فرار مغزها یا فراری دادن مغزها؟

تمایل به تحصیل در سطوح بالاتر دانشگاهی مسئله است که در کشورمان به موضوع مهمی تبدیل شده است، علاوه بر افزایش سطح سواد و معلومات فرد، پرستیژ اجتماعی حاصل از مدارک دانشگاهی، کمک به کسب موقعیت شغلی بهتر و . . . باعث شده است تا تعداد قابل توجهی از افراد جامعه تلاش نمایند تا در این لایه از اجتماع قرار گیرند. ولی این تمام مسئله نیست، دانشگاه های داخل شهریه های کلانی را امسال از دانشجو طلب نموده اند. نوشته ی زیر مقایسه ایست از امکانات و شهریه ی دانشگاه های داخل و خارج و مغزهایی که گویا فراری داده می شوند.
به گزارش جهان به نقل از تازه، ادامه تحصیل در روزگار جدید اگر هدف اول خیلی از جوانان این نسل نباشد حتما جزء اهداف اساسی خواهد بود. در عصر تکنولوژی و رسانه که دنیا با سرعت سرسام آوری به سمت جلو حرکت می کند به روز بودن و همراه بودن با این حرکت علمی در همه زمینه ها خود به خود می تواند انگیزه قوی و تاثیر گذاری در جوان امروز بوجود آورد. حضور هر ساله جمعیت کثیری در آزمون ورودی دانشگاه ها در مقاطع مختلف تحصیلی نشان می دهد که جوان ایرانی نیز بر اساس همان باور و نیرویی که او را به حرکت در جهت پیشرفت فرا می خواند از این جمعیت کثیر علم پژوه در دنیا عقب نمانده است و حتی در خیلی از مواقع پا به پای هم سالانش در کشور های دیگر در مسیر علمی حرکت می کند.

حال با شرایط یاد شده توجه به نکاتی که می تواند به نوعی دلسرد کننده این انگیزه علمی باشد حائز اهمیت است. در سال های گذشته نسل متولد دهه شصت به سن حضور در مقاطع بالای تحصیلی و ادامه تحصیل در مقاطع تکمیلی و دکترا رسیده اند. این خود به نوعی قابل تامل است از طرفی باعث افتخار کشور جمهوری اسلامی ایران است که در سال گذشته حدود 40 هزار نفر داوطلب شرکت در آزمون دکترا بوده اند. اما خب ظرفیت کم پذیرش در مقاطع بالا مثل کارشناسی ارشد و دکترا سبب می شود تا از بین این جمعیت داوطلب تعداد بسیار اندکی وارد دانشگاه دولتی و یا حتی دانشگاه آزاد شوند. مسلما در این میان خیلی ها قید ادامه تحصیل را خواهند زد اما عده دیگری که تعدادشان کم هم نیست برای ادامه تحصیل دانشگاه های خارج از کشور را بر می گزینند. این انتخاب از سویی انتخابی عادلانه خواهد بود چون مسلما تحصیل در دانشگاه های مطرح جهان و در ادامه برگشت به کشور و خدمت به مردم نه تنها نمی تواند باعث سربلندی باشد بلکه می تواند به نوعی به تولید علم در داخل کشور کمک کند. اما آنچه متاسفانه در سالها ی گذشته بسیار دیده شده ادامه تحصیل در دانشگاه هایی است که دانشجوی ایرانی را نه به صورت بورسیه و رایگان بلکه با دریافت هزینه هایی پذیرش می کنند. همین اتفاق باعث شد تا در سال هایی نه خیلی دور مسوولان امر در داخل از کشور به فکر جذب همین دانشجویان به صورت پولی در دانشگاه های داخلی شوند.

معاون آموزشی دانشگاه تهران با تایید افزایش سقف شهریه نوبت دوم دکتری (دکتری پولی) دانشگاه تهران، گفت: بر اساس اعلام در دفترچه‌ سازمان سنجش سقف شهریه دوره دکتری پولی برای رشته‌های علوم انسانی ۴۵ میلیون تومان و فنی مهندسی و علوم تجربی ۵۵ میلیون تومان تعیین شده است.

دکتر سید مهدی قمصری تعیین شهریه‌ دوره‌های شبانه دکتری را بر اساس تصویب هیات امنای دانشگاه‌ها عنوان کرد و گفت: سقف این شهریه بر اساس رشته مربوطه بین ۴۵ تا ۵۵ میلیون تومان تعیین شده است.

وی با بیان اینکه دانشگاه تهران به اندازه یک سوم ظرفیت دانشجویان دکتری خود، دانشجوی نوبت دوم (دکتری پولی) پذیرش می‌کند، اظهار کرد: هزینه دوره دکتری شبانه سال گذشته بین ۱۶ تا ۲۱ میلیون بوده است.

این رقم تعیین شده افزایشی حدود ۳۰۰ درصدی شهریه را نشان می‌دهد.

قمصری در خصوص دلیل بالاتر بودن هزینه مرحله مصاحبه آزمون دکتری دانشگاه تهران نسبت به سایر دانشگاه‌ها، گفت: با توجه به اینکه داوطلبانی که به دانشگاه تهران معرفی شوند بیشتر از دانشگاه‌های دیگر است بنابراین انرژی بیشتری در دانشگاه‌ درگیر و هزینه می‌شود و در مواردی هزینه حق‌الزحمه مصاحبه‌ها حتی از طریق دانشگاه نیز تامین نمی‌شود.

البته در بین دانشگاه های پولی در ایران تعداد اندکی از دانشگاه ها اقدام به جذب دانشجو در مقاطع بالا بدون آزمون نموده اند. در این میان دانشگاه شهید بهشتی نیز با هزینه ای در همین حدود دانشجو جذب می کند. البته این دانشگاه ها برای پذیرش دانشجو شرایطی هم دارند ولی خب ادعای مسوولان امر بیشتر جلوگیری از خروج دانشجویانی است که فقط به علت عدم قبولی در ایران به خارج از کشور می روند. ادعای مسوولان وزارت علوم تا آنجا ادامه دارد که معتقدند این هزینه نسبت به سایر کشورها کمتر است. اما برای مثال کشور آلمان کشوری است که تحصیل در آن رایگان است و به جز تعداد اندکی دانشگاه که در هر ترم به صورت میانگین 500 یورو در یافت می کنند بقیه همه هزینه صرف مصارف جانبی می شود. با احتساب 10 ترم تحصیل هم این هزینه به 50 میلیون نخواهد رسید. تحصیل در سوئد تا قبل از ترم پاییز ۲۰۱۱ برای دانشجویان خارجی‌ رایگان بود، اما پس از تغییر در قوانین، دانشجویانی که ملیتی خارج از اتحادیه اروپا دارند ملزم به پرداخت شهریه تحصیلی‌ هستند. این شهریه‌ ها مشمول مقاطع لیسانس و فوق لیسانس می‌باشد و مقطعی دکترا کماکان رایگان میماند و در شرایطی حتی دانشجویان دکترا به ازای کار تحقیقاتی‌ و یا تدریس حقوق دریافت میکنند. هزینهٔ تحصیل از70000 کرون سوئد تا 200000کرون متفاوت می‌باشد. شهریه‌ها با توجه به دانشگاه و تعداد واحد‌های عملی‌ و آزمایشگاهی متغیر می‌باشد.

در میان کشور های اروپایی بخش عظیمی از این کشور ها برای مقطع دکترا تحصیل رایگان است و هزینه ها صرفا هزینه هایی است که صرف زندگی می شود.

البته این هزینه در بعضی کشورها افزایش می یابد ولی به طور میانگین برای ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر برعکس ایران این هزینه کاهش می یابد.

مثلا در کانادا سالانه فقط برای تحصیل هزینه ای بین 12000 تا 15000 دلار مصرف می شود که با احتساب مدت دوسال برای اخذ مدرک دکترا این هزینه به 24000 تا 30000 دلار افزایش می یابد.

در کشور آمریکا نیز این هزینه از 25000 دلار شروع شده و به 40000 دلار می رسد . با این فرض که آمریکا جزء کشور هایی است که هزینه تحصیل در آنها بالاست.

البته با جستجویی کوچک در میان کشور های آسیایی به راحتی می توان در یافت که هزینه مقاطع بالاتر به مراتب کمتر از مقاطع پایین تر است. مثلا هزینه تحصیل در مقطع دکترا در کشور مالزی ترمی 1 میلیون تومان است که با احتساب 8 ترم این هزینه به 8 میلیون تومان می رسد.

دانشگاه جواهر لعل نهرو هندوستان برای 8 هزار دلار برای کل دوره دریافت می گردد. که در دوره های کارشناسی و کارشناسی ارشد این عدد تا نصف تقلیل می یابد.

دوره ی پزشکی تخصصی دانشگاه ارمنستان برای هر سال 4500 دلار می باشد که برای دوره های دکتری رشته های انسانی هم همین عدد می باشد.

دانشگاه معماری و ساختمان آذربایجان برای دوره ی دکترای خود هر ترم 600 دلار دریافت می کند، که برای دوره ی لیسانس (مهندسی) این عدد 300 دلار می باشد.

دانشگاه آمریکائی شارجه نیز سالانه 4 هزار دلار به عنوان شهریه از دانشجویان خود دریافت می کند.

لازم به ذکر است که وزیر محترم علوم اخیرا در مصاحبه ای حداقل هزینه ی تحصیل در خارج از کشور را بین 250 تا 300 میلیون عنوان کرده بودند، که این مسئله با توجه به بررسی های نگارنده بسیار غیر واقعی به نظر می رسد.

درست است که تحصیل در کشور های خارجی علاوه بر هزینه تحصیل هزینه های جانبی را هم به دانشجو تحمیل می کند اما اگر واقعا قصد از ایجاد دانشگاه پولی جلوگیری از خروج ارز و جذب دانشجوی با انگیزه در داخل کشور است متاسفانه این مهم تاکنون به سر انجام نرسیده و خیلی ها ترجیح می دهند با پرداخت هزینه خیلی کمتر همین مقطع را در یک کشور خارجی بگذرانند.