمتر مورد توجه قرار گرفته است. این مسأله از این لحاظ دارای اهمیت است که کشورمان به سبب مجاورت با افغانستان و پاکستان ـ که از بزرگترین تولید کنندگان مواد مخدر جهان هستند ـ در میان کشورهای جهان، سهم بالایی از هزینه‌های مواد مخدر را می‌پردازد.

بر پایه یک گزارش سازمان ملل در سال 2003، درآمد سالانه تجارت مواد مخدر 321 میلیارد دلار برآورد شده که در قیاس با تولید ناخالص داخلی کل کشورهای جهان که در آن سال تقریبا 36 تریلیون دلار بوده، نشان دهنده این است که تجارت مواد مخدر، تقریبا یک درصد اقتصاد جهانی را تشکیل می‌دهد.

بنا بر این گزارش، ریشه مواد مخدر سنتی در جهان، دو گیاه خشخاش و کوکا است که اولی بیشتر در افغانستان و پاکستان (هلال طلایی) و کشورهای آسیای شرقی و به ویژه برمه (مثلث طلایی) برداشت می‌شود و دومی محصول آمریکای لاتین است.

شکل پایین، نقشه جهانی تولید و ترانزیت مواد مخدر را نشان می‌دهد.

جنگ مواد مخدر در مکزیک

برای روشن کردن اهمیت مسأله به مکزیک می‌پردازیم که کشوری مهم در تجارت مواد مخدر و مبارزه با آن است. این کشور که اقتصاد آن از حیث بزرگی، یازدهمین اقتصاد بزرگ جهان است، شاهراه انتقال مواد مخدر آمریکای لاتین به بازار بزرگ مصرف در ایالات متحده است و به همین دلیل، هزینه‌های بسیاری می‌پردازد.
وزارت دادگستری ایالات متحده، درآمد سالانه فروش مواد مخدر در آمریکا را تا نزدیک 48 میلیارد دلار برآورد می‌کند. این درآمد به دلیل سخت‌گیری‌های نظارتی آمریکا، نمی‌تواند به راحتی از طریق بانکی به مکزیک منتقل شود. به همین خاطر، گاهی پول نقد را در حجم انبوه در مخفی‌گاه رؤسای کارتل‌های مواد مخدر می‌بینیم. پشته پول شکل زیر که در یکی از این مخفیگاه‌ها به دست آمده، کمی بیش از ۲۲ میلیارد دلار است!

دولت مکزیک در دوره ریاست‌جمهوری «فیلیپ کالدرون» در اواخر 2006، مبارزه جدی و پر تلفاتی را با کارتل‌های مواد مخدر آغاز کرده که در یک سوی آن پلیس و ارتش و در سوی دیگر، کارتل‌ها با یکصد هزار نیرو هستند. در نتیجه این درگیری که تاکنون 61 ماه طول کشیده است، نزدیک به پنجاه هزار نفر جان خود را از دست داده‌اند، ده هزار نفر ناپدید و نزدیک 230 هزار نفر از خانه و کاشانه خود آواره شده‌اند.

تأثیر مواد مخدر بر اقتصاد ایران

مواد مخدر بر اقتصاد، اجتماع و امنیت کشورمان تأثیرات بسیار عمیقی دارد که هر چه به مرزهای شرقی کشور نزدیک می‌شویم، بیشتر است. هنوز مناطقی در کشور هستند که عرضه مواد مخدر در مراسم خانوادگی چون ختم و یا عروسی در آن معمول است.

سردار مؤیدی، استان‌های اصلی در کشف مواد مخدر در 9 ماهه آغازین امسال را به ترتیب سیستان و بلوچستان، فارس، خراسان جنوبی، هرمزگان، یزد، کرمان و خراسان رضوی دانسته‌اند.

چالش‌های مواد مخدر برای ایران تحت تأثیر شرایط افغانستان و میزان تولید این کشور است. مواد مخدر بخش مهمی از اقتصاد افغانستان را تشکیل می‌دهد. تولید مواد مخدر در استان‌های جنوبی افغانستان که هم‌مرز با پاکستان هستند، متمرکز است و پس از خرید از کشاورزان افغان از دو راه اصلی ایران و آسیای مرکزی به اروپا قاچاق می‌شود.

در حالی که بهای يک کيلوگرم ترياک در افغانستان، به صد دلار کاهش يافته، قیمت خرده‌فروشی آن در مناطق شرقی کشورمان، هر گرم نزدیک یک دلار و هر چه به سوی غرب می‌رویم، به مراتب گران‌تر است. به اين ترتيب، کشاورزان افغان، کمترين سود را از کشت خشخاش برده و سود اصلی، نصيب قاچاقچيان بين‌المللی می‌شود. تبادل درآمد ناشی از مواد مخدر در افغانستان و پاکستان از طریق سیستم حواله است که برخی شهرهای پاکستان چون کراچی و کویته و به ویژه دوبی، در آن نقش پر رنگی دارند.

بنابراین، باعث تأسف است، در حالی که در سال پایانی حکومت طالبان، کشت خشخاش در افغانستان رو به نابودی می‌رفت، سطح زیر کشت بر حسب هکتار در سالیان اخیر به صورت زیر درآمده است.

اثرات اقتصادی بر ایران: باید بلرزیم

متأسفانه، تحقیق روزآمدی درباره تأثیر اقتصادی تجارت مواد مخدر بر ایران نیست. تحقیقی که در سال 1383 انجام شده، نشان می‌دهد که مواد مخدر در سال 83 بالغ بر 99472 میلیارد ریال شامل هزینه‌های خرید و مصرف مواد، کاهش بهره‌وری و مشارکت اجتماعی مصرف کنندگان و قاچاقچیان، هزینه‌های دولت در زمینه کاهش تقاضا و مقابله با عرضه و هزینه‌های اجتماعی به اقتصاد ایران ضربه زد.

به عبارتی، هزینه‌های اقتصادی مواد مخدر، یک و نیم برابر درآمد مالیاتی کشور در آن سال بوده است.

بنا بر نتيجه‌گيري‌هاي انجام شده از مجموع هزينه‌هاي مواد مخدر كشور، 47.3 درصد هزينه مستقيم، 35.5 درصد هزينه غيرمستقيم و 17.2 درصد هزينه جنبي و غيرملموس است.

چنانچه نرخ رشد حوزه مواد مخدر تا سال 1393 همانند پنج سال گذشته، از تحقیق فوق ادامه يابد، در آن سال سهم هزينه مستقيم 52، هزينه جنبي 25 و غيرمستقيم 23 درصد خواهد بود. همچنين سهم هزينه مصرف‌كنندگان 49 درصد و سهم دولت و جامعه به ترتيب به 31 و20درصد بالغ مي‌شود. با توجه به اين رشد، مجموع هزينه‌هاي كشور با فرض تورم صفر، در سال 93 بالغ بر 173850 ميليارد ريال خواهد بود، که اگر برای حذف اثرات تورم با نرخ دلار در سال 83 مقایسه شود، معادل حدود 18 میلیارد دلار می‌شود.

دلیل نگرانی بیشتر، این است که در پی افت شدید قیمت مخدرهای صنعتی، دسترسی به آن در ایران با سرعت در حال گسترش بوده و از سوی دیگر، جایگزینی مخدرهای صنعتی در اروپا، باعث خواهد شد که قاچاقچیان بین‌المللی، توجه خود را معطوف به کشورهای همسایه افغانستان کنند.