طی سالهای گذشته گاهی سیاست مسوولان در مواجهه با شبکه‌های اجتماعی خارجی مختلف سیستم حذفی بوده و بر این اساس جلوی فعالیت شبکه‌های مختلفی از فیس بوک گرفته تا وی‌چت گرفته شد اما با گسترش اینترنت پهن باند موبایل و افزایش استفاده مردم از اسمارت‌فون‌ها مقابله با شبکه های اجتماعی موبایلی در قیاس با قبل از سختی دو چندانی برخوردار شد.

در این میان مسوولان دولت یازدهم از ابتدای کار خود بارها تاکید کردند که قصد محدود کردن دسترسی مردم به این خدمات را نداشته و تا جایی که خطوط قرمز نظام زیرپا گذاشته نشود به ممانعت از فعالیت این شبکه‌ها نخواهند پرداخت.

با این وجود دولت یازدهم از ابتدای فعالیت خود موضوع فیلترینگ هوشمند را نیز مورد توجه قرار داده و از طراحی سه فاز برای عملیاتی کردن این طرح خبر داد، طرحی که اجرای آن از سال گذشته آغاز شده و طبق وعده‌های داده شده قرار بود تا پایان امسال به سرانجام رسد.

در ابتدای راه طرح داستان فیلترینگ هوشمند بیشتر توجه بر روی بحث سایت‌ها متمرکز بود و اینگونه اعلام می‌شد که بسیاری از سایت‌ها وجود دارند که به ارائه مطالب و مقالات مفیدی می‌پردازند اما در بخش‌هایی از آنها صفحات غیراخلاقی وجود دارند.

با این وجود درست نیست بخاطر اینکه 10 درصد از یک سایت غیراخلاقی است کل سایت بسته شود.

بدین ترتیب اجرای این طرح مورد توجه جدی قرار گرفته و حتی وزیر ارتباطات تاکید کرد که هر مقدار سرمایه گذاری برای اجرای این طرح لازم باشد صورت خواهد گرفت تا فیلترینگ، هوشمند شود.

داستان فیلترینگ هوشمند و شبکه‌های موبایلی

اما اکنون بحث پالایش شبکه‌های اجتماعی موبایلی نیز بالاگرفته و به نظر می‌رسد با توجه به اینکه این شبکه‌ها در قیاس با سایت‌های اینترنتی پدیده نوظهورتری به شمار می‌روند و کاربران زیادی هم دارند توجه به شرایط آنها گاهی حتی پیش از سایت‌های اینترنتی مطرح باشد با این وجود وزیر ارتباطات تاکید دارد با اجرای این طرح، فیلترینگ هوشمند همه شبکه‌های اجتماعی و سایت‌ها به صورت همزمان به اجرا درخواهد آمد.

محمود واعظی که طی روزهای گذشته درباره روند فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی گفت‌وگویی با ایسنا داشته، در پاسخ به سوالی درباره زمان اجرایی شدن فیلترینگ هوشمند در شبکه تلگرام متذکر شد: خوشبختانه در اساس کار تلگرام و سیاست‌های این شرکت اعلام شده که کانال‌های غیراخلاقی جزو سیاست‌هایشان نیست. آنها همچنین اعلام کرده‌اند که حاضرند با همه کشورها در زمینه مسدود کردن این صفحات همکاری داشته باشند.

وی چندی پیش نیز از برگزاری مناقصه فیلترینگ هوشمند اینستاگرام، تلگرام و سایر شبکه‌های اجتماعی خبر داده و گفته بود :11 دانشگاه در زمینه فیلترینگ هوشمند شبکه‌های اجتماعی در حال فعالیت هستند و به نتایج مطلوبی نیز دست یافته‌اند تا بتوان این طرح را به خوبی اجرا کرد.

واعظی در عین حال به اجرای آزمایشی این طرح بر روی شبکه اینستاگرام اشاره کرده و یادآور شده بود: تست این طرح روی برخی از شبکه‌های اجتماعی به ‌صورت آزمایشی در حال اجراست و امیدواریم بتوانیم این طرح را به خوبی عملیاتی کنیم.

سرمایه‌گذاری 110 میلیاردی برای اجرای طرح در مدت نامعلوم

اما در میان صحبت‌هایی که طی این مدت در ارتباط با اجرای فیلترینگ هوشمند صورت گرفته همواره از نیاز این طرح به صرف هزینه‌های متعدد یاد شده بود اما هیچگاه درباره رقم مورد نیاز صحبتی به عمل نیامده بود تا اینکه چندی پیش رئیس سازمان تنظیم مقررات و معاون وزیر ارتباطات در این باره اعلام کرد: بیش از 110 میلیارد تومان قرارداد میان وزارت ارتباطات و صاحب نظران و متخصصین توانمند در بحث فیلترینگ هوشمند منعقد شده است.

با این وجود علی اصغر عمیدیان در ادامه صحبت‌های خود به طور مشخص از این صاحب نظران و متخصصان توانمند نام نبرد تا مشخص باشد این پروژه به دست چه کسانی اجرایی می‌شود البته پیش از این وزیر ارتباطات چندین بار از همکاری 11 دانشگاه در اجرای این طرح خبر داده و در آخرین اظهار نظرها زمان پایان این طرح را نیز به کار دانشگاه‌ها در این مورد موکول کرده و گفته بود: فعلا زمان خاصی برای این موضوع پیش‌بینی نشده است.

حال این اظهار نظر این سئوال را در ذهن ایجاد می‌کند که آیا برای اجرای طرحی با این میزان سرمایه‌گذاری، متخصصان توانمند یاد شده ملزم به ارائه نتیجه در مدت خاصی نشده‌اند؟

عمیدیان همچنین در ارتباط با اجرای این طرح عنوان کرد: به هیچ عنوان نباید خانواده و فرهنگ اسلامی دچار مشکل شود. از خطوط قرمز نباید عبور کرد و به همین منظور اجرای طرح فیلترینگ هوشمند در برخی از شبکه‌های اجتماعی آغاز شده است.

رییس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی با بیان این‌که که فیلترینگ هوشمند یک جنگ الکترونیک آنلاین است، خاطرنشان کرد: 11 دانشگاه در حال بررسی هستند تا فیلترینگ هوشمند را روز به روز توانمندتر سازند تا در این جنگ الکترونیک آنلاین موفق باشند.

وی افزود: فیلترینگ هوشمند بر همین اساس طراحی شده و شبکه‌های اجتماعی که قصد دارند با توجه به سیاست‌های داخلی ما در کشور به سرویس‌دهی بپردازند، باید هماهنگ با فرهنگ داخلی فعالیت کنند و در غیر این صورت محتوای غیراخلاقی آن‌ها فیلتر خواهد شد.

عمیدیان تصریح کرد: این نوع فیلترینگ به گونه‌ای است که مردم بتوانند با رعایت خطوط قرمز و حفظ حریم‌ها از خدماتی که در شبکه‌های اجتماعی ارائه می‌شود، بهره ببرند.

چرا اجرای فیلترینگ هوشمند سخت است؟

دشواری‌های اجرای این طرح از دیگر مواردی است که پیش از این مورد توجه قرار گرفته و محمود واعظی درباره آن گفته بود: همانطور که می‌دانید سرمایه‌گذاری زیادی برای این طرح صورت گرفته اما به موازات سرمایه‌گذاری‌هایی که ما انجام می‌دهیم طرف مقابل هم در این حوزه سرمایه‌گذاری می‌کند.

این عضو کابینه دولت یازدهم همچنین متذکر شده بود: به هر حال ما تلاش داریم صفحات غیراخلاقی را از هر طریقی که ممکن است از دسترس خارج کنیم و حال در این زمینه چه از طریق فیلترینگ هوشمند و چه از طریق مذاکره با شرکت‌ها تلاش‌های متعددی جریان دارد.

وزیر ارتباطات در پاسخ به این سوال که به طور متوسط چه میزان زمان برای مسدود کردن یک صفحه غیراخلاقی در شبکه ‌ای مانند اینستاگرام که اکنون در آن فیلترینگ هوشمند در حال اجراست زمان لازم است، گفته بود: مدت زمانی که برای حذف صفحات نامناسب صرف می‌شود از 24 ساعت شروع شد و در گام بعد به 12 ساعت رسید و اکنون طبق آنچه در آخرین اظهارنظرها به ما اعلام شده این رقم به شش ساعت رسیده است.

وی در عین حال متذکر شده بود: البته باید این نکته را هم در نظر داشت که اگر به عنوان مثال یک عکس و تعداد صفحات محدودی با بینندگان محدود به نمایش گذاشته شود قطعا برای رصد شدن آن مدتی زمان صرف می‌شود و برای خارج از دسترس کردن تمام این موارد باید به امکانات بسیاری دسترسی داشته باشیم.

از شرکت‌های خارجی تا پژوهشگران داخلی

همکاری با برخی شرکت‌های خارجی نیز از دیگر اخباری بود که پیشتر خبرساز شده و در این باره اعلام شده بود: برای به نتیجه رسیدن این طرح با یک شرکت خارجی همکاری‌هایی انجام شد، اما با این وجود بهتر دانستیم که از توان پژوهشگران داخل کشور بهره‌ بگیریم، براین اساس قرار‌داد‌هایی را با پژوهشگران و دانشگاه‌ها بسته شد که امیدواریم هرچه زودتر اجرایی شود.

محمود واعظی در این باره گفته بود: در حال حاضر آنچه مورد نیاز مردم است فیلتر نمی‌شود و تنها بخش‌هایی که آسیب‌های اجتماعی را به دنبال دارد محدود می‌شوند. برنامه‌ی ما نیز آن است که تا پایان سال این طرح را به طور کامل عملیاتی کنیم و در این میان هر میزان بودجه که لازم باشد برای این طرح تزریق خواهد شد.

فیلترینگ غیرمجازها کمترین کار دولتها در قبال جامعه

حال اگرچه بحث‌های فنی فیلترینگ هوشمند و اجرایی کردن آن در وزارت ارتباطات دنبال می‌شود اما طی سال‌های گذشته همواره تصمیم‌گیری در خصوص فیلترینگ بر عهده کمیته تعیین مصادیق محتوای مجرمانه رایانه‌ای بوده است.

علی اسفنانی از اعضای این کارگروه و سخنگوی کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس نیز چندی پیش در این باره به بیان نقطه‌نظرات خود پرداخته و اظهار کرده بود: فیلترینگ به این مفهوم نیست که دولت ملت را از قوه تعقل و تصمیم گیری ناتوان می‌بیند چرا که دولت پدر معنوی جامعه است و باید خود را در قبال آن مسئول بداند.

او با اشاره به فعالیت کارگروه تعیین محتوای مجرمانه رایانه‌ای در خصوص احتمال فیلترینگ کامل یا هوشمند تلگرام در ایران هم گفته بود: این کارگروه هیچ گاه اصل تصمیم یا فعالیت خود را بر فیلترینگ یک شبکه اجتماعی نمی‌گذارد با این حال باید سنجید که استفاده از یک شبکه اجتماعی خاص با چه معایب یا محاسنی برای جامعه هدف رو به رو است.

وی با بیان اینکه برای قانون و حاکمیت حفظ صلاح جامعه در اولویت است، متذکر شده بود: فیلترینگ فضاهای غیر مجاز کمترین کاری است که دولت‌ها باید در قبال جوامع خود انجام دهند؛ فیلترینگ به این مفهوم نیست که حاکمیت ملت را از قوه تعقل و تصمیم گیری ناتوان می‌بیند اما دولت پدر معنوی جامعه است و باید خود را در قبال آن مسئول بداند.

نماینده مردم فریدن، فریدون شهر و چادگان در مجلس شورای اسلامی در عین حال با تاکید بر اینکه اقدامات سلبی در بدنه قوه مقننه نیز پر طرفدار نیست، تاکید کرده بود: اگر مصادیق مجرمانه با فیلترینگ موردی، دستی یا هوشمند قابل برطرف شدن کامل هستند دیگر نیازی به فیلترینگ کلی نیست اما زمانی که 65 درصد یک شبکه اجتماعی که بیش از 7 میلیون شهروند ایرانی از آن استفاده می‌کنند دارای مصادیق مجرمانه وخلاف اخلاق است باید به شکل دقیق از سوی مراجع ذی صلاح مورد ارزیابی قرار بگیرد.در حال حاضر 12 درصد ایرانیان از تلگرام استفاده می‌کنند و باید دید که تصمیم نهایی کارگروه تعیین محتوای مجرمانه رایانه‌ای چه خواهد بود این در حالی است که حجم قابل توجهی از این شبکه اجتماعی به موضوعات آموزنده ارزشی، دینی، ادبی و مذهبی اختصاص دارد و نمی‌توان از آنها نیز چشم پوشی کرد.

سال تمام شد و داستان فیلتریینگ هوشمند پابرجا ماند

نکته دیگر آنکه خبر سرمایه‌گذاری 110 میلیارد تومانی برای اجرای طرح فیلترینگ هوشمند در شرایطی منتشر می‌شود که به گفته مسوولان هنوز زمان اجرایی شدن این طرح مشخص نیست.

البته از سال گذشته وزیر ارتباطات بارها در صحبت‌های خود به تعریف سه فاز برای فیلترینگ هوشمند پرداخته و با بیان اینکه برای اجرای این طرح مدتی 10 ماهه در نظر گرفته شده، گفته بود: اجرای این طرح در فاز اول یک ماه، فاز دوم سه ماه و فاز سوم شش ماه طول خواهد کشید و با توجه به زمان آغاز آن انتظار می‌رود قبل از پایان سال 1394 شاهد اجرای کامل این طرح باشیم.

طی این مدت نیز فاز اول این طرح بر روی شبکه اینستاگرام عملیاتی شد و با اجرای آن بدون آنکه امکان دسترسی به کل این شبکه محدود شود شرایطی ایجاد شود که دسترسی به عکس ها و فیلم های نامناسب و دور از شئونات محدود شده و بخش های نامناسب این شبکه فیلتر شود.

پس از اجرای این فاز اوایل امسال محمود واعظی از ورود به فاز دوم این طرح از اواسط اسفند ماه سال گذشته خبر داده و گفت: ما به دنبال آن هستیم که مردم از امکانات دنیا بیشترین بهره را ببرند، اما تنها بخش پاک این امکانات مدنظر ماست برهمین اساس با اجرای طرح فیلترینگ هوشمند به دنبال آن هستیم که اگر سایتی در بخشی از مطالب خود محتوای نامناسبی را منتشر کرد، به جای فیلتر‌کردن آن سایت تنها دسترسی به آن محتوای نامناسب را محدود کنیم.

وی در عین حال متذکر شد: اکنون تمام تلاش ما بر آن است که برخی محتواهای نامناسب موجب نشوند برای فیلتر‌شدن کل یک سایت تحت فشار قرار گیریم، البته این کار موضوع کار ساده‌ای نیست، چرا که با توجه به بازار بزرگی که ایران ایجاد می‌کند عده‌ای به دلیل منافع اقتصادی خود تلاش دارند که این بازار از دست نرود، اما ما همت خود را به کار گرفته‌ایم تا با کمک جامعه علمی کشور فیلترینگ هوشمند را در سال جاری محقق کنیم.