کاروانسرای دیرگچین، بر فراز راه تاریخی جاده ابریشم و بر سر شاهراه ارتباطی جنوب شرق به غرب و در مسیر قم به ری همچون گوهری درخشان می‌درخشد و یادآور روزگاری است که کویرها نه تنها مانعی، بلکه پل‌هایی برای ارتباط بودند.

این کاروانسرا که به‌درستی لقب «مادر کاروانسراهای ایران» را به خود اختصاص داده، در میانه راه‌های عبور کاروان‌هایی که شرق و غرب جهان را به هم پیوند می‌دادند، نقش ایستگاهی مطمئن و امن را ایفا می‌کرد و داستان‌هایی از مسافران خسته، شتران بارکش و ردپای افسانه‌ها بر دیوارهای این بنای بی‌بدیل حک شده است.

موقعیت جغرافیایی این بنا، در دل دشتی بی‌انتها، هوشمندانه انتخاب شده است که در میان مسیرهای کاروانی مهمی قرار داشت که مسافران، تجار و سیاحان از آن عبور می‌کردند.

هنگامی که وارد این کاروانسرای باشکوه می‌شوید، حیاطی وسیع و چهارگوش با حجره‌های منظم در اطراف آن، نخستین چیزی است که توجه را جلب می‌کند و این حیاط، جایی بود که مسافران به استراحت می‌پرداختند و شترها در پناه دیوارهای مستحکم، از خستگی راه رهایی می‌یافتند و هر حجره، فضایی دلنشین با طاقچه‌ها و ورودی‌های زیبا دارد که نشان از دقت و ذوق معماران آن زمان دارد.

کاروانسرای دیرگچین که در دوره ساسانیان بنا شده با معماری منحصربه‌فرد خود، تصویری زیبا از هنر، دانش و روح انسانیت را به نمایش می‌گذارد و نقشه آنکه با ظرافتی کم‌نظیر طراحی شده، شامل حیاطی بزرگ، حجره‌های متعدد و امکاناتی مانند مسجد، حمام، و آب‌انبار است.

دیوارهای قطور این کاروانسرا، در برابر بادهای سهمگین کویری، سرسختانه ایستاده‌اند و از رازهای تاریخی خود محافظت می‌کنند و برج‌های دیده‌بانی در چهارگوشه بنا گواهی بر اهمیت امنیت در طراحی این مکان است ضمن اینکه این برج‌ها، نه تنها کاربرد نظامی داشتند بلکه نماد قدرت و اقتدار این ایستگاه کاروانی نیز محسوب می‌شدند.

کاروانسرای دیرگچین همچون پلی است که تاریخ، فرهنگ و هویت ایرانی را به یکدیگر متصل می‌کند که تزئینات آجری زیبا و الگوهای هندسی که در ساخت آن به کار رفته‌اند، نشان از اوج مهارت و خلاقیت معماران دوران دارد.

اهمیت این بنا، تنها به گذشته محدود نمی‌شود؛ کاروانسرای دیرگچین، امروز به‌عنوان میراثی جهانی شناخته می‌شود که می‌تواند نماینده فرهنگ ایرانی در سطح بین‌المللی باشد ضمن اینکه این کاروانسرا، با توانمندی‌اش در جذب گردشگران، می‌تواند به توسعه اقتصادی منطقه و معرفی بیشتر ایران به جهان کمک کند.

در عین حال، حفاظت از این میراث ارزشمند، وظیفه‌ای همگانی است و بسیاری از بخش‌های این بنا مستعد مرمت و بازسازی است تا بتواند برای نسل‌های آینده باقی بماند و همچنان روایت‌گر داستان‌های گذشته باشد و تعامل میان مردم و مسئولان برای بازسازی این گنج تاریخی، ضرورتی انکارناپذیر است.

با تمام شکوه و عظمتش، کاروانسرای دیرگچین همچنان ایستاده است؛ گویی که دیوارهای آن، زمزمه‌های تاریخ را با خود حمل می‌کنند و این بنا، یک اثر هنری است که هر گوشه‌اش حرفی برای گفتن دارد.

کاروانسرای دیرگچین قم، بیش از یک توقفگاه ساده است؛ این بنا، نماد پیوند میان انسان و طبیعت، هنر و تاریخ، و گذشته و حال است و همچنان که سال‌ها از عمر آن می‌گذرد، این مکان همچون یک چراغ راه، ارزش‌های تمدنی ایران را به نسل‌های آینده منتقل می‌کند.