هشدار نسبت به احتمال خشكی كامل دریاچه ارومیه

عضو هیات علمی دانشکده علوم محیطی و معماری دانشگاه تبریز گفت: نتایج یک طرح پژوهشی نشان می‌دهد تغییرات اقلیمی تا حدی بر حوضه دریاچه ارومیه تاثیر گذاشته و باعث افت نسبی آب دریاچه شده است.

به گزارش ایلنا، دکتر علی محمد خورشیددوست افزود: از سال 1993 تا سال 2011 سطح آب دریاچه ارومیه 7 متر کاهش یافته که با روند فعلی کاهش سطح آب انتظار می رود که در سال های نه چندان دور شاهد خشک شدن کامل دریاچه باشیم که البته نقش اصلی را در این زمینه عوامل غیرطبیعی و انسانی ایفا می‌کنند.

مجری این طرح پژوهشی با بیان اینکه تغییرات اقلیمی به صورت وقوع سیلاب ها و خشکسالی باعث خسارت گسترده ای به بخش‌های کشاورزی در حوضه دریاچه ارومیه شده است، افزود: با توجه به این امر، در این تحقیق رودخانه های مستقر در حوضه دریاچه ارومیه مورد بررسی قرار گرفت که در وضعیت موجود، دبی رودخانه های فوق نیز از این امر تاثیر پذیرفته‌اند و همچنین در کنار این رخداد، افزایش دما بر نیاز آبی گیاه اثر گذاشته و باعث کاهش محصول در این نواحی شده است.

خورشیددوست با بیان اینکه به منظور کاهش اثرات خشکسالی نیاز به اقدامات پیشگیرانه ای همچون استفاده از سیستم های نوین آبیاری و احداث نهرها و مدیریت اصولی منابع آبی حوضه محسوس است، خاطرنشان کرد: برای انجام این اقدامات نیاز به شناسایی دوره های برگشت خشکسالی و سیلاب در منطقه مورد مطالعه بوده، اما باید به این نکته نیز توجه شود که برای انجام محاسبات فوق داده های بلند مدت نیاز است که در اکثر ایستگاه های یاد شده اندازه گیری نشده و به این منظور از روشهای شبیه سازی استفاده شده است.

وی خاطرنشان كرد: در این تحقیق برای برون یابی و درون یابی داده های بارش و دبی در ایستگاه های ارومیه، تبریز، مراغه، تکاب، خوی و سراب از شبیه ساز مونت کارلو در نرم افزار MAPLE استفاده شده است و از بین توزیع های مختلف، توزیع لوگ پیرسون تیپ سه بهترین برازش را به بارندگی های ماهانه داشته است که در این بین برای بررسی دبی حداکثر حوضه نیز از توزیع گامبل استفاده شده است.

خورشید دوست یادآور شد: سازمان هواشناسی جهانی نیز به این منظور توزیع گامبل را پیشنهاد كرده است و علت استفاده از نرم افزار MAPLEدر این تحلیل، مزیت آن در طراحی الگوریتم های ریاضی و به نوعی برنامه نویسی ریاضیات است که الگوریتم های ارائه شده توسط این نرم افزار شامل مجموعه های متناهی از دستورالعمل هاست که به صورت دقیق بیان شده و به حل مسائل می‌انجامند.

مجری این طرح با بیان اینکه نتایج این تحقیق نشان می دهد که بارش حوضه دریاچه ارومیه همواره دستخوش نوسان است، تصریح کرد: این نتایج با انجام تحلیل های خشکسالی و دوره های برگشت حداکثر بارندگی به همراه بررسی مقادیر تبخیر و تعرق پتانسیل بدست آمده است که از سال 1992 دما به طور مداوم افزایش یافته، به صورتی که این مقدار در ایستگاه ارومیه از 4/9 درجه سانتیگراد به 7/12درجه سانتیگراد در سال 2002 رسیده است، یعنی در فاصله زمانی 10 سال معادل 3/3 درجه سانتیگراد افزایش دما مشاهده شده است.

به گفته وی مقادیر افزایش دما بین 3/3 تا 4 درجه سانتیگراد در بین ایستگاه‌های مختلف متفاوت است، به طوری که از سال 2002 بعد از 10 سال افزایش دما، کاهشی در دمای میانگین مشاهده می شود و با بررسی نمودارها مشاهده می شود که رابطه عکسی بین بارش و دما حاکم است.

عضو هیات علمی دانشگاه تبریز با اشاره به اینکه در ایستگاه های ارومیه، تبریز، تکاب و خوی به طور مداوم کاهش بارندگی مشاهده شده است، خاطر نشان کرد: شدیدترین میزان کاهش متعلق به ایستگاه ارومیه با مقادیر 160 میلیمتر در سال 2005 است و در ایستگاه‌های خوی و سراب مقادیر بارش روند صعودی را در پیش گرفته است.

وی با بیان اینکه در این تحقیق برای بررسی وضعیت خشکسالی از شاخص های SPI، PN، DI استفاده شده است، گفت: بر اساس این سه شاخص شدیدترین خشکسالی متعلق به سال 1990 در ایستگاه سراب بوده و میانگین بارندگی معادل 120 میلیمتر است.

این پژوهشگر با اشاره به سایر بخش های این تحقیق افزود: مدل های ریاضی و احتمالاتی مورد استفاده در این تحقیق تا حدی نشانگر دخالت عوامل اقلیمی در خشکی دریاچه ارومیه هستند، اما علت اصلی این خشکی را باید در عوامل انسانی و دخالت عناصر غیرطبیعی جستجو کرد.

خورشید دوست افزود: نتایج این تحقیق تنها می تواند 20 الی 30 درصد نقش موثر مداخله عوامل اقلیمی و طبیعی را در این امر نشان دهد، اما قریب 70 درصد خشکی دریاچه ارومیه به احداث سدها، عدم مدیریت صحیح منابع آبی ورودی به دریاچه، تعیین حقابه برای دریاچه ارومیه، کشت متمرکز گونه های جدید در منطقه و عواملی از این قبیل ذکر کرد.

علی محمد خورشید دوست، مجری این پروژه این طرح را با همکاری مهدی فیض اله پور و مهدیه شادفر به پایان رسانده است.

علی محمد خورشید دوست، دانشیار و عضو هیئت علمی دانشکده علوم محیطی و معماری دانشگاه تبریز هم اکنون دارای بیش از 55 مقاله علمی پژوهشی، 4 مقاله ISI، و مترجم و مولف 6 جلد کتاب منتشره در زمینه های گوناگون زیست محیطی است.