گزارش جدید آژانس در جهت عادی‌سازی نيست

جوان آنلاین (پاسداران): گزارش جديدي كه آژانس جمعه گذشته منتشر كرد، سومين گزارش فصلي است كه بعد از توافقات جديد هسته‌اي ايران با آژانس (11 نوامبر 2013) و ايران با گروه 1+5 (24 نوامبر 2013) منتشر شده است. اين گزارش از دو منظر قابل ارزيابي است: اولاً اينكه آژانس بر مبناي بررسي تشريح جنبه‌هاي عيني و فني همكاري‌هاي انجام شده طي سه ماهي كه از گزارش فصلي قبلي گذشته است، محورهاي اقدامات انجام شده و تاثير آنها بر رفع نگراني‌هاي آژانس را ذكر كرده است. از اين منظر، آژانس بيش از 20 بار تأييد كرده است كه ايران به تعهدات مربوط و الزامات داوطلبانه جديدي كه حدود 10 ماه پيش به عنوان اعتمادسازي پذيرفته، پايبند بوده است. ثانياً اينكه اثرگذاري اين گزارش بر تغيير جدي ارزيابي آژانس از ماهيت صلح آميز برنامه هسته‌اي ايران، دور از انتظار است و از اين رو، ارزيابي‌ها به اندازه عمق و سطح اقدامات انجام شده، ابهامات را كاهش داده‌اند بدون آنكه قادر به تغيير چشم انداز حذف فوري مصوبات قبلي شوراي حكام و تغيير مسئله هسته‌اي در دستوركار آژانس باشند.
از حيث مقايسه گزارش اخير با گزارش‌هاي فصلي قبلي، چهار نكته مهم حاكي از تغيير رويه مديركل آژانس را مي‌توان نام برد: اولاً آژانس يكي از موضوعات مهمي را كه در فصل قبل حل نشده و نيازمند توضيحات بيشتر اعلام كرده بود، در اين گزارش جديد مختومه كرده است. به واقع، آمانو بر اساس وعده‌اي در تهران در نشست خبري مورخ 17 اوت پاسخ‌هاي ايران در مورد مسئله مربوط به چاشني‌هاي انفجاري را هرچند خارج از عرف و رويه معمول صنعتي شمرد، اما دليلي براي نپذيرفتن توضيحات ايران در اين زمينه نيافت. از همين رو، مسئله مذكور ديگر در ميان موضوعات باقيمانده وجود ندارد اما آژانس تأكيد كرده كه در اين خصوص، پس از خاتمه پاسخ‌هاي جزئي به كليه موضوعات باقيمانده، آن را در قالب ارزيابي سيستمي و كلان برنامه هسته‌اي ايران يكبار ديگر و مورد ارزيابي كلي ( ونه جزئي) قرار خواهد داد. در واقع، هنوز آژانس رضايت مندي در مورد بستن كامل و دائمي اين موضوع ندارد. از اين رو است كه در بند 11 تصريح شده كه «مديركل همچنين توجه كرد كه آژانس نيازمند بررسي همه مسائل باقيمانده گذشته، از جمله چاشني‌هاي انفجاري و قرار دادن همه آنها در يك سامانه و ارزيابي سيستمي در كليت آن مي‌باشد». به هر حال، آژانس موضوع مذكور و همه هفت گام فاز دوم همكاري‌هاي مشترك را بسته است.
ثانياً با وجود تأخير در اجراي پنج گام فاز سوم همكاري‌ها كه تنها تا 25 اوت (3 شهريور) زمان داشته است، آمانو تنظيم گزارش جديد را به مدت 11 روز به تأخير انداخت تا گزارش جديد طوري نوشته نشود كه از آن «عدم ايفاي توافق‌هاي صورت گرفته در اين مرحله» استنباط شود، زيرا ايران در مهلت مذكور به دليل اعتراضي كه به مختومه نشده چاشني انفجاري داشت، تنها يك مورد را به اتمام رسانده بود. بنابراين، ايران با استناد به مهلت اندك باقيمانده بعد از ديدار آمانو در تهران و پيچيدگي فني گام‌هاي درخواست شده، عملاً آژانس را ناگزير كرد تخطي ناپذيري مهلت‌ها را كنار بگذارد. همانگونه كه عبارات اين گزارش پيداست، آژانس از كاربرد واژگان منفي حتي در مورد دو اقدامي كه تازه آغاز شده‌اند، خودداري كرده است.
ثالثاً گفتني است كه آژانس در برابر اعتراض رسمي ايران به گزارش فصلي قبلي به ويژه وارد شدن مديركل به مسائلي نظير پارچين كه در دستوركار همكاري‌هاي طرفين قرار نداشته و با توافق پادمان و توافق ژنو هم مرتبط نبوده‌اند، نوعي رفتار تعديلي را به اجرا گذاشته است. بر اين اساس، آمانو اين بار از تكرار بند 59 گزارش قبلي خودداري كرده است.
رابعاً در مورد توافق طرفين براي گام بعدي همكاري‌ها، آژانس عدم دريافت پاسخ ايران را دو بار در گزارش خود منعكس كرده است. اين مقوله از آن جهت براي آژانس بسيار حائز اهميت است كه تا زمان محقق نشدن توافق مذكور، آژانس قادر به پيگيري فعاليت‌هاي خود در رابطه با سند «چارچوب مشترك همكاري» نخواهد بود. به نظر مي‌رسد كه طي مدتي كه طرفين بر اتمام دو مورد باقيمانده از پنج گام مربوط به فاز سوم تمركز مي‌نمايند، ايران مي‌تواند از فاز چهارم براي مختومه كردن آنها استفاده كند.
در نهايت، ارزيابي‌هاي مثبت آژانس در اين گزارش همانند دو گزارش فصلي قبلي و ساير گزارش‌هاي پيش از آن، اثر جزئي بر عادي شدن مسئله هسته‌اي در آژانس و اثبات ماهيت صلح آميز برنامه هسته‌اي كشور دارد. از همين رو است كه رويكرد دوپهلويي كه بيش از يك دهه در رويه آژانس در مورد كشورمان وجود داشته است، كماكان باقي است. اين رويكرد حاكي از اين است كه آژانس عدم انحرافي در فعاليت‌هاي هسته‌اي اظهار شده نيافته است اما نمي‌تواند در مورد نبود تأسيسات يا فعاليت‌هاي اعلام نشده، اظهارنظر نمايد. اين بند از گزارش، تكراري و فاقد تأثيرگذاري بر چشم‌انداز مذاكرات است. به نظر مي‌رسد كه ظرفيت‌هاي اين گزارش، عمدتاً معطوف به تقويت زمينه‌هاي توافق در مذاكرات آينده بوده و آمانو از اينكه هرگونه تعلل يا اختلال در اين روند، به وي و گزارش‌هايش نسبت داده شود، به شدت پرهيز كرده است.