ديگر کمتر کسي است که در خانه اش از لامپ هاي رشته اي قديمي استفاده کند و شايد بتوان گفت نسل اين گونه لامپ ها در حال انقراض است. تقريباً يک دهه است که از ورود لامپ هاي کم مصرف در کشور مي گذرد و در همين مدت زمان کوتاه، جاي خود را در سبد کالاهاي مورد نياز مردم باز کرده اما شيوه استفاده و نگهداري اين لامپ ها به ويژه نوع چيني اش کمتر مورد توجه بوده و آموزشي در مورد آن داده نشده است.

خطر لامپ هاي چيني
همزمان با کاهش تعرفه لامپ در ماه هاي پاياني دولت دهم، اين روزها بازار برق ايران شاهد ورود کانتينري از لامپ هاي غيراستاندارد چيني است که در اين بين زنگ خطر روشن شدن لامپ هاي سرطان زا در خانه هاي ايراني به صدا درآمده است.

هم اکنون به طور متوسط سالانه حدود 50 ميليون شعله لامپ کم مصرف برق در ايران مصرف مي شود که معادل توليد مصرف در داخل کشور، ظرفيت توليد انواع لامپ کم مصرف ايجاد شده است. با وجود اين در صنعت لامپ سازي همچون ساير صنايع استراتژيک ريز و درشت کشور در طول چند سال گذشته تاکنون ورود لامپ هاي بي کيفيت، پر مصرف و حتي غير استاندارد و سرطان زا مشکلاتي را براي مردم و توليدکنندگان داخلي به وجود آورده است.

در اين بين توليدکنندگان لامپ هاي ايراني با تاکيد بر اين که دولت دهم در ماه هاي پاياني فعاليت خود تعرفه واردات لامپ را به نصف کاهش داده است، تاکيد مي کنند: واردات بي رويه و حتي قاچاق لامپ چيني به داخل کشور علاوه بر افزايش اوج مصرف برق، به دليل افزايش تشعشعات UV و غير استاندارد بودن سطح پوشش لامپ ها در آينده اي نزديک مشکلاتي همچون بروز انواع سرطان ها را براي مردم ايجاد مي کند.

به گزارش مهر"داود باقري"عضو هيئت مديره انجمن صنفي کارفرمايي توليدکنندگان لامپ چند روز پيش با ادعاي اين که تشعشعات UV لامپ هاي چيني بيش از حد مجاز بوده و اين موضوع سلامت خانواده هاي ايراني را به شدت تهديد مي کند، گفت: در اين بين برخي از دستگاه هاي مسئول همچون موسسه استاندارد هر چند براي رعايت استانداردهاي توليد لامپ در داخل کشور سخت گيري مي کنند اما نسبت به واردات لامپ غير استاندارد چيني بي تفاوت هستند.

وي با تاکيد بر اينکه هم اکنون شاهد واردات و قاچاق گسترده لامپ چيني به صورت کانتينري از مبادي مرزي شرقي کشور هستيم، تصريح کرد: اين در حالي است که لامپ هاي توليد شده ايراني در مقايسه با لامپ چيني از نظر استاندارد، کيفيت و ميزان نوردهي به مراتب در سطوح بالاتر و مطلوب تري قرار دارد.

وي با بيان اين که هم اکنون حتي بسته بندي با حروف فارسي و به اصطلاح ايراني و حتي برچسب شبنم لامپ هاي چيني در داخل همين کشور توليد و به ايران منتقل مي شود، تاکيد کرد: با اين وجود مردم مي توانند با دريافت ضمانت نامه از خريداران از ايراني و يا چيني بودن لامپ با خبر شوند زيرا لامپ هاي چيني ضمانت نامه ندارند.

ولي آيا ظنّ آن نمي رود که توليد کنندگان داخلي براي نجات صنعت خود کمي در اين باره اغراق مي کنند؟ دبير انجمن صنفي کارفرمايي توليدکنندگان لامپ در تشريح دلايل سرطان زا بودن لامپ هاي چيني، ادعا مي کند:

در لامپ چيني از پوشش هاي فسفري بسيار ارزان قيمتي استفاده مي شود که نمي تواند کل سطح شيشه اي و حباب لامپ را پوشش دهد و از اين رو از سطح پوشش داده نشده اشعه UV متصاعد مي شود.

قصه آمدن روشنايي چيني
آن چه مسلم است و حتماً شما هم شاهد آن بوده ايد اين است که هم اکنون بازار مملو از لامپ هاي کم مصرف چيني است که به قيمتي به مراتب کمتر از نمونه هاي داخلي عرضه مي شود. تا اين جاي کار به نظر مي رسد خريد لامپ هاي خارجي کاملا منطقي است و توليدکننده ايراني بايد به جاي ناليدن از اين وضعيت راهي براي کاهش قيمت محصولات خود بيابد اما اين ظاهر مسئله است و در صورت رقابت توليدکننده ايراني با محصول خارجي در شرايط برابر بي شک برد با ايراني ها خواهد بود.

از سوي ديگر به گزارش اکونيوز توان قيد شده روي لامپ هاي کم مصرف چيني معمولا غيرواقعي است به عنوان نمونه لامپ ۱۳ وات به اسم لامپ ۴۰ وات به مشتري عرضه مي شود. وقتي وزارت نيرو 5 سال قبل تصميم گرفت با هدف فرهنگ سازي براي استفاده از لامپ هاي کم مصرف اقدام به عرضه اين محصول از شبکه توزيع دولتي کند، از طريق سابا (سازمان بهره وري انرژي) مناقصه اي براي خريد ۵۰ ميليون لامپ کم مصرف برگزار کرد. در مورد اين مناقصه نقاط ابهام زيادي وجود داشت. سابا در حالي تصميم به خريد اين حجم عظيم لامپ کم مصرف گرفته بود که توليدکننده هاي وطني سرسختانه با اين تصميم مخالف بودند و تزريق اين حجم از محصول به بازار را غيرمنطقي مي دانستند. بدتر آن که در اين مناقصه بيش از ۳۰ شرکت حضور يافتند و با وجود مراحل وقت گير دريافت موافقت اصولي فعاليت صنعتي، بيش از سي شرکت بدون آنکه کمترين امکانات توليدي داشته باشند در اين مناقصه شرکت کردند و جالب تر اين که ۸۰ درصد سهم اين مناقصه به همين شرکت ها رسيد و سهم توليد کننده هاي واقعي از ۲۰ درصد فراتر نرفت.

برخي از اين شرکت ها لامپ کم مصرف چيني را وارد کشور کردند و براي توزيع در اختيار سابا قرار دادند. حال سوال اين جاست که با «وجود قانون استفاده حداکثري از توان داخلي» چگونه ميليون ها عدد لامپ چيني به اسم لامپ ايراني وارد کشور شده است؟ برخي از اين شرکت ها پا را از اين نيز فراتر نهاده و لامپ چيني آماده مصرف را با قيد نام ايراني روي آن و جعبه هايي به زبان فارسي با عبارت «ساخت ايران» وارد کشور کردند.

نکته اين جاست که بخش عمده لامپ هاي چيني موجود در بازار ايران علاوه بر غيرواقعي بودن توان قيد شده روي آن، محصولاتي کارگاهي هستند که کيفيتي يکدست ندارند.

"مسعود اصغريان رضايي" از کارشناسان ارشد موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران با تاييد اين مطلب مي گويد: بيشتر لامپ هايي که به صورت آماده وارد کشور مي شود، نه در واحدهاي کارخانه اي بلکه در کارگاه هاي خانگي و با دادن اجزا به خانواده هاي چيني توليد شده و به همين دليل از کيفيت مناسبي برخوردار نيستند.

هشدار وزارت بهداشت
امّا خوشبختانه وزارت بهداشت به عنوان مسئول مستقيم اين قضيه 3 سال پيش به مردم هشدار داد که استفاده از اين لامپ ها به دليل کيفيت پايين، ميزان نفوذ اشعه ماوراي بنفش به محيط را افزايش مي دهد.

29 آذر ماه 1390 بود که رئيس اداره پرتوهاي وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکي درباره عوارض پرتوي لامپ هاي کم مصرف چيني هشدار داد و گفت: لامپ هاي کم مصرف با لايه داخلي موسوم به"فلورسنت"اندود مي شوند تا اشعه ماوراي بنفش را به نور مرئي تبديل کنند اما ممکن است برخي لامپ هاي چيني خوب اندود نشده باشند و اشعه ماوراي بنفش از درزهاي لايه فلورسنت به بيرون بتابد.

"علي گوراني"به ايرنا گفت: اين تشعشعات عوارض جدي بر پوست و چشم دارد و از سوي ديگر سيستم ايمني بدن را مختل مي کند. سرطان پوست در کشور در بين مردان نخستين سرطان شايع و در بين زنان، دومين سرطان شايع به شمار مي رود. همچنين پيرپوستي در کشور زودرس است و آب مرواريد نيز يکي ديگر از بيماري هاي شايع کشور به شمار مي رود که تمام اين موارد به دليل پرتوگيري بيش از حدمردم از اشعه ماوراي بنفش است.

اين مقام وزارت بهداشت همان زمان به مردم توصيه کرد حتما از لامپ هاي کم مصرف معتبر، تاييد شده و استاندارد استفاده کنند و به دليل ارزاني از لامپ هاي چيني يا غيراستاندارد استفاده نکنند.

ولي ايراد کار اين جا بود که اين هشدار و اطلاع رساني به هر دليل پي گيري نشد و در سطح وسيع و به روش هاي گوناگون اطلاع رساني نشد.

. . . ولي بعضي خطرناک ترند
در اين بين اغلب کارشناسان بر اين باورند که لامپ هاي کم مصرف به طور کلي زيان بار هستند ولي اگر لامپي بي کيفيت هم باشد، خطراتش به مراتب بيشتر است.

"حجت کارگر" از کارشناسان بهداشت محيط و حرفه اي در اين باره مي گويد: پرتوهاي ماوراي بنفش از يک سو براي بدن لازم است و کمبود آن باعث کمبود ويتامين D در بدن و ايجاد بيماري نرمي استخوان مي شود و از سوي ديگر چنان چه مقدار پرتوي دريافتي کنترل نشود مي تواند عوارض زيانباري براي سلامت اشخاص داشته باشد. از طرفي شيوه استفاده و نگهداري از لامپ هاي کم مصرف، مهم است و به همين دليل مردم بايد با آگاهي از روش صحيح استفاده از اين لامپ ها، خطرهايش را به حداقل برسانند.

آن گونه که اين کارشناس مسئول مي گويد، اين لامپ ها حاوي بخارهاي جيوه که جزو نوروتوکسين ها محسوب مي شوند، هستند، به همين دليل اگر بشکنند اين بخارها وارد هوا مي شوند و مي توانند خطرناک باشند. از سوي ديگر، اشعه ماوراي بنفش هم به مقدار ناچيزي توليد مي شود که اين نکته را نيز بايد جدي گرفت. مردم بايد از لامپ هاي فلورسنت فشرده طوري استفاده کنند که نشکنند. چون لامپ هاي رشته اي قديمي حتي اگر مي شکستند، خطري نداشت، درحالي که عوارض زيانبار اين لامپ هاي جديد از زمان شکستن ايجاد مي شود.

کارگر در پاسخ به اين پرسش که آيا اين لامپ ها در حالت عادي نيز مي توانند خطرناک باشند، تاکيد مي کند: «مقدار اشعه ماوراي بنفش ساطع شده از اين لامپ ها جدي نيست، اما بهتر است حداقل 30 سانتي متر از اين لامپ ها فاصله بگيريد. از طرفي، با وجود آن که گفته مي شود ميزان بخارهاي جيوه ناچيز است، اما اگر لامپ بشکند، اين بخارها به سرعت در هوا پراکنده و وارد ريه ها مي شود و چون جيوه از فلزات سنگين است، سيستم اعصاب را درگير مي کند و ممکن است مسموميت عصبي ايجاد کند.

کارگر با اشاره به بهترين محل هاي استفاده از لامپ هاي کم مصرف، مي گويد: بهتر است در محل هايي که افراد مدت طولاني در آن جا حضور دارند از اين لامپ ها استفاده نشود و در عوض در مکان هاي عبور و مرور، راهروها، پارکينگ ها و دست شويي ها از اين نوع لامپ ها استفاده شود.

ولي درباره لامپ هاي بي کيفيت چيني چطور؟ اين کارشناس بهداشت تأکيد مي کند: استفاده از لامپ هاي بي کيفيت که نشان تجاري معروف و معتبري ندارند و ارزان قيمت تر هستند، عوارض جدي تري در پي دارد. مثلا ممکن است لايه فلورسنت آن ها درز و ترک داشته باشد که در اين صورت اشعه ماوراي بنفش به نور مرئي تبديل نمي شود و بيشتر وارد محيط خواهد شد. مردم بايد لامپ هايي را بخرند که نشان تجاري معتبر و شناخته شده داشته و حتما داراي نشان استاندارد باشند. به هيچ وجه نبايد به لامپ هاي خارجي که بي نام و نشان هستند و علامت استاندارد ندارند، اعتماد کرد. در هر صورت لامپ هاي کم مصرف بايد دورتر از بدن انسان و با فاصله بيشتري به کار رود . حال اگر کيفيت ساخت لامپ ها و به ويژه غشاي درون حباب پايين باشد طبيعي است که عوارض آن نيز افزايش چشمگيري مي يابد و چه بسا به مرحله خطرناکي برسد.

وي به شيوه استفاده از لامپ هاي کم مصرف در ساير کشورها نيز اشاره مي کند: معمولا در کشورهاي ديگر لامپ هاي فلورسنت فشرده به صورت يک پک و همراه لامپ و بروشورهاي آموزشي که حاوي نکته هاي مصرفي و کاربردي است، به مردم عرضه مي شوند اما متأسفانه در کشور ما چنين آموزش هايي وجود ندارد.

همچنين متخصصان پوست درباره استفاده از اين گونه لامپ هاي بي کيفيت هشدار مي دهند. دکتر"محمد نيلفروش زاده"رئيس مرکز تحقيقات پوست و سالک در اين باره به «سلامت» مي گويد: تاثير مستقيم پرتوهاي نوري لامپ هاي مهتابي يا فلورسنت بي کيفيت به علت وجود اشعه UV بيشتر، براي پوست مضر است و حداقل باعث افزايش چين و چروک پوست صورت و ايجاد کک و مک مي شود.»

وي توضيح مي دهد: بررسي هاي انجام شده نشان مي دهد ميزان تابش پرتوهاي اشعه ماوراي بنفش از يک لامپ معمولي فلورسنت بيش از 2800 نانومتر است که همين مقدار اشعه، باعث ايجاد تغييرات پاتولوژيک در سلول هاي پوست مي شود. اين در حالي است که هنوز مشخص نشده چند نانومتر اشعه مضر از لامپ هاي وارداتي بي کيفيت ساطع مي شود و خطر آن ها چند برابر است. وي با بيان اين که افرادي که پوست حساسي دارند بيش از ديگران از اين لامپ ها آسيب مي بينند، تاکيد مي کند: چون ميزان پرتوي ناشي از اين لامپ ها از لامپ هاي معمولي بيشتر است، آسيب آن به پوست هاي حساس بيشتر خواهد بود. آن گونه که اين متخصص پوست بيان مي کند: براساس گزارش کارشناسان انجمن پوست انگليس، لامپ هاي کم مصرف باعث تسريع ابتلا به بيماري هاي پوستي، از جمله سرطان پوست و سرگيجه و ميگرن در افراد مبتلا به صرع مي شوند بنابراين بهتر است نور اين لامپ ها با استفاده از محفظه هاي مشبک محصور شود تا پرتوهاي مستقيم نور هنگام تابش بشکنند و در محيط پخش شوند. افرادي که روزانه بيش از 4 ساعت در معرض اين نورها قرار مي گيرند، بايد از کرم ضدآفتاب استفاده کنند. به گفته دکتر نيلفروش زاده، بهتر است نور لامپ هاي فلورسنت را با نور زرد لامپ هاي معمولي ترکيب کنيم تا ضمن ايجاد روشنايي مطلوب تا حد زيادي از خطر تابش خالص اين نورها کاسته شود.

از سوي ديگر به گفته متخصصان چشم لامپ هاي کم مصرف با کيفيت هم مقادير ناچيزي اشعه UV يا ماوراي بنفش دارند که در درازمدت مي تواند زمينه ابتلا به ناراحتي چشمي را ايجاد کند. حال تصور کنيد که اين لامپ ها بي کيفيت هم باشند و لايه محافظ آن ها به معناي واقعي"محافظ"نباشد.

دکتر"ميلان"جراح و متخصص بيماري هاي چشم به طور خاص در اين باره مي گويد: سطح بيروني چشم يا همان سفيدي چشم، زماني که به مدت طولاني در معرض اشعه اين لامپ ها قرار گيرد، رنگدانه هاي کاهي متمايل به قهوه اي ايجاد مي کند که به تدريج پررنگ تر مي شوند و سفيدي چشم را کدر مي کنند. علاوه بر اين، همه مي دانيم اشعه UV در طولاني مدت باعث ابتلا به آب مرواريد خواهد شد. به همين منظور امروزه دانشمندان لامپ هاي OLED را ساخته اند که هم ميزان نور آن بيشتر است و هم اشعه ماوراي بنفش توليد مي کند که بي ضرر است و قرار است اين لامپ ها کمتر از 2 سال ديگر به بازار بيايند.

اين عضو سابق هيئت علمي دانشگاه علوم پزشکي تهران با بيان اين که عوارض بيان شده در طولاني مدت به وجود مي آيند، تاکيد مي کند: بهتر است صنايع ما هنگام ساخت، پليمري براي اين لامپ ها بسازند که اين اشعه از آن رد نشود. همچنان که در کشورهاي صنعتي اين لامپ ها در محفظه هاي پلاستيکي قرار دارند تا اشعه از آن ها رد نشود. حال اگر لامپي توليد يا وارد شود که ميزان خروجي UV آن به هر دليل بيشتر باشد کليه عوارض مطرح شده در زمان کمتر و با شدت بيشتري خود را نشان خواهد داد.

مسلم است که در باره کم و کيف استفاده از لامپ هاي کم مصرف استاندارد صحبت ها و تحقيقاتي صورت گرفته است ولي در باره لامپ هاي چيني که سال هاست وارد کشور مي شود و ظاهراً کيفيت آن روز به روز کاهش مي يابد، حساسيت يا اقدام خاصي به چشم نمي خورد. اين در حالي است که لامپ هاي کم مصرف بيش از 20 سال است که در جهان مصرف مي شوند و همواره دانشمندان در مورد جيوه به کار رفته در آن و پرتوهاي ماوراي بنفش آن ها و تاثيري که بر سلامت انسان مي گذارند هشدار داده اند. اين خطر به قدري جدي است که وزارت بهداشت انگليس هشدار داده است که در صورت شکستن لامپ هاي کم مصرف بلافاصله بايد محل را حداقل به مدت 15 دقيقه ترک کرد زيرا جيوه موجود در اين لامپ ها مي تواند باعث بروز ميگرن، اختلال حواس، عدم تعادل و... بشود. همچنين ثابت شده است که در خاکي که اين لامپ ها بر روي آن شکسته شده است تا چندين سال هيچ گياهي قادر به روييدن نمي باشد. مضرات اشعه ماوراي بنفش ساطع شده از اين لامپ ها نيز به حدي است که دانشمندان توصيه مي کنند اگر روزانه بيشتر از ۴ ساعت در معرض اين نورها قرار مي گيريد حتما از کرم هاي ضد آفتاب استفاده کنيد.

پس چرا وارد مي شود؟
با اين اوصاف، اکنون اين سوال مطرح مي شود که گذشته از زيان هاي بزرگ اقتصادي، با وجود خطرات زيادي که لامپ هاي کم مصرف چيني براي مصرف کنندگان دارد، چرا مسئولان اجازه ورود چنين کالاهاي خطرناکي را مي دهند؟ در اولين قدم به سراغ وزارت صنعت، معدن و تجارت مي روم ولي متأسفانه در هزار توي بوروکراسي اين وزارتخانه گم مي شوم. در نهايت يکي از کارشناسان بخش بازرگاني اين وزارتخانه در پاسخ به اين سوال مي گويد: برخي از کالاهاي وارداتي بر اساس توصيه و سفارش هاي دولت است. در واقع دولت به هر دليل تشخيص داده که بايد آن کالا از کشور هدف وارد شود و ما نيز ثبت سفارش مي کنيم. وي تأکيد مي کند که جزئيات و کيفيت آن کالا ديگر به آن ها ربطي ندارد و گمرک و سازمان استاندارد بايد در اين باره پاسخ گو باشند.

پيش از اين يکي از کارشناسان ارشد موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران بر مشکوک بودن لامپ هاي کم مصرف چيني صحه گذاشته بود، سعي مي کنم پاسخ سازمان ملي استاندارد را نيز در خصوص دليل ممانعت نکردن از ورود اين لامپ ها کسب کنم ولي موفق به مصاحبه با هيچ يک از مسئولان اين سازمان نمي شوم.

با اين حال جاي تعجب دارد که با توجه به ادعاهاي مطرح شده کسي مانع ورود اين کالاي خطرناک به کشور نمي شود و هنوز حتي تحقيق علمي و جامعي در اين خصوص صورت نگرفته تا پاسخ گوي نگراني هموطنان باشد و مشخص شود که اگر ادعاهاي مطرح شده صحت دارد، چه کساني مسئول اند و چگونه بايد جلوي ادامه اين واردات خطرناک را گرفت و حتي نسبت به جمع آوري اين گونه بمب هاي کوچک خطرناک اقدام کرد.