ساخت سازهای سنتی، هنری که فراموش می‌شود

ساخت سازهای سنتی را می توان در شمار هنرهای دستی به‌شمارآورد اما سازندگان این‌گونه سازها از پشتیبانی‌های مادی و معنوی سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی، بی‌بهره‌اند. از این‌روست که سازندگان این‌گونه از سازها، مهجور مانده و کارگاه‌های ساخت ساز، یکی پس از دیگری تعطیل می‌شوند.

خبرگزاری میراث فرهنگی- گروه فرهنگ و هنر- ساختن سازهای سنتی هم هنر است و هم صنعت. هنوز هم در گوشه و کنار ایران، هستند کسانی که ساز می‌سازند و در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌دهند؛ گرچه تعداد این افراد، هر روز کمتر می‌شود چراکه نه مردم، توان خرید سازهای حرفه‌ای دست ساز را دارند و نه متولیان فرهنگی از سازندگان، پشتیبانی می‌کنند؛ از این‌روست که سازندگان این‌گونه از سازها، مهجور مانده و کارگاه‌های ساخت ساز، یکی پس از دیگری تعطیل می‌شوند. مگر چه اندازه و تا چه زمان می‌توان به دنبال کاری رفت که دلخواه است آن هم در روزگاری که مشکلات ریز و درشت اقتصادی گریبان هنرمند و غیرهنرمند را گرفته است؟

ساخت سازهای سنتی را می توان در شمار هنرهای دستی به‌شمارآورد اما سازندگان این‌گونه سازها از پشتیبانی‌های مادی و معنوی سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی، بی‌بهره‌اند. عبدالله عباسی از سازندگان تار و چنگ است؛ عباسی در پاسخ به این‌که چه تعداد جوان علاقه‌مند به فراگیری ساخت ساز به‌ویژه سازهای سنتی وجود دارد می‌گوید:« بیش از 30 سال است که تار می‌سازم و در این مدت شاید 10 نفر مراجعه و ابراز علاقه کرده‌اند که دوست دارند ساخت ساز را فرابگیرند؛ این افراد هم از جمله کسانی بودند که درآمد ثابتی داشتند و تنها از روی علاقه، مایل به فراگیری این هنر- صنعت بودند. مشکل دیگری که در ارتباط با فراگیری ساخت ساز وجود دارد این که حتی اگر برای علاقه‌مندان به این رشته، آموزشگاهی وجود ندارد که به‌طور رسمی به آموختن این فن بپردازد.»

عبدالله عباسی:امروز جوانان، گیتار، ویولن و پیانو را به‌جای تار و سه‌تار و چنگ انتخاب می‌کنند و علت این نیست که جوانان ایرانی علاقه‌ای به موسیقی سنتی ندارند بلکه به‌این خاطر است که آنچه آنان در ماهواره و اینترنت می‌بینند گیتار است نه تار و سه‌تار. چقدر سازهای سنتی‌مان را تبلیغ می‌کنیم و نشان می‌دهیم؟
عبدالله عباسی، کارگاه کوچکی دارد و جزو هنرمندان کارت دار و مورد تائید سازمان مسئول صنایع دستی است. سازمانی که تاکنون، هیچ امکانی در اختیار او قرارنداده تا به کار خود ادامه دهد. به باور او کسانی که همچنان به ساخت ساز ادامه می دهند، عاشق اند. خود او می گوید:« من از کودکی در کارگاه نجاری پدرم، کار می کردم همه دوستان من که نجاری پیشه کردند دیگر نیازی به کارکردن ندارند اما من هنوز کار می کنم و درآمد چندانی ندارم؛ تنها عشق است که موجب می شود، به کار خود ادامه دهم.»

امروز جوانان، گیتار، ویولن و پیانو را به‌جای تار و سه‌تار و چنگ انتخاب می‌کنند و علت این نیست که جوانان ایرانی علاقه‌ای به موسیقی سنتی ندارند بلکه به‌این خاطر است که آنچه آنان در ماهواره و اینترنت می‌بینند گیتار است نه تار و سه‌تار. چقدر سازهای سنتی‌مان را تبلیغ می‌کنیم و نشان می‌دهیم؟ سال‌هاست تلویزیون از نشان دادن تصویر سازهای سنتی خودداری می کند، پس چگونه می توان انتظار داشت که نسل جدید سازهای ایرانی را بشناسد؟

عباسی یکی دیگر از دلایل استقبال از سازهایی چون گیتار به جای تار و سه‌تار را قیمت بالای سازهای ایرانی در برابر سازی چون گیتار می‌داند و می‌گوید:«می‌توان با 60 هزارتومان، یک گیتار برای تمرین خرید اما قیمت پایه تارهای مشقی، 250 تا 300 هزار تومان است یا بهای ارزان‌ترین چنگ در دنیا که با سیم های نایلونی ساخته شده به 2 هزار دلار می‌رسد.»

آن‌گونه که عباسی می‌گوید« تنها دو نفر در ایران، ساز چنگ را به علاقه‌مندان آموزش می‌دهند و آذرنوش صدر سالک، همسر مجید انتظامی، یکی از اینهاست؛ آموزشگاه‌هایی هم که به آموزش چنگ می‌پردازند، انگشت شمارند و همه اینها موجب می‌شود که این ساز در ایران مهجور بماند وگرنه حجم و ابعاد ساز چنگ در مهجور ماندن آن بی تاثیر است؛ به هر حال علاقه‌مندان به این ساز می‌دانند که چنگ را نمی‌توان چون تار و سه‌تار و گیتار جابه‌جا کرد همان‌گونه که با پیانو نمی توان چنین کرد.»

هنوز هم هستند کسانی که ساز می سازند اما تار یحیی، ژاله، میرفخرایی و عباسی جزو تارهای معروف اند.حالا فوت کوزه گری کدام است و آیا این افراد توانسته اند، رموز و فنون این کار را به شاگردان خود بیاموزند، مساله ای است که باید به آن پرداخته شود. آن‌گونه که عباسی می‌گوید:« انتخاب چوب، خشک کردن آن در شرایط طبیعی و خوب، شکل الگو، خرک و نفیر، از جمله مواردی است که به ساخت یک ساز خوب خوش صدا می انجامد.»

اما به باور عبدالله عباسی«هیچ راز نهفته ای وجود ندارد آنچه هست، عشق است. هرچه هست به احساس سازنده برمی گردد.وگرنه همه سازندگان از استانداردهای خاصی برای کار خود استفاده می کنند.سال هاست آقای قنبری مهر در گوشه خانه خود نشسته و براساس استانداردهایی ویولن می سازد. اما بسیاری از نوازندگان مطرح ویولن در دنیا، ساز او را در دست می‌گیرند و می‌نوازند چراکه حس و روح او در این ساز دمیده شده است. »

عبدالله عباسی، سال‌ها شاگرد هوشنگ ظریف بوده و نواختن تار را از او آموخته است و فکر می‌کند:« الزامی ندارد که همه سازندگان، نوازنده ساز هم باشند اما آشنایی با ریتم و داشتن گوش موسیقایی ضروری است.»