رشد ۱۰ برابري مصرف روان گردان ها نسبت به گذشته نگران کننده توصيف شده است و ادامه چنين روندي مي تواند تهديدي بر سلامت جامعه باشد. با آن که مسئولان مدعي هستند که براي ورود موادمخدر به کشور کنترل هايي شديد وجود دارد، پس اين مواد افيوني صنعتي چگونه وارد کشور مي شود و چه گروه هايي بيشتر مورد تهديد چنين اعتيادي هستند؟

خطرات جبران ناپذير
رئيس مرکز مديريت بيماري هاي واگير وزارت بهداشت نيز نسبت به مصرف مواد روان گردان در جامعه هشدار داد و گفت: مصرف اين مواد باعث جنون جنسي مي شود و اولين پيامد مصرف اين مواد که ترديدي در آن نيست، انتقال بيماري ايدز است.

دکتر گويا به فارسي در مورد تاثير استفاده از قرص هاي روان گردان بر رفتارهاي پرخطر جنسي اظهار داشت: مطالعات اوليه نشان مي دهد که مصرف قرص هاي روان گردان در ايجاد رفتارهاي پرخطر جنسي و بيماري ايدز تاثير قطعي دارد و اين مسئله به شدت خطرناک است.

وي يادآور شد: مصرف مواد صنعتي و قرص هاي روان گردان اولين تاثيري که در انسان دارد، جنون است و در درجه اول اين جنون از نوع جنسي است. اين مقام مسئول متذکر شد: متاسفانه موادمخدر صنعتي به اسم موادمخدر شناخته شده به مردم عرضه نمي شود و گاهي با عنوان هاي مختلفي همچون قرص هاي لاغري عرضه مي شود.دکتر گويا گفت: افراد به ويژه جوانان اگر بدانند که اين مواد چقدر خطرناک است امکان ندارد به سمت آن بروند، اما در ابتدا به اشکال گوناگون به آن ها عرضه مي شود که باور کردني نيست.

وي همچنين تاکيد کرد: مسئله اساسي اين است که روان گردان ها آن قدر خطرناک است که متاسفانه بسياري از ابعاد و عوارض مصرف اين مواد براي مردم ناشناخته است. وضعيت مصرف مواد روان گردان به شکلي در جامعه درآمده که بيش از بيماري ايدز مشکل ساز شده است.

عليزاده کارشناس درمان و بازپروري معتادان نيز در اين باره مي گويد: متاسفانه اعتياد به موادمخدر صنعتي و روان گردان ها به ويژه اکستازي، کراک و شيشه بر خلاف موادمخدر سنتي، درمان جايگزين و قطعي ندارد.

وي مي افزايد: از بين انواع اعتياد به مخدرها، درمان اعتياد به ترياک و پس از آن اعتياد به هروئين ساده تر و کم زمان تر از اعتياد به ساير مواد مخدر است. اما متاسفانه روان گردان ها داراي سخت ترين و زمان برترين دوره ترک در بين انواع موادمخدر است.

اين کارشناس حوزه اعتياد يادآور مي شود: توليد روان گردان ها عمدتاً دست ساز است و اعتياد به مصرف آن ها به تدريج کنترل اعصاب قسمت هاي مختلف بدن را مختل مي کند و در واقع ضعيف کننده هاي شديد سيستم عصبي بدن است.

اما کامراني روان پزشک نيز نشانه ها و عوارض مستقيم اين موادمخدر صنعتي را چنين بيان مي کند: گاهي اوقات خانواده ها تجربه مشاهده مستقيم مصرف موادمخدر در بيمار را ندارند، اما حالات و رفتار او به گونه اي است که مي تواند عوارض مستقيم مصرف موادمخدر تلقي شود.

وي مي افزايد: تغيير ناگهاني در خلق و روحيه فرد، بروز حالات سرخوشي و شادابي بي دليل، بي مقدمه و ناگهاني، افزايش ناگهاني انرژي و سطح تحرک بيمار و همچنين پرحرفي بدون مقدمه مي تواند از نشانه هاي مصرف چنين موادي باشد.

اين روان پزشک علاوه بر حالات مذکور به تغيير ناگهاني در صفات فردي بيمار نيز اين گونه اشاره مي کند و مي گويد: تغيير ناگهاني در صفات فردي نظير حملات پرخاشگري به ويژه در واکنش به مسائل بي اهميت، تغيير در ميل و رفتار جنسي، بي محابا شدن و افزايش خطرپذيري، خواب آلودگي و چرت زدن، بي تفاوتي يا دقيق شدن و... برخي ديگر از اين نشانه هاست.

نوجوانان و جوانان در معرض خطر
به هر حال خطرات مصرف روان گردان ها کاملاً اثبات شده است اما چه گروه هايي بيشتر در معرض چنين خطراتي هستند و اغلب چگونه آن را مصرف مي کنند؟ نوروزي متخصص علوم رفتاري نيز نوجوانان و جوانان را مشتريان اصلي روان گردان ها مي داند و مي گويد: بيشتر استفاده کنندگان قرص هاي روان گردان ۱۵تا۲۰ ساله هستند زيرا بيش از ۱۶۰ نوع قرص روان گردان با محصولات وابسته موجود است.

وي مي افزايد: اين قرص ها به شکل آدامس، ژله، کپسول با نام هاي فريبنده و با رنگ هاي گوناگون قرمز، آبي آسماني و نارنجي وارد بازار مي شود.

شهلا کرمي پژوهشگر حوزه اعتياد نيز در اين باره مي گويد: بيش از ۸۰درصد نوجوانان و جوانان مصرف قرص هاي روان گردان به ويژه اکستازي را در مهماني ها تجربه مي کنند.

وي مي افزايد: مصرف کنندگان دلايل استفاده از اين مواد صنعتي را اصرار دوستان، نيازهاي روحي، کنجکاوي،هيجاني بودن تفريحات و ... بيان مي کنند و از طرفي زيبا و جذاب بودن انواع مواد صنعتي و شيميايي نيز موجب گرايش نوجوانان و جوانان به روان گردان ها شده است.

دکتر احمدرضا قادري متخصص علوم اعصاب مصرف کنندگان اين قرص ها را نوجوانان و جوانان مي داند و مي گويد: اين گروه بيشتر در جمع هاي دوستانه و در ابتدا به صورت تفريحي و براي خوش گذراني آن ها را مصرف مي کنند.

دکتر رضا افشاري رئيس جامعه سم شناسي پزشکي آسيا و اقيانوسيه نيز مصرف کنندگان اصلي قرص هاي روان گردان را نوجوانان و جوانان مي داند و مي گويد: اما اين مواد صنعتي را گروه هاي سني بالاتر هم استفاده مي کنند و در سال هاي آينده نيز به گروه هاي سني بالاتر سرايت پيدا خواهد کرد.

وي مي افزايد: متاسفانه همراه با مواد مخدر سنتي نظير ترياک هم مي توانند موادمخدر صنعتي را استفاده کنند که اين مسئله خطر بزرگي براي افزايش تعداد معتادان به اين قرص ها مي تواند باشد.

اما معاون کاهش تقاضاي ستاد مبارزه با موادمخدر از مرگ ۳۰۵۶ نفر بر اثر مصرف موادمخدر و روان گردان در سال گذشته به فارس خبر داد و افزود: از ۳۰۵۶ نفري که به دليل سوءمصرف موادمخدر و روان گردان در سال گذشته فوت کرده اند ۷درصد را نيز زنان تشکيل مي دهند و متاسفانه مرگ و مير ناشي از مصرف موادمخدر در زنان سريع تر از مردان است.

دين پرست افزود: شتاب تغيير الگوي مصرف از مواد مخدر سنتي به روان گردان ها و محرک ها در زنان بيشتر از مردان است و حتي آثار اعتياد در آنان کمتر از مردان نمايان است.

ورود شيشه به ايران
در سال ۲۰۰۱ با صدور فتواي تحريم کشت خشخاش در افغانستان توليد ترياک به ۱۸۵ تن تنزل کرد و به ازاي اين کاهش عرضه، ورود شيشه در حد گرم از کشورهاي غربي و آسياي جنوب شرقي نيز به داخل کشور آغاز شد.

سردار عليرضا اکبر شاهي مشاور دبير کل و مديرکل مقابله با عرضه ستاد مبارزه با موادمخدر ضمن بيان اين مطلب به ما مي گويد: هم زمان با ورود شيشه به ايران، سرآغاز انحراف مواد موثر در ساخت شيشه از مجاري قانوني آغاز شد اما با اتخاذ تمهيدات مناسب مواد موثر در ساخت شيشه از دسترس عموم و داروخانه هاي سطح کشور جمع آوري و تحت کنترل وزارت بهداشت قرار گرفت.

وي اظهار مي دارد: به علت سهل انگاري کشورهاي همسايه شرقي، قاچاقچيان اقدام به انتقال محموله هاي افدرين با اوزان بالا به بازار داخلي کرده اند که خوشبختانه توسط نيروهاي انتظامي و امنيتي کشف شد اما به علت خلاءهاي قانوني موجود در نحوه برخورد با قاچاق شيشه، قاچاقچيان فقط به مجازات هاي معادل قاچاق دارو محکوم شدند.

اکبر شاهي متذکر مي شود: پيش سازهاي دخيل در ساخت شيشه، کاربردي دو يا چندگانه در بخش هاي صنعتي، دارويي و بهداشتي دارند و با آن که کنترل هاي شديد براي ورود کاربردي قانوني آن ها وجود دارد اما قاچاقچيان دسترسي به اين پيش سازها را دارند.

منابع ورود و توليد
ورود مواد مخدر سنتي نظير ترياک و هروئين بيشتر از مرزهاي شرقي کشور انجام مي شود، اما منابع توليد و ورود روان گردان ها از چه مبادي است؟

شهلا کرمي پژوهشگر حوزه اعتياد نيز در اين باره مي گويد: سهولت ساخت و توليد با ترکيبات ناخالص شيميايي، هزينه پايين و در دسترس بودن مواد اوليه شيميايي سبب شده است، تجارت روان گردان ها به تجارت پرسود تبديل شود.

وي اظهار مي دارد: حدود ۵۲۰ تن از انواع مواد روان گردان سالانه در دنيا توليد مي شود که براي توليدکنندگان سودآور است.

دکتر رضا افشاري رئيس مرکز تحقيقات اعتياد و رئيس جامعه سم شناسي پزشکي آسيا و اقيانوسيه با تاسف از توليد آسان و قابل دسترس روان گردان ها که در واقع نوعي موادمخدر صنعتي هستند، نيز به ما مي گويد: توليد موادمخدر سنتي بايد از طريق کشت خشخاش انجام شود، اما متأسفانه مواد مخدر صنعتي که به روان گردان ها مشهورند و با نام اکستازي، شيشه، آمفتامين، کوکائين، ال اس دي و ماري جوانا و... موجود هستند توليد آن ها دشوار نيست و نياز به محصولات کشاورزي نظير خشخاش هم ندارد.

وي مي افزايد: با مواد شيميايي و برخي امکانات آزمايشگاهي قابل توليد هستند و متأسفانه به صورت زيرزميني توليد مي شود.

در نتيجه همين سهولت در توليد باعث شده که قيمت آن پايين و قابل دسترس باشد.

از دکتر افشاري سوال مي کنيم آيا در کشور هم توليد مي شود در پاسخ مي گويد: امکان توليد آن در داخل کشور هم وجود دارد و قاچاقچيان با راه اندازي آزمايشگاهي به توليد اين مواد مخدر مي پردازند و همچنين از مرزهاي مختلف هم وارد کشورمان مي شود که توليد در داخل کنترل ها را سخت تر مي کند.

چندي پيش نيز قائم مقام دبيرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر از وجود شبکه هاي مافيايي که مواد روان گردان را در کشور توليد مي کنند و به ترانزيت و فروش اين مواد در بازارهاي جنوب شرق آسيا مشغول هستند به فارس خبر داد و افزود: مافياي شيشه لابراتورهاي خانگي را در کشور به خدمت گرفته است.

طاها طاهري اظهار داشت: اين لابراتورها با توجه به رشد مصرف شيشه و اين که اين بازار مصرف بايد تأمين شود، ايجاد شده و در داخل کشور در برخي لابراتورها مواد محرک صنعتي توليد مي شود، بخشي از بازار آن ها مصرف داخل و بازار مواد روان گردان کشور است که از طريق لابراتورهاي خانگي توليد مي شود.

وي گفت: امروز احساس مي کنيم بر اين جريان تسلط داريم و هم اکنون تسلط نسبي بر توليدات لابراتورهاي مواد صنعتي در ايران شکل گرفته است. به اين ترتيب شناسايي شبکه ها، مسير ورود، کشف مواد اوليه پيش ساز اين مواد و همچنين سرعت کشفيات بسيار بالاست.

طاهري يادآور شد: توليد شيشه در گذشته در خارج از کشور وجود داشت و بعد از آن مافيا و سوداگران آن را به ايران آوردند و متأسفانه امروز هم مافيايي که در اين بخش وجود دارد، با هدف سودآوري مواد روان گردان را در کشور توليد مي کند.

عليرضا اکبرشاهي مديرکل مقابله با عرضه ستاد مبارزه با مواد مخدر نيز در اين باره مي گويد: هم اکنون بسياري از داروهاي حاوي پيش ساز توليد شيشه در مقياس انبوه از مرزهاي غربي نظير کشورهاي عراق و ترکيه وارد مي شود و در اختيار قاچاقچيان قرار مي گيرد.

وي تأکيد مي کند: خوشبختانه اين موضوع با تمهيداتي که در مرزهاي غرب کشور انجام گرفت، کنترل شده و با قاچاق آن به شدت برخورد مي شود و اين امر باعث شده مواد اوليه شيشه در بازار تا حدودي کمياب و قيمت آن افزايش يابد.

به طور کلي در ابتداي امر، مواد روان گردان از کشورهاي اروپايي و آسياي جنوب شرقي و از طريق فرودگاهي و مبادي گمرکي وارد ايران مي شد، ولي با تشديد اقدامات مقابله اي و کنترل فرودگاه ها و آموزش نيروها اين مسير به مبادي شمال غرب کشور تغيير کرده و از طريق مسيرهاي کوهستاني و صعب العبور، مواد پيش ساز شيشه وارد مناطق دورافتاده در غرب کشور مي شود که به شدت در حال مقابله با آن ها هستيم.

اکبر شاهي يادآور مي شود: توليد و ورود مواد صنعتي جديد معضلي جهاني است و محدود به کشور ما نيست به طوري که سازمان ملل در سال ۲۰۰۹ گزارش داد که بيش از ۶۰ کشور عضو از اقصي نقاط جهان تاکنون فعاليت هايي براي مبارزه با مواد مخدر صنعتي را گزارش کرده اند که اين امر نشان دهنده جهاني بودن اين معضل است.

فرهنگ سازي و اطلاع رساني
وقتي با چنين پديده شومي روبه رو هستيم قطعاً بايد براي مبارزه با آن اقداماتي انجام شود، چگونه بايد با اين معضل اجتماعي مقابله کنيم؟

دکتر رضا افشاري رئيس مرکز تحقيقات اعتياد نيز در اين باره مي گويد: براي مبارزه با چنين معضل اجتماعي فقط مبارزه مسئولان با آن کارساز نيست و به تنهايي نمي توانند با اين پديده شوم مبارزه کنند، خانواده ها بايد با مقاومت سازي فرزندان جوان و نوجوان خود و فرهنگ سازي آن ها را از اين بلا و معضل خانمان سوز دور کنند.

وي مي افزايد: آن قدر تنوع در اعتيادهاي صنعتي زياد است که ديگر مبارزه فيزيکي در مرزها نمي تواند پاسخ گوي آن باشد از اين رو قوي کردن ساختارهاي اجتماعي و خانواده بهترين راه مبارزه با اين مسئله است.

دکتر افشاري تأکيد مي کند: مسئولان اجتماعي بايد به طور مداوم و مستمر خطرات و عوارض آن را گوشزد کنند زيرا توليدکنندگان افيوني هر روز با اشکال مختلف بازار را در دست مي گيرند و به دنبال مشتري هستند.

اين متخصص سم شناسي ،درمان مواد مخدر صنعتي را پيچيده مي داند و مي گويد: درمان روان گردان ها پيچيده است و در واقع بايد گفت درمان جايگزين ندارد و شيوه درماني بسيار سخت است.

شهلا کرمي پژوهشگر حوزه اعتياد نيز به اقدامات فرهنگي در اين باره اعتقاد دارد و مي گويد: اقدامات فرهنگي و پيش گيري براي مصون کردن نوجوانان و جوانان از گرايش به مواد صنعتي و شيميايي با توجه به عوارض و پيامدهاي مصرف اين مواد ضروري است.

وي تصريح مي کند: همچنين توسعه فعاليت هاي فرهنگي براي واکسيناسيون اجتماعي نوجوانان و جوانان و پيش گيري از مصرف مواد روان گردان ضروري است.

کرمي تأکيد مي کند: خانواده ها و دستگاه هاي آموزشي و فرهنگي کشور براي سالم سازي نسل جوان بايد اقدام هاي موثري در جلوگيري از گرايش آن ها به مواد صنعتي و شيميايي انجام دهند. ترويج فرهنگ سلامت و غني سازي سودمند اوقات فراغت با تقويت فعاليت هاي جايگزين ورزشي و هنري براي نسل جوان ضروري است.