سابقه طرح
بحث طرح کاهش آلودگي هوا که پس از آن در قالب مصوبه درآمد از سال ۷۴ آغاز شد و با برنامه ريزي و اقدامات اوليه در برخي مقاطع مسکوت ماند. تا اين که در سال ۸۶ باز در قالب برنامه جامع ۷ يا ۹ محوري، موضوع بهبود کيفيت هوا با سوت و کف زدن مطرح شد و در ده ها جلسه وکارگروه با وعده هاي شيرين در کار تابل مديران قرار گرفت پس از آن برنامه جديد ديگر ي درسال ۸۹ رونمايي و اسفند ۹۰ مصوبه اي بسيار ناقص به هيئت وزيران ابلاغ شد. در اين ميان به علت بي توجهي دولت وقت برنامه هاي چند محوري تا به امروز به جز ابلاغ بخشنامه و دستور کار به بيش از ۱۵ دستگاه مرتبط صورت عملياتي به خود نگرفت و سرانجام با گذر از پاستور در قالب طرح جديد به بهارستان رسيد.

دراين ميان سازمان محيط زيست نيز به عنوان متولي اصلي اين برنامه نتوانست از لابي هاي خود به خوبي استفاده کند و طرحي را که پس از سال ها به مجلس رسيده بود با ارائه توضيحات مناسب به نمايندگان قبل از تعيين اعتبارات بودجه اي سال جاري به تصويب برساند.

تلاش ها تا پايان سال ۹۱ براي جلب نظر مجلس درباره آلودگي هوا به جايي نرسيد و مصوبه اي که دولت، ضعيف نوشته بود اين بار در قالب طرحي توسط ۵۹ نفر از نمايندگان به مجلس ارائه شد و قرار بود با اولويت در صحن علني خانه ملت مطرح شود تا پس از تصويب با پيش بيني اعتبار جديد در بودجه امسال ملاک عمل دستگاه هاي متولي در آلودگي هوا قرار گيرد اما پس از گذراز راه پاستور در بهارستان در پيچ مجلس ماند.

پرونده آلودگي هوا در گير و دار مسائل سياسي، اقتصادي و امنيتي اين روزها در مجلس حتي ورق نمي خورد و اگر وضعيت به همين شکل ادامه يابد با مصوبه سال ۹۰ يعني طرح جامع کاهش آلودگي هواي ۸ کلان شهر تهران، اهواز، اراک، تبريز، مشهد، شيراز، کرج و اصفهان که در ۳۳ محور به تصويب هيئت دولت رسيد و به تمام دستگاه هاي اجرايي ابلاغ شد بايد خداحافظي کرد.

اين طرح به منظور نظام مند واجرايي شدن قرار بود در صحن مجلس بررسي و تصويب و قانونمند شود تا با نظارت سازمان محيط زيست در استان هاي مربوطه به مرحله اجرا درآيد. اما شايد مباحث سياسي اقتصادي مهم تر از مرگ خاموش شهروندان در شهرهاي آلوده و آثار زيان بار آن بر زيست بوم طبيعي بود و طرح پس از بيان نظرات مخالفان و موافقان راي نياورد و درمجلس ماند تا نه به اعتبار بودجه برسد و نه توجيه قانوني براي اجرا داشته باشد.

طرح جديد در مجلس براي چه؟
کمال الدين پير موذن عضو فراکسيون محيط زيست مجلس در گفت وگو با خراسان مي گويد: نگاهي کوتاه به پرونده ۱۵ ساله آلودگي هوا نشان مي دهد چه در برنامه جامع کاهش آلودگي هوا مصوب سال ۷۹ و چه در مصوبه سال ۹۰ بسياري از بندها روي کاغذ ماند و رنگ اجرا به خود نديد.

وي مي گويد: هم اکنون تمام خودروها بر مبناي استاندارد يورو ۲ توليد مي شود و بايد از اول سال ۹۱ به تدريج يورو ۴ را شروع مي کردند اما اين اتفاق نيفتاد. روند خروج خودروهاي فرسوده نيز متوقف ماند، در حالي که در آيين نامه قبلي کاهش آلودگي هوا و طرح جامع از جمله موارد مهم اجرايي بودند اما چون همکاري هاي بين بخشي پررنگ ديده نشده بود اين مصوبه نتوانست موثر واقع شود. بنابراين طرح جديدي توسط ۵۹ نفر از نمايندگان مجلس دراين زمينه تهيه شد که قرار بود در طرح ۲ فوريتي تصويب و به بودجه نهايي کشور وصل شود تا بدون هيچ مشکلي از نظر تامين منابع مالي اجرا شود ولي اين اتفاق نيفتاد و مصوبه طرح به همان شکل در مجلس مانده است.

طرح کاهش آلودگي هوا در حاشيه
قرارگرفتن در قالب يک طرح ۲ فوريتي در صحن علني مجلس مي توانست ضمانت اجرايي بندهارا افزايش دهد، اما مسائل اقتصادي در پايان سال ۹۱ آن را مسکوت نگه داشت.

خانم دکتر ميرگلوبيات، عضو کميسيون بهداشت در اين باره به خراسان مي گويد:تلخي هاي حوادث مربوط به آلودگي هوا نتوانست توجه نمايندگان را در شرايطي که مباحث اقتصادي پايان سال ۹۱ در صحن علني مجلس موضوع روز شده بود به خود جلب کند. همين شد که طرح ۲ فوريتي کاهش آلودگي هواي کلان شهرها در حاشيه هاي يک ماه مانده به کار مجلس در ساعات پاياني راي نياورد و دوباره به کميسيون بهداشت برگشت تا در صف انتظار براي تصويب قرار گيرد.وي مي افزايد: طرحي که ۵۹ نفر از نمايندگان در ۲ فوريت قرار بود درمجلس مطرح کنند يک طرح مشتمل بر الزام پالايشگاه ها به توليد سوخت يورو ۴ و۵، تامين قطعات مرتبط با سوخت يورو ۴ توسط خودروسازان، جلوگيري از تردد خودروهاي فرسوده، صحت کاتاليست در معاينات فني خودروها و ... بود اما در پايان سال ۹۱ در حاشيه مسائل اقتصادي، بحث بودجه و سپس اولويت انتخابات، به سال ۹۲ موکول شد که تا اين لحظه صحبتي ازآن در مجلس نشده است.

مهرداد لاهوتي، عضو کميسيون بهداشت و محيط زيست مجلس نيز بر موضوع ۲ فوريتي طرح براي تعجيل در تصويب تاکيد دارد و با صراحت مي گويد: اين طرح به دليل اين که در پايان وقت کاري مجلس مطرح شد وتعدادي از نمايندگان با غفلت در آن مشارکت نکردند، رد شد و به صورت عادي به کميسيون برگشت. ما به لحاظ اهميت تلاش کرديم به صورت ۲ فوريتي به صحن علني برگردانده شود. زيرا طرح هاي ۲ فوريتي بايد تا ۷۲ ساعت تصويب شوند که اين اتفاق نيفتاد.

آلودگي هوا و طرح هاي شکست خورده
اقدامات کاهنده آلودگي هوا در دولت هاي نهم و دهم در حالي که اعتبار طرح کلان شهرهاي آلوده کمتراز ۱۰ درصد آن اختصاص يافته در شرايط اضطرار و هشدار با برنامه هاي تعطيلي، زوج وفرد کردن حرکت خودروها، باران مصنوعي، آب پاشي، مه پاشي، افزايش قيمت بنزين، تعويض خودروهاي فرسوده، طرح ترافيک، گازسوز کردن خودروهاي عمومي و...طرح هاي شکست خورده اي بود که نه تنها مسکني بر آلام مردم ننهاد، بلکه هزينه هايي نيز براي اجرا به هدر داد.

وحيد نوروزي فعال زيست محيطي با بيان اين مطلب به خراسان مي گويد: دولت به عنوان متولي عمومي و سازمان محيط زيست در جايگاه متولي اصلي در سال هاي اخير کمترين اقدامي براي به حداقل رساندن مشکل موجود برنداشت در حالي که هزينه هاي کلان و غيرقابل جبراني براي کشور داشته است.

وي با اشاره به تاريخچه توجه به موضوع آلودگي هوا که به سال هاي ۷۴ و ۷۶ و شروع تحقيقات توسط سوئدي ها و ژاپني ها برمي گردد مي افزايد: در زمان مديريت خانم ابتکار بودجه اي براي عملياتي شدن دستورالعمل هاي اجرايي و راه اندازي مراکز معاينه فني در تهران با پشتوانه دولت اختصاص يافت، اما پس از آن دولت ها اقدام جدي در اين زمينه نداشتند تا اين که در سال ۷۹ طرحي در ۷ بند تدوين شد که بنا بود ظرف ۱۰ سال آلودگي تهران را کم کند تا سال ۸۴ ،۳۰ درصد طرح پيش رفت بعد دولت عوض شد. از آن به بعد هر سال طرح جامع فقط بررسي شد و کارگروه و کميته هاي موقت و اضطرار نهايت کار دولت بود. در سال ۸۹، جلسه اي براي بررسي طرح۱۰ ساله تشکيل شد و عاقبت سال ۹۰ برنامه جامع کاهش آلودگي ۸ کلان شهر تصويب شد و به نظر مي رسيد يک توصيه نامه بود. پس از آن نيز ده ها مصوبه در مجلس دولت را مکلف به اجراي بندهاي مصوبه کاهش آلودگي هوا کرد و سرانجام به طرح تکميلي مجلس رسيد واين قصه سر دراز دارد.

نوروزي مي گويد: طرح نمايندگان مجلس ۲ فوريتي بود اما با ۱۰۷ راي موافق، ۶۰ راي مخالف و ۲۵ راي ممتنع در روزهاي پايان سال ۹۱ تصويب نشد و فعلاً درگير ودار مسائل سياسي به فراموشي سپرده شده و هيچ کس به مرگ هزاران نفر که اگر مرگ خاموش بر آن نام بگذاريم چندان اغراق آميز نيست، فکر نمي کند.در حالي که برخي از نمايندگان مجلس ناپخته بودن طرح و استفاده نکردن از نظرهاي موافق و مخالف را در پيش نويس طرح متوجه محيط زيست مي دانند اما تنها واکنش قائم مقام سازمان حفاظت محيط زيست اظهار تاسف از راي نياوردن طرح است. علي محمد شاعري در گفت وگو با خبرگزاري ها اظهار داشته: راي نياوردن طرح ۲ فوريتي کاهش آلودگي هوا مايوس کننده بود چرا که انتظار مي رفت نمايندگان خانه ملت نسبت به کاهش آلودگي هوا توجه بيشتري داشته باشند. مجلس با تصويب اين طرح مي توانست سازمان را براي اجراي طرح جامع ياري کند.

تبعات و زيان هاي ناشي از اجرا نشدن
طبق آماري که از مقايسه ميزان آلاينده ها با استانداردهاي جهان ارائه مي شود ادعايي دور از واقعيت نيست اگر اصلي ترين مشکل محيط زيست کلان شهرهاي کشور را مسئله آلودگي هوا بدانيم. نهادهاي مختلف اعم از قانون گذاري، اجرايي، انتظامي، صنايع، شهرداري، محيط زيست و... هر کدام آماري در اين زمينه مي دهند و اجرا نکردن يا بدي اجراي بندهاي مصوبه را به گردن ديگري مي اندازند . ناهماهنگي بين اين نهادها سال هاست ادامه دارد و تبعات ناخوشايند و دردناک آن نه به آرامي سال هاي قبل که سريع تر از چشم به هم زدن خود را علاوه بر نبات و حيوان وانسان در بافت ذي حيات شهرها نشان مي دهد. آخرين برآورد بانک جهاني در سال ۲۰۰۵ نشان مي دهد که خسارت ساليانه آلودگي هوا در ايران ۱۴ هزارو ۴۲۰ ميليارد ريال معادل 1.6 درصد توليد ناخالص داخلي است و خسارت مرگ و مير ناشي از آلودگي هواي شهري ساليانه ۶۴۰ ميليون دلار معادل ۵ هزارو ۱۰۰ ميليارد ريال يعني ۵۷ درصد از توليد ناخالص داخلي است. از سوي ديگر کارشناسان روان درمان معتقدند: افزايش بيش از حد مجاز آلودگي هوا و به تبع آن افزايش استرس در شهروندان بروز رفتارهاي خشونت آميز از طرف مردم را سبب مي شود.معصومه ابتکار عضو شوراي اسلامي شهر تهران در اين باره مي گويد: نه تنها گازوئيل و بنزين بلکه گاز طبيعي مصرفي کشور از استانداردهاي مصوبه برنامه کاهش آلودگي هوا فاصله دارد.

وي اجرا نشدن مصوبه را موجب عقب ماندگي در توليد خودروهاي استاندارد، خروج خودروهاي فرسوده، تعويض کاتاليست خودرو و معضلات متعدد شهري مي داند. از سوي ديگر، به استناد آمار هواشناسي، ميليون ها ايراني در بعضي از ايام سال در کنار قوت غالبشان گرد و غبار هم بلعيده اند.گرد و غباري که از عراق، عربستان و اردن واردمرزهاي کشور مي شود و گاه از تالاب ها و رودهاي خانه هاي بي آب شده داخل، راهي آسمان مي شود. بر اساس آمار موجود ۲۰ درصد از جنگل هاي لرستان بر اثر ريزگردها خشک شده و ۴۰ هزار هکتار از جنگل ها هم در حالت بحراني قرار دارند کشاورزي و صنعت زنبورداري نيز به دليل کاهش بارندگي ناشي از تاثير آلودگي هوا با خطر جدي مواجه است. فعالان محيط زيست و شماري از نمايندگان مجلس معتقدند که در طول ۸ سالي که دولت محمود احمدي نژاد در ايران مستقر بود آسيب هاي جبران ناپذيري بر محيط زيست وارد شد از جمله موارد آن تسريع در روند خشک شدن ۲۰۰ هکتار از منبع ۲ ميليون هکتار آب ايران است، خشکي هايي که فقط موجب مرگ آبزيان و نازيبا شدن منطقه نمي شود بلکه با کمترين بادي غبارهاي موجود در اطراف تالاب ها به چشم مردم منطقه مي رود. مرگ سالانه ۸۰ هزار نفر بر اثرآلودگي هاي محيط زيستي و ۳۶ پله سقوط ايران طبق شاخص هاي جهاني محيط زيست در سال گذشته را شايد بتوان از ديگر تبعات بي توجهي به آلودگي هوا در کشور دانست.موضوع کاهش آلودگي هوا موضوع بسيار جدي است که آثار سوء اجرا نشدن آن در حيات جانداران و سلامت جامعه تاثير منفي داشته است . سيد اميرحسين قاضي زاده هاشمي سخنگوي کميسيون اجتماعي مجلس با بيان اين مطلب مي گويد: اولين اثرآلودگي هوادر کاهش نزولات و به تبع آن خشکسالي وکمبود آب نه تنها سلامت و حيات محيط زيست را به خطر مي اندازد بلکه مشکلات سياسي را نيز به وجود مي آورد. اکنون در کشورها بيشتر اختلافات منطقه اي در مورد گرد و خاک و پراکندگي گرد و غباري است که به آلودگي هوا دامن مي زند که اگر هر يک از کشورها به اجراي برنامه هاي پيش بيني شده کاهش آلودگي هوا مقيد نباشند تبعات آن به اشکال مختلف خود را نشان مي دهد. درست مثل وضعيتي که ما با کشورهاي منطقه داريم. قاضي زاده در انتقاد از تاخير در اجراي بندهاي مصوبه کاهش آلودگي هوا و عملي نشدن قانون برنامه پنجم در زمينه استانداردسازي سوخت خودروها مي گويد: در شرايطي که خودروسازان در دنيا به سوي استفاده از سيستم برقي براي وسايل نقليه حرکت مي کنند در کشور ما هنوز رعايت استاندارد يورو ۴ در خودروها نه تنها اجرايي نشده بلکه در شرکت خودروسازي داخلي مکاتباتي با وزير داشته اند که درآن خواستار لغو مصوبه توليد يورو ۴ شده اند اين يعني در جا زدن توليد به جاي پيشرفت در حالي که اجراي مصوبه مي توانست خودروسازان را ملزم به توليد خودرو مطابق با سوخت استاندارد کند و به اين ترتيب شرکت هاي توليد کننده سوخت و انرژي مصرفي خودروها نيز به سوي استانداردهاي جهاني و انرژي پاک حرکت مي کردند. همان طور که در کشورهاي ديگر توليد خودروها و استفاده از انرژي ها همگام به سوي پاک شدن رفته اند.او تصريح مي کند: ما هم بايد اين کاررا بکنيم تا براي خودروسازي اين کشش ايجاد شود که توليد را به سوي خودروهاي جديدتر هدايت کنند. قاضي زاده مي گويد: سازمان محيط زيست به عنوان متولي برنامه هايش را به مجلس بياورد و از آن دفاع کند قطعاً اگر بار مالي آن پيش بيني شده باشد راي مي آورد.

رئيس اداره سرطان وزارت بهداشت با معرفي ۱۰ سرطان شايع در کشور، از افزايش سرطان خون به علت افزايش آلودگي هوا خبر مي دهد. رشيد رمضاني چندي پيش در گفت وگو با فارس اعلام کرد: سرطان خون به دليل آلاينده هاي محيطي از جمله آلودگي هوا رو به افزايش است چرا که هر چه ميزان بنزن در هوا بيشتر شود آمار سرطان نيز بالاتر مي رود. سخنگوي کميسيون عمران مجلس نيز آماري از قربانيان ناشي از آلودگي هوا فقط در کلان شهر تهران داده است. مهرداد لاهوتي با بيان اين که سالانه حدود ۵ هزار نفر بر اثر آلودگي هوا در تهران جان خود را از دست مي دهند در انتقاد از اجرا نشدن مصوبه کاهش آلودگي هوا مي گويد: ۵ ساله شدن زمان مراجعه خودروها به مراکز معاينه فني به جاي ۲ سال به دليل بي توجهي در اجراي برنامه کاهش آلودگي هوا اتفاق افتاده است. پيش بيني نشدن اعتبار براي گسترش حمل ونقل عمومي که در کاهش آلودگي هوا تاثير به سزايي دارد نيز بي توجهي به نيازهاي جامعه و تاخير در اجراي بند بند مصوبه مرتبط با نيروي انتظامي و شهرداري ها و صنايع خودروسازي است.

همچنين عباس رجايي سخنگوي کميسيون کشاورزي و آب و خاک مجلس نيزعلت افزايش آفات گياهي و از بين رفتن مراتع ومزارع رادر مسکوت ماندن برنامه هاي توسعه فضاي سبز کلان شهرها که از جمله بندهاي مصوبه کاهش آلودگي هواست مي داند و در گفت وگو با خراسان مي گويد: بخشي از پديده ريزگردها ناشي از خشک شدن تالاب هاست که گرد و غبار منطقه اي را ايجاد مي کند درحالي که اگر اين طرح به تصويب مي رسيد و اعتبارات طرح به موقع ابلاغ مي شد با اجرايي شدن آن موضوع حق آبه تالاب ها مشخص و آلودگي هاي ريزگردهاي داخلي کاهش مي يافت. او با اشاره به ارتباط آلودگي هوابا خشکسالي و کم آبي، افزايش آفات گياهي و خزان زودرس را که به دليل گرفته شدن منافذ هوايي برگ ها و در نتيجه گرد و غبار موجود در هوا رخ داده و بر کيفيت و کميت توليد تاثيرگذار شده است و موجب آسيب رسيدن به توليدات کشاورزي مي شود از جمله عوامل دخيل در تغييرات آب و هوايي مي داند و مي گويد: اجراي برنامه ها و طرح هاي غيرکارشناسي مثل آب پاشي در سطح معابر، بارورسازي نابه هنگام ابرها و اقدامات غيرکارشناسانه به جاي اقدام عملي دولت تبعات غيرقابل جبراني براي حيات گياه، خاک و موجودات زنده دارد.