سردرگمی معلم و دانش‌آموز در بلاتكليفی نظام آموزشی

روزنامه بهار: سردرگمی در تحصیل. این حال و اوضاع این روزهای دانش‌آموزان ایرانی است که به شکل «آسیاب به نوبت» هر سال گریبان یکی از پایه‌ها و مقاطع را می‌گیرد. تغییرات در نظام آموزش‌وپرورش از روز سه‌شنبه بیست‌و‌دوم آذر 1390 و با رونمایی از «سند تحول بنیادین» نظام آموزش‌وپرورش در مرکز همایش‌های بین‌المللی صداوسیما، با حضور محمود احمدی‌نژاد و وزیر آموزش‌وپرورش، حمیدرضا حاجی‌بابایی که وزارتخانه تحت تصدی‌اش را وزارتخانه مادر در امر تعلیم و تربیت و بزرگ‌ترین دستگاه آموزشی کشور می‌داند، آغاز شد. اتفاقی که «خیلی»ها را که این «خیلی» اعم از معلمان، دانش‌آموزان و اولیای آن‌ها بود را حیران کرد. حیرت از این نظر بود که آنان به واقع نمی‌دانستند که می‌خواهد چه اتفاقی در عرصه آموزش‌وپرورش بیفتد.
«مهدی بهلولی»، کنش‌گر صنفی فرهنگیان، در این زمینه به «بهار» گفت: «تجربه این تغییرات از سال گذشته اتفاق افتاد که شتابزدگی در آن مشهود بود. این نابسامانی تا اندازه‌ای بود که حتی کتاب ریاضی سال ششم ابتدایی در حد و اندازه‌های این سن نبود. در واقع سرفصل‌ها متعلق به سال اول راهنمایی بود و در نتیجه در توان بسیاری از معلمان نبود تا آن‌ها را تدریس کنند. این ایراد حتی در کلاس‌های ضمن خدمت هم وجود داشت.» بهلولی در ادامه با این‌که ما از همان ابتدا می‌دانستیم که کار سختی پیش‌روی معلمان است، گفت: «کار و فناوری کتابی بود که کارهای کامپیوتری، کشاورزی و موارد دیگری را دربرداشت که همان کتاب حرفه‌و‌فن سابق بود و به حتم نیاز به سایت و کارگاه داشت. این قضیه، در صورتی بود که خیلی از مدارس پنج کلاسه، حتی گنجایش ایجاد کلاس ششم را هم نداشتند چه برسد به کارگاه و سایت. البته چون بیشتر نویسندگان کتاب‌های درسی، استاد دانشگاه هستند، چندان اطلاعی از چگونگی تالیف صحیح کتاب‌های درسی ندارند. همین اتفاق سبب می‌شود تا این کتاب‌ها هیچ‌گاه از سوی معلمان تدریس نشود و آن‌ها، در مقابل، کتاب‌ها را به کناری گذارند و به جزوه‌گویی مشغول شوند.» اما این فعال عرصه آموزش‌وپرورش در پایان به جمله‌ای کلیدی اشاره کرد که بسیار مهم بود: «معلمان در این تغییرات هیچ نقشی ندارند و حتی نظرشان نیز پرسیده نمی‌شود. آنان عملا از این اتفاقات برکنار هستند.»
اما سند تحول بنیادین چیست که این‌قدر محل تبادل نظرات شده است؟
براساس آنچه در این سند که «سند ملی آموزش» نیز نام گرفته، قرار است تا پایان سال تحصیلی 98-97 تمامی کتب درسی تغییر کند. بخشی از این تغییرات از سال تحصیلی 91-90 و از پایه اول ابتدایی آغاز شده در سال گذشته تحصیلی نیز با تغییر کتب درسی پایه دوم و استقرار پایه ششم ابتدایی این روند ادامه پیدا کرده است و سال آینده تحصیلی با تغییر کتب پایه سوم دبستان و اول راهنمایی ادامه خواهد یافت. اقدامات بحث‌برانگیز دیگری چون اجرای طرح آموزش شنا به دانش‌آموزان سوم دبستان (سباح)، طرح طناورز یا آموزش طناب‌زنی به دانش‌آموزان چهارم دبستان، طرح آموزش ژیمناستیک به دانش‌آموزان دوم دبستان، طرح آموزش دومیدانی به دانش‌آموزان ورودی به پایه ششم دبستان از امسال از اقدامات مهم وزارت آموزش‌وپرورش در حوزه تربیت‌بدنی و سلامت است. کامل‌تر آن‌که قرار شده است تا نظام آموزش‌وپرورش به آنچه در سال 1345 عمل می‌شد، بازگردد که همان نظام 6-3-3 است. اما به نظر می‌رسد این تغییرات بیشتر بازی با عناوین است. حمیدرضا افضلی یکی از معلمان مدارس غیرانتفاعی است که به «بهار» گفت: «نمی‌دانیم دوم راهنمایی را هفتم دبستان بنامیم یا اول متوسطه یک. این عنوان‌هایی که انتخاب نمی‌کنند واقعا محل اعجاب است برای ما که از نزدیک با این سیستم سر و کار داریم، زیرا تصور می‌کنم این آقایان هیچ برخورد نزدیکی با کار ندارند. البته اگر بخواهیم با توجه به تفکر انتزاعی به این قضیه نگاه کنیم، در قدیم همه معتقد بودند که تفکر انتزاعی در 13‌سالگی اتفاق می‌افتد، اما دکتر حاجی‌بابایی، وزیر آموزش‌وپرورش، بر این اعتقاد است که کودک در سنین 10-9 سالگی به لحاظ عقلی و روانی به این جایگاه می‌رسد. اما به ‌هرروی کلیات کار، شتابزده بود، یعنی برنامه براین اساس بود که ابتدا این طرح در یک استان، به شکل آزمایشی اجرا شود و‌ آن استان شکل شاخص و مبنا به خود بگیرد. هرچند آموزش ضمن خدمت هم کمکی به کار نکرد، زیرا این آموزش‌ها تنها برای معلمان رسمی و دولتی اجباری است و برای غیرانتفاعی‌ها، خیر. در نتیجه بسیاری از آموزگاران در مدارس با مشکل مواجه و مجبور شدند به آنانی که این سرفصل‌ها را می‌دانند رو بیندازند و بخواهند با ساعتی 50-40هزار تومان همان دروس را در مدارسشان تدریس کنند. وقتی شما خمیری را سال‌ها به شکلی خاص ورز داده‌اید، نمی‌توانید شکل آن را یک‌شبه تغییر دهید. به نظر می‌رسد این طرح سند تحول بنیادین بیشتر یک کل‌کل سیاسی بوده باشد.» کتاب ریاضی ششم دبستان، برای مثال، در نخستین سال انتشار آن، مباحثی را در‌برداشت که متناسب با سن 10‌سالگی نبود. فصل اول (کسر متعارفی)، فصل دوم (عددهای اعشاری)، فصل سوم (اندازه‌گیری طول و زاویه)، فصل چهارم (عددهای تقریبی)، فصل پنجم (تناسب و‌ درصد)، فصل ششم (آمار و احتمال)، فصل هفتم (مقایسه و اندازه‌گیری سطح) و فصل هشتم (مختصات و عددهای صحیح) فصول کتاب ریاضی ششم دبستان است که نام عناوین، خود به وضوح می‌رساند چه در کتاب آمده است.
در سیستم جدید، ساعات آموزشی دانش‌آموزان ابتدایی 925 ساعت، اول متوسطه یک 1110 ساعت، متوسطه نظری 1295 و متوسطه فنی‌و‌حرفه‌ای 1480 ساعت است. همچنین برنامه هفتگی دانش‌آموزان ابتدایی 25 ساعت، اول متوسطه 30 ساعت، دبیرستان 35 ساعت و فنی‌و‌حرفه‌ای 40 ساعت است که ساعت هر کلاس آموزشی برای دانش‌آموزان اول تا سوم ابتدایی 45 دقیقه و برای دانش‌آموزن چهارم به بعد 50 دقیقه است.
اگر از طرح قابل تقدیر یک‌نوبته‌شدن مدارس ابتدایی که با گذشت سه‌دهه از پیروزی انقلاب، اتفاق افتاد بگذریم، اما هنوز از تعطیلی مدارس در روزهای پنجشنبه نمی‌توان به راحتی گذشت. مهناز حسینی یکی از اولیای دانش‌آموزان به «بهار» گفت: «از سال گذشته تحصیلی که مدارس را در روزهای پنجشنبه تعطیل کردند، نمی‌دانم که باید چه فکری به حال فرزندم بکنم، زیرا من و همسرم در روزهای پنجشنبه هم سر کار می‌رویم و در این روزها نگران او هستیم که چه می‌کند. فکر می‌کنم تصمیم‌گیران این طرح، تنها به فکر کارمندان دولتی بودند و بس.» اما این اتفاق به حال بعضی از معلمان هم بد بود. مهرداد رحمان‌پور هم که خود آموزگار زبان انگلیسی است به «بهار» گفت: «معمولا روزهای تدریس زبان در مدارس به صورت دو روز در هفته است. با این تصمیم، علاوه بر این‌که ما یکی از روزهای هفته خود را از دست دادیم، یکی از سه مدرسه‌ای را هم که برای تدریس می‌رفتیم، ترک کردیم.» علاوه بر این، در شیوه تدریس درس زبان انگلیسی هم تغییرات عمده‌ای به‌وجودآمده است که از سال تحصیلی گذشته که 21‌خرداد به پایان رسید، به اجرا درآمد. یکی دیگر از کارشناسان حوزه آموزش‌وپرورش هم توضیحاتی تکمیلی را به «بهار» داد. «محمدتقی فرامرزی» گفت: «زمان کافی برای تدریس، برنامه‌ریزی و به‌کارگیری نیروهای مجرب وجود نداشت. حتی من با بعضی از همکارانی که به کلاس‌های ضمن خدمت رفته بودند صحبت می‌کردم گفتند که حتی در این کلاس‌ها هم کتاب‌ها تدریس نشد و مدرسان، جزوات خودشان را تدریس می‌کردند. البته این اتفاق دور از انتظار هم نبود، زیرا تغییرات بعضی از این کتاب‌ها با شروع تحصیلی سال آغاز شد. در سال گذشته، همین روزها که بحث سند چشم‌انداز آموزش‌وپرورش داغ و وزیر مصر بود که کار عجولانه خود را به سرانجام برساند. اما نکته قابل تامل آن است که باید دید در دولت جدید که تا چندی دیگر زمام امور را در دست می‌گیرد، همین روند را ادامه خواهد داد یا خیر، زیرا ممکن است وزیر جدید از اساس با این سیستم مخالف باشد و بخواهد همه‌چیز را عوض کند. این نگرانی درباره بچه‌ها هم وجود دارد که آن‌ها اذیت خواهند شد وقتی ببینند کلاس‌های قبل و بعدشان هیچ سنخیتی با آن‌ها ندارد و آن‌ها پا در هوا مانده‌اند و معلق.» باید شاهد بود در دولت جدید که تا 33 روز دیگر امور را به دست می‌گیرد، رییس‌جمهوری منتخب مردم، وزارتخانه آموزش‌وپرورش خود را به چه کسی می‌خواهد بسپارد و آیا او با سیستم 6-3-3 موافق خواهد بود و آن را نگه خواهد داشت یا باز هم شاهد تغییرات تازه‌ای در نظام آموزش‌وپرورش خواهیم بود