چغازنبیل میراثی که باید از نو شناخت

نیایشگاه چغازنبیل یکی از آثار جهانی ایران محسوب می‌شود که در 35 کیلومتری شهر شوش، میان بیابانی خشک و بی‌آب و علف در تبعید به‌سر می‌برد. این اثر بی‌نظیر جهانی اما این قابلیت را دارد که دوباره از نو شناخته شود.

خبرگزاری میراث‌فرهنگی ـ گروه میراث‌فرهنگی ـ با اینکه نام زیگورات یا تصویری از زنبیل واژگون برای بسیاری آشناست اما هنوز تعداد وسیعی از مردم نیایشگاه باستانی زمان عیلامی‌ها را که در حدود 1250 پیش از میلاد ساخته شده نمی‌شناسند.

چغازنبیل یکی از منحصربه‌فرد‌ترین آثار جهانی است که هم‌اکنون در 35 کیلومتری جنوب‌شرقی شهر باستانی شوش اما در بیابانی خشک و وسیع محصور شده است.

به‌گزارش CHN، چغازنبیل بخش به‌جا مانده از شهر دوراونتش است که در جنوب غربی ایران و در استان خوزستان بنا شده‌است. این نیایش‌گاه را «اونتاش گال» پادشاه بزرگ ایلام باستان در1250 سال پیش از میلاد‌، برای ستایش ایزد «اینشوشیناک»، نگه‌بان شهر شوش، ساخته است.

بنایی که به تمامی از خشت و آجر و در زمینی به مساحت 11 هزار متر مربع و در 5 طبقه ( که اکنون تنها 2 طبقه از آن باقی مانده) ساخته شده است.

در کتب و مستندات تاریخی ذکر شده، ارتفاع بنا در زمان آبادانی به 50 متر و سطح زیربنای آن به 25هزارمتر مربع می‌رسید، این معبد به‌صورت طبقات متداخل ساخته شده و هر طبقه بالاتر و البته کوچک‌تر از طبقه دیگر است.

نیایش‌گاهی که در سال1250 پیش از میلاد و در دوره عیلامیان به فرمان پادشاه مشهور عیلامی بنا شده «اونتاش‌ گال» (1265- 1245 پیش از میلاد) در میانه شهر «دور‌اونتاشی» ساخته شده تا با ما از تمدن کهن و ریشه‌دارمان سخن بگوید، تمدنی که برخی به اشتباه آن را به دوره مادها و هخامنشیان نسبت می‌دهند:

« من، اونتاش-گال پسر هویانومنا، شاه اتران و شوش همین که محل شهر، محصور شد در آنجا شهر اونتاش-گال و مکان مقدس را ساخته‌ام... آن را در یک حصار بیرونی و درونی محصور کردم.شاهان قدیم نساخته بودند، من ساختم...»

این درحالی‌است که واژه « چغازنبیل»، از دو بخش « چغا » به معنای تپه و زنبیل تشکیل شده است. گویا پیش از آن‌که زیگورات را از دل خروارها خاک بیرون بکشند، ویرانه‌های تپه مانندش یک زنبیل واژگونه را تداعی می‌کرده و شاید به همین علت بوده که بومیان این نام را بر آن نهاده‌اند.

زیگورات که طی قرون و اعصار زیر تلی از خاک مدفون شده بود، در فاصله سال‌های 1330 تا 1341 توسط « رومان گیرشمن»، باستان‌شناس بزرگ فرانسوی‌، از دل خاک بیرون آمد و پاره‌ای از رازهای سر به مهر خود را آشکار کرد.

و در تابستان سال 1357 همراه با تخت جمشید و میدان نقش جهان اصفهان، در مسیر جهانی شدن، گام برداشت و در فهرست میراث فرهنگی جهانی جای گرفت.

آن زمان، کمتر کسی زیگورات را می‌شناخت یا تصویری از آن در ذهن داشت، اگرچه امروز هم، پس از گذشت 30 سال، زیگورات نسبت به سایر آثار تاریخی ایران، همچنان ناشناخته باقی مانده است.

زیگورات چغازنبیل، در وسط بیابان قرار گرفته و اطراف آن جز رود دز و جنگل‌های حاشیه آن و مزارع نیشکر هفت تپه چیز دیگری به چشم نمی‌خورد،


از سوی دیگر، چغازنبیل با نزدیک‌ترین شهرها ( شوش و شوشتر ) بین 45 تا 60 دقیقه فاصله دارد و جز با خودروی شخصی، نمی‌توان به سراغش رفت. در اطرافش هم هیچ خدمات و امکانات گردشگری وجود ندارد.

مطالعات و کاوش‌های باستان‌شناسی چغازنبیل
هر چند که اثر جهانی و بی‌مانند چغازنبیل در تبعید و بیابان به‌سر می‌برد اما گفته می‌شود در طول چند سال گذشته تحقیقات باستانشناسی گسترده‌‌ای در چهارچوب پروژه چغازنبیل انجام شده که تعیین حریم باستانی در پیرامون محوطه شهر، رابطه دوراونتاش (چغازنبیل) با دیگر مراکز ایلامی، بررسی راه‌های ارتباطی در محوطه شهر دوراونتاش (چغازنبیل)، شناسایی سیستم دفع اب باران بر روی ذیقورات و در محوطه اطراف آن، بررسی‌هایی در جهت شناخت محل تولید اجرهای باستانی، حفاری قسمت خارجی جبهه جنوب شرقی حصار میانی در زمستان 1378 هجری شمسی، شناسایی تمامی اجرهای کتیبه‌دار موجود بر روی بناهای محوطه چغازنبیل و مطالعات سطح‌الارضی در چغازنبیل (دوراونتاش) از جمله اقدامات انجام شده در این اثر تاریخی محسوب می‌شود.

اما در این میان لازم به یادآوری است که کاوش‌های متعددی در چغازنبیل صورت گرفته است. چندی پیش محمد حسن طالبیان، مدیر پایگاه میراث فرهنگی چغازنبیل و هفت تپه درخصوص کاوش‌های صورت گرفته تاکید داشت : گروه باستان‌شناس علاوه بر برداشت کل منطقه با ژئوتکنیک، کاوش‌هایی در گوشه جنوبی حصار درونی انجام داد و با مشخص شدن شهری مسکونی با بخش‌های صنعتی خلاف گفته‌های رومن گیرشمن باستان‌شناس فرانسوی را ثابت کرد.

وی در رابطه با انجام باستان‌شناسی با هدف حفاظت در مجموعه چغازنبیل افزود: برای طراحی و ساماندهی سیستم دفع آب‌های سطحی مجموعه نیازمند اطلاعات درخصوص ساختارهای کهن دفع آب‌های سطحی و چاه‌های موجود در مجموعه توسط باستان‌شناسان و همچنین برای طراحی و اجرای مسیرهای بازدیدکننده نیاز به شناخت مسیرهای کهن توسط باستان‌شناسان برای انتقال پرسپکتیوهای تاریخی به بازدیدکنندگان است.

به‌گفته وی، باستان‌شناسی در جزئیات خواناسازی سایت و در شناخت لایه‌های مختلف و ‌سفال‌ها نه تنها در داخل شهر" دوراونتاش " بلکه در ارتباط با منطقه نیز انجام شده است. چغازنبیل با بیش از 3 هزار و 400 سال قدمت، در درون شهر" دوراونتاش " مربوط به دوره عیلامی میانه توسط اونتاش نپیریشا یکی از پادشاهان زیگورات ساز ساخته شده است.

این زیگورات به خدایان اینشوشیناک (خدای حامی‌شوش) و نپیریشا (خدای بزرگ ) اهدا شده است. طالبیان اعتقاد دارد، بر اساس ‌اطلاعات باستان‌شناسی جدید پی به وجود ارتباطاتی بین شکل قرارگیری این زیگورات‌ها در منطقه و استقرارگاه‌های موجود در داخل مجموعه در مجاور زیگورات یا دز بدست آمده است چنانچه در طول چند سال گذشته تاکنون عملیات مطالعه مجموعه ده نو و تپه‌های باستانی پیرامون آن و رابطه بین آنها درحال انجام است.