هر سال آمارهای متفاوت بین‌المللی از جایگاه جهانی دانشگاه‌های کشورمان در رسانه‌ها مطرح می‌شود. در این گزارش روش‌ها و نتایج موسسات مختلف رتبه‌بندی جهانی را مرور می‌کنیم.
گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو-سها صالح، هر سال آمارهای متفاوت بین‌المللی از جایگاه جهانی دانشگاه‌های کشورمان در رسانه‌ها مطرح می‌شود. آمارهایی که گاهی ضد و نقیض و تعجب‌آور هستند! برخی اوضاع‌مان را خیلی خوب توصیف می‌کنند و دیگرانی هم می‌گویند حتی از دانشگاه‌های عربستان پایین‌تر هستیم. کدام موسسات بین‌المللی دانشگاه‌ها جهان را رتبه‌بندی می‌کنند؟ شاخص‌های امتیازدهی آنها چیست؟ جایگاه دانشگاه ایران در هر کدام از این رتبه‌بندی‌ها کجاست؟

رتبه‌بندی شانگهای
اولین رتبه‌بندی مراکز آکادمیک سال 2003 به همت مرکز دانشگاه‌های جهانی منتشر شد. از سال 2006 این گزارش با کمک مرکز مشاوره شانگهای که یک موسسه غیر دولتی است؛ منتشر می‌شود.

دریافت جایزه نوبل، مدال آوردن در رشته‌های مختلف و ارجاع زیاد به پژوهش‌ها و مقاله‌های ثبت شده در مجلات ساینش و نیچر، معیارهای اصلی رتبه‌بندی شانگهای هستند. علاوه بر اینها تعداد مقالات در دو مؤسسه SCIE و SSCI هم در نظر گرفته می‌شوند.

نظام رتبه‌بندی شانگهای به شاخص‌های «بالاترین ارجاعات پژوهش‌ها» 20 درصد، «دریافت جایزه نوبل و مدال‌های علمی توسط اعضای دانشگاه» 20 درصد، «دریافت جایزه نوبل و مدال‌های علمی توسط فارغ‌التحصیلان» 10 درصد، «تعداد مقالات در مجلات ساینس و نیچر» 20 درصد، «مقالات ثبت شده در SCIE و SSCL» 20 دصد و «درصد کارآمدی عملکرد(5 شاخص)» 10 درصد، بها می‌دهد.

برای دیدن عکس در اندازه اصلی بر روی آن کلیک کنید

این پایگاه سالانه بیش از هزار و 200 دانشگاه را بررسی و 500 دانشگاه برتر دنیا را معرفی می‌کند. علاوه بر این رتبه‌بندی موضوعی مانند دانشگاه‌های مهندسی، علوم پزشکی و... هم ارائه می‌شود.

بر اساس گزارش سال 2016 این مؤسسه دانشگاه‌های هاروارد، استنفورد و برکلی به ترتیب 3 دانشگاه برتر دنیا بودند. از ایران تنها دانشگاه‌های «تهران» و «امیرکبیر» توانستند به ترتیب با رتبه‌های 391 و 402 در جمع 500 دانشگاه برتر دنیا حضور پیدا کنند.

نظام رتبه‌بندی‌ جهانی QS
نظام رتبه‌بندی جهانی QS به منظور ارائه اطلاعات درباره دانشگاه‌های جهان به دانشجویان شکل گرفته است. QS هر سال دانشگاه‌های جهان را بر اساس 6 شاخص با وزن‌های متفاوت رتبه‌بندی می‌کند.

«شهرت علمی» با 40 درصد تأثیر، مهم‌ترین شاخص در رتبه‌بندی QS است. برای محاسبه شهرت علمی یک نظرسنجی جهانی برگزار می‌شود و از دانشگاه‌ها می‌خواهند تا درباره بهترین مجموعه علمی در رشته خودشان اظهارنظر کنند. برای آماده کردن رتبه‌بندی سال تحصیلی 2016 – 2017 ، 74 هزار و 651 شخصیت دانشگاهی در این نظرسنجی شرکت کرده‌اند.

«نسبت دانشجو به تعداد اعضای هیئت علمی» پارامتر تأثیرگذار دیگر بر این نظام رتبه‌بندی است. بر این اساس هرچه تعداد دانشجویان نسبت به اعضای هیئت علمی کمتر باشد کیفیت آموزش بهتر خواهد بود. اثرگذاری این شاخص در نتیجه‌گیری نهایی 20 درصد است.

«میزان ارجاعات به دانشگاه» فاکتور 20 درصدی دیگری است که QS برای رتبه‌بندی دانشگاه‌ها استفاده می‌کند. برای سنجش ارجاعات به مقاله‌های هر دانشگاه، داده‌های پایگاه‌های معتبر که مقالات و پژوهش‌های علمی را منتشر می‌کنند، استناد می‌شود. به گزارش این موسسه بین‌المللی برای رتبه‌بندی امسال بیش از 66 میلیون ارجاع مورد بررسی قرار گرفته است.

«شهرت اعضای هیئت علمی» هم با استفاده از نظرسنجی سنجیده می‌شود. در این نظرسنجی از اعضای هیئت علمی دانشگاه‌های جهانی پرسیده می‌شود که فارغ‌التحصیلان کدام دانشگاه‌ها کیفیت بهتری دارند. QS برای این آیتم 10 درصد سهم قائل شده است.

«جذب اساتید و دانشجویان خارجی» آخرین مولفه‌های QS برای رتبه‌بندی دانشگاه‌ها است که روی هم رفته 10 درصد در گزارش نهایی تأثیر دارد.

دانشگاه‌های MIT، استنفورد و هاروارد به ترتیب 3 دانشگاه برتر جهان در رتبه‌بندی جهانی QS هستند. دانشگاه صنعتی شریف با رتبه 431 بهترین دانشگاه ایران و دانشگاه‌های علم و صنعت، امیرکبیر و تهران در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

بین کشورهای آسیایی، دانشگاه‌های ملی و صنعتی سنگاپور رتبه‌های اول را در اختیار دارند. دانشگاه «تسینگوا» چین رتبه سوم دانشگاه‌های آسیایی را در اختیار دارد. بیشتر 100 دانشگاه برتر آسیا از کشورهای شرق آسیایی مانند: کره جنوبی، ژاپن، چین، تایوان، تایلند و هنگ کنگ هستند. با این حال کشورهای هند، عربستان سعودی، قزاقستان، امارات و ایران هم، یک تا 3 دانشگاه در این لیست دارند.


مرکز رتبه‌بندی جهانی دانشگاه‌ها((CWUR
مرکز رتبه‌بندی جهانی دانشگاه‌ها تنها مجموعه‌ای است که کیفیت آموزش، اعتبار اعضای هیات علمی و کیفیت تحقیقات آنها را بدون تکیه بر نظرسنجی‌ها و داده‌های ارسالی دانشگاه‌‎ها می‌سنجد.

این مجموعه هر سال 1000 دانشگاه برتر دنیا را از بین بیش از 25000 مورد بررسی شده اعلام می‌کند.

یکی از مهم‌ترین شاخص‌های این نظام رتبه‌بندی کیفیت آموزشی است که بر اساس تعداد دانشجویان دانشگاه که توانسته‌اند جوایز بین‌المللی و مدال المپیادهای علمی کسب کنند؛ محاسبه می‌شود و سهمی 25 درصدی در رتبه‌بندی نهایی دارد.

دیگر شاخص مهم و متفاوت این رتبه‌بندی، میزان موفقیت شغلی فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها است. این شاخص بر اساس تعداد فارغ‌التحصیلانی که توانسته‌اند در شرکت‌های معتبر جهانی مشغول به کار شوند؛ محاسبه می‌شود و 25 درصد در رتبه‌بندی تأثیر دارد.

کیفیت اعضای هیئت علمی هم سهم 25 درصدی در این رتبه‌بندی دارد. کیفیت اعضای هیئت علمی بر اساس تعداد جوایز بین‌المللی کسب شده، تعیین می‌شود.

مرکز رتبه‌بندی جهانی دانشگاه‌ها برای انتشارات دانشگاه‌ها(تعداد مقالات در مجلات پرتکراری)، اثرگذاری(تعداد مقالات در معتبرترین مجلات)، تعداد ارجاع به مقالات، شاخص h دانشگاه(مربوط به ارجعات علمی) و ثبت اختراعات بین‌المللی هم هرکدام سهم 5 درصدی در این رتبه‌بندی نهایی قائل شده است.

هاروارد، استنفورد و MIT به ترتیب در صدر این رتبه‌بندی قرار دارند. بهترین دانشگاه ایران در این رتبه‌بندی دانشگاه صنعتی شریف با رتبه 679 است. دانشگاه‌های تهران، علوم پزشکی تهران، اصفهان، تربیت مدرس، امیرکبیر، شهید بهشتی و شیراز هم تواسنته‌اند خودشان را در بین 1000 دانشگاه اول جای دهند.

برای دیدن عکس در اندازه اصلی بر روی آن کلیک کنید

نظام رتبه بندی تایمز
تایمز مدعی است که تنها نظام رتبه‌بندی که تمام مسئولیت‌های دانشگاه اعم از آموزشی، پژوهشی، انتقال دانش و چشم‌انداز بین‌المللی را مورد بررسی قرار می‌دهد. این نظام رتبه‌بندی 13 شاخص دقیق برای ارزیابی دانشگاه‌ها انتخاب کرده است که دانشجویان، مسئولان دانشگاه‌ها، اساتید، صنعت‌گران و دولتی‌ها در تهیه اطلاعات آن نقش دارند.

آموزش، پژوهش و استناد، 3 شاخص اصلی هستند که هرکدام 30 درصد در رتبه‌بندی نهایی موثراند. چشم‌انداز بین‌المللی و درآمد صنعتی هم به ترتیب 5/7 و 5/2 درصد تأثیر دارند.

در بخش آموزش، بررسی شهرت، نسبت اعضای هیئت علمی به تعداد دانشجویان، نسبت تعداد دانشجویان کارشناسی به دکترا، نسبت تعداد دانشجویان دکترا به اعضای هیئت علمی و درآمدهای سازمان، ملاک‌های مد نظر تایمز هستند.

بررسی شهرت، درآمدها از پژوهش و بهره‌وری پژوهش‌ها 3 آیتم تأثیرگذار بر نمره پژوهشی دانشگاه‌ها از نظر تایم است.

دانشگاه‌های آکسفورد، تکنولوژی کالیفرنیا و استنفورد بهترین‌های جهان از دید رتبه‌بندی سال 2016 تایمز هستند. دانشگاه علم و صنعت با رتبه 530 بهترین دانشگاه ایرانی در رتبه‌بندی تایمز است. دانشگاه‌های صنعتی شریف، صنعتی امیرکبیر، اصفهان، خواجه‌نصیرالدین طوسی، شیراز، تهران، علوم پزشکی تهران، فردوسی مشهد، آزاد کرج، شهید بهشتی، یزد و زنجان دیگر دانشگاه‌های ایرانی هستند که توانسته‌اند در رتبه‌بندی 978 دانشگاه برتر دنیا از نظر تایمز قرار بگیرند.

رتبه‌بندی CWTS
مرکز مطالعات علم و فن‌آوری(CWTS) به مطالعه پویای تحولات جهانی علمی دنیا می‌پردازد. رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان یکی از مأموریت‌های این مرکز است. شاخص‌های این مرکز طوری طراحی شده‌اند که تبعضی بین دانشگاه‌های کوچک و بزرگ پیش نیاید. به همین خاطر از شاخص‌های نسبی استفاده می‌کنند.

شاخص‌های مد نظر این رتبه‌بندی در عناوین کلی «شاخص تأثیر گذاری»، «شاخص همکاری»، «شاخص مرکزی» خلاصه می‌شوند. شاخص تأثیرگذاری مربوط به میزان ارجاعات انتشارات‌های بین‌المللی به محصولات علمی دانشگاه است. شاخص همکاری، میزان همکاری اعضای هر دانشگاه با دیگر دانشگاه‌های دنیا را می‌سنجد. شاخص مرکزی هم به چاپ مقالات دانشگاه در نشریات تخصصی و علمی معتبر بین‌المللی می‌پردازد.

آخرین رتبه‌بندی این مرکز مربوط به پژوهش سال‌های 2011 تا 2014 است. دانشگاه‌های هاروارد، تورنتو و میشیگان به ترتیب 3 دانشگاه برتر دنیا در این رتبه‌بندی هستند. در بین دانشگاه‌های ایرانی، دانشگاه تهران، دانشگاه امیرکبیر و علوم پزشکی تهران در صدر قرار دارند.