آدينه، 16 خرداد ماه 1404 = 06-06 2025
هوش مصنوعی؛ تهدید خاموش برای نشر در کشورهای در حال توسعه
کارشناسان حوزه رسانه و فرهنگ هشدار می‌دهند اگر روند استفاده از هوش مصنوعی در تولید محتوا بدون هیچ ضابطه یا نظارتی ادامه یابد اعتماد عمومی به رسانه‌ها و آثار مکتوب از میان خواهد رفت و نسل آینده نویسندگان و روزنامه‌نگاران انگیزه و فرصت پرورش نخواهند داشت.
با گسترش استفاده از هوش مصنوعی در حوزه تولید محتوا، بسیاری نویسندگان، ناشران و رسانه‌ها در کشورهای در حال توسعه، به استفاده از این ابزار روی آورده‌اند. اما برخلاف تصور رایج، این فناوری در غیاب سیاست‌گذاری صحیح، به‌جای کمک به ارتقای سطح نگارش و نشر، در حال ایجاد آسیب‌هایی جدی به بدنه فرهنگی این کشورهاست.
بخش قابل ملاحظه‌ای از این صدمه مربوط به استفاده بیش از حد نشریات زرد و نویسندگان غیرحرفه‌ای از هوش مصنوعی است. افرادی که نه‌تنها دغدغه اصالت اثر را ندارند بلکه در زمینه مسئولیت‌پذیری صحت محتوا نیز هیچ نگرانی یا واهمه‌ای ندارند.
آثاری که توسط هوش مصنوعی تولید می‌شوند، اغلب فاقد عمق فرهنگی، هویت بومی و اصالت زبانی‌اند
در کشورهایی؛ چون نیجریه، پاکستان یا حتی ایران، پلتفرم‌های تولید محتوای خودکار، روز به روز در حال جایگزینی با نویسندگان مستقل و جوان‌اند. آثاری که توسط هوش مصنوعی تولید می‌شوند، اغلب فاقد عمق فرهنگی، هویت بومی و اصالت زبانی‌اند. برای مثال، برخی مجله‌های دیجیتال در جنوب آسیا گزارش کرده‌اند که بخش عمده‌ای از مقالات منتشرشده در ماه‌های اخیر، توسط ابزارهای هوش مصنوعی خارجی تولید شده و محتوای آن بیشتر ترجمه ماشینی از متونی است که در کشورهای غربی منتشر شده‌اند.
این موضوع، علاوه بر کاهش کیفیت آثار، پدیده «استعمار زبانی نوین» را به وجود آورده است؛ جایی که زبان و ادبیات بومی در سایه سبک نوشتاری الگوریتم‌های غربی کم‌رنگ می‌شود و چهره پنهان سلطه در عصر هوش مصنوعی نمایان. به عنوان مثال وقتی کاربری از یک کشور توسعه‌نیافته مثلا افغانستان متنی به زبان محلی خودش اما با استفاده از هوش مصنوعی تولید می‌کند باید بداند متن دیگر از نظر سبک نگارش، انتخاب لغات، ساختار جملات و نوع نگاه به موضوعات با حقیقت و ماهیت آن زبان محلی مطابقت ندارد و ناخودآگاه رنگ‌وبوی فرهنگ مسلط را که اغلب غربی و به زبان انگلیسی است، گرفته است. این امر در دراز مدت می‌تواند باعث ضعیف شدن هویت زبانی و فرهنگی جوامع بومی شود.
فساد علمی ساختاریافته
از سوی دیگر، فقدان قوانین اجرایی و واضح درباره حقوق مالکیت فکری راه را برای سوء‌استفاده اجتناب‌ناپذیر از ابزارهای هوش مصنوعی در تولید محتویات علمی-پژوهشی در سطح دانشگاهی بدون هیچ نشانی از منشا داده‌ها یا هویت نویسنده باز کرده است. متاسفانه در ایران ما نیز این روند با پدیده‌ای تلخ اما آشنا پیوند خورده است: بازار دلالی پایان‌نامه و مقاله.
اگر تا چند سال گذشته دلال‌ها با بکارگیری نگارنده یا محقق غیررسمی به تولید محتوای علمی می‌پرداختند، امروزه ابزارهای هوش مصنوعی آمده‌اند تا به خدمت گرفته شوند و درکوتاه‌ترین زمان ممکن انواع پایان‌نامه و مقاله را تولید کرده و در اختیار متقاضیان قرار دهند و در نهایت با کمال تاسف به عنوان آثار علمی وارد نظام آموزش عالی کشور شوند. وضعیتی که می‌توان نام فساد علمی ساختاریافته را بر آن نهاد.
کارشناسان حوزه رسانه و فرهنگ هشدار می‌دهند که اگر روند استفاده از هوش مصنوعی در تولید محتوا بدون هیچ ضابطه یا نظارتی ادامه یابد اعتماد عمومی به رسانه‌ها و آثار مکتوب از میان خواهد رفت، و نسل آینده نویسندگان و روزنامه‌نگاران نیز انگیزه و فرصت پرورش نخواهند داشت.
در نهایت بر فعالان فرهنگی امر واجب است تا با آموزش استفاده هوشمندانه از ابزارهای جدید و حفظ اصالت انسانی محتوا، تعادل ایجاد و برای این فضای رقابت نابرابر میان انسان و ماشین چاره کنیم؛ زیرا بدون حمایت و هدایت درست، در این عصر سلطه هوش مصنوعی بر تفکر و تعقل آدمی نسل آینده نویسندگان و پژوهشگران به حاشیه رانده خواهد شد.
English SummaryMedia and cultural experts warn that if the use of artificial intelligence (AI) in content creation continues without regulation, public trust in media and written works will erode, leaving future writers and journalists without motivation or opportunity. In developing countries, many writers and publishers are turning to AI, but this trend, lacking proper policy, harms cultural integrity. AI-generated works often lack cultural depth and authenticity, leading to a new form of linguistic colonialism. Additionally, the absence of clear intellectual property laws facilitates academic fraud, as AI tools produce content without proper attribution. Experts stress the need for balanced, responsible use of AI to preserve human authenticity in content creation.
