مهريه به رنگ طلا، زندگی به رنگ فنا

خراسان: تعيين مهريه ازدواج از سنت هاي نبوي است و نشانه صداقت، علاقه و محبت مرد به همسرش قلمداد مي شود. اما در سال هاي اخير شاهديم که مهريه ها روندي ديگر به خود گرفته و به شکل نامتعارف در قباله ازدواج جوانان مطرح مي شود.

حال اين سوال مطرح مي شود که تعيين مهريه هاي نامتعارف و سنگين چه پيامدهايي مي تواند به همراه داشته باشد؟

ترويج فرهنگ غلط
مهريه از سنت هاي ما در ازدواج است و اسلام هم بر آن تأکيد دارد، اما چرا طي سال هاي اخير ميزان آن به صورت غيرمتعارف افزايش يافته است؟

دکتر شريفي يزدي جامعه شناس خانواده و عضو پژوهشگاه تعليم و تربيت مهريه را يکي از مراحل ازدواج عنوان مي کند و ضمن تأييد اين مطلب به ما مي گويد: زن ايراني در سال هاي اخير با يک تغيير نگرش در زندگي دنبال رسيدن به استقلال اقتصادي است در حالي که در گذشته مالکيت و استقلال اقتصادي به لحاظ اجتماعي براي زن ايراني معنا نداشت اما طي ۵۰ سال اخير آرام آرام اين موضوع معنا پيدا کرده است. زيرا در اين سال ها بحث مالکيت به سرمايه و درآمد مشخص و تکيه گاه اقتصادي براي بيمه شدن زندگي فردي زنان از اهميت و جايگاه خاصي برخوردار شده است.

وي مي افزايد: متأسفانه تجربه نشان داده است بيشتر مردان ايراني به ويژه مردان طبقه متوسط و پايين جامعه از اهرم اقتصادي براي محدود کردن همسران خود استفاده مي کنند و خواسته هاي مشروع و قانوني همسران خود را برآورده نمي کنند و زن وقتي به اين رويه اعتراض مي کند با مجازات اقتصادي مواجه مي شود.

دکتر شريفي يزدي يادآور مي شود: متأسفانه امروزه بسياري از خانواده ها دچار طلاق عاطفي شده اند و علت اصلي که زن ادامه زندگي را تحمل مي کند اين است که هيچ سرپناه و درآمدي ندارد تا بتواند زندگي خود را بچرخاند و همين مسئله باعث شده است امروزه مادران بر مهريه سنگين و بالاي دختران خود تأکيد داشته باشند و آن را ضمانتي بيشتر براي طولاني شدن زندگي مشترک بدانند و هر روزي طلاق اتفاق بيفتد يک منبع درآمد مستقل براي آن ها باشد.

نسرين سازگار جامعه شناس هم در اين باره مي گويد: مهريه يکي از بهترين امتيازهايي است که دين مبين اسلام براي حفظ مقام و منزلت زن در نظر گرفته است در حالي که در کشورهاي غربي چيزي به عنوان مهريه وجود ندارد.

وي مي افزايد: متأسفانه با ناهنجاري هايي که در جامعه به وجود آمده اين سنت اسلامي را به انحراف کشيده است در نتيجه زن مانند کالاي اقتصادي قيمت گذاري مي شود. مجيد ابهري متخصص علوم رفتاري و آسيب شناسي نيز ريشه اصلي مهريه هاي سنگين را به روحيه برتري طلبي برخي از مردم نسبت داده و به فارس گفته است: تعيين مهريه هاي سنگين و فانتزي توسط افراد نوکيسه و کساني که با رقابت هاي منفي سعي مي کنند خود را در جامعه مطرح کنند باعث شده که بسياري از رفتارهاي نامتعارف در زمينه ازدواج در کشورمان جزو آداب و رسوم تلقي شود.

وي افزود: تعيين مهريه هاي نامتعارف مثل ۱۰۰۰ کيلو پوست پياز، ۱۰۰ کيلو بال مگس، يک جفت غزال وحشي و يا دست و پا و قلب پسر و امثال آن، مسير ازدواج را به سمت و سويي مي برد که براي جوانان ايجاد ترس و وحشت مي کند.

ابهري يادآور شد: تا پيش از اين مهريه ها بر اساس پول، ملک يا اموال غيرمنقول تعيين مي شد، اما متأسفانه با قرار گرفتن سکه در رديف مهريه هاي رايج، باعث شد يک سنت غلط در جامع رايج شود برخي خانواده ها و دختران نيز با چشم و هم چشمي از ديگران به اين سنت غلط دامن مي زنند.

اين استاد دانشگاه مي گويد: ريشه اصلي تعيين مهريه هاي سنگين در روحيه برتري طلبي برخي از مردم است چرا که تعيين مهريه در بين برخي خانواده ها و دختران جوان به يک مسابقه بي پايان تبديل شده است و در يک دهه گذشته اين گونه رفتارها به اوج خود رسيده که اگر با آن مقابله نشود تبعاتي را به همراه دارد.

دکتر مهدي دوايي روان شناس و عضو هيئت علمي پژوهشکده علوم شناختي نيز مهريه بالا را يک ابزار مخرب در زندگي زوج ها مي داند و به ما مي گويد: نبود اعتماد و اطمينان از مهم ترين عوامل رواج مهريه هاي سنگين در جامعه است در حالي که در هر ازدواج هدف ادامه زندگي است اما چون خانواده دختر اطمينان و اعتماد کامل به پسر ندارند به مهريه هاي سنگين رو مي آورند که چنين روندي نه فقط ترويج فرهنگ غلط بلکه ابزار مخربي هم براي زندگي زوج هاست.

مهريه ضامن خوشبختي نيست
آيا اين تصور درست است که مهريه هاي سنگين مي تواند عاملي براي دوام و استحکام زندگي باشد و به عبارت ديگر مهريه هاي سنگين خوشبختي در زندگي را تضمين مي کند.

نسرين سازگار جامعه شناس با بيان اين مطلب که مهريه هاي سنگين خوشبختي در زندگي را تضمين نمي کند به ما مي گويد: مهريه مي تواند پشتوانه مناسبي براي زنان بعد از طلاق باشد چرا که اعتماد کردن در شرايط فعلي جامعه بسيار سخت است، اما مهريه بالا ضامن خوشبختي نيست و اگر مهريه در حد متعارف و معمول باشد براي زوج ها امنيت رواني مي آورد.

وي مي افزايد: در واقع مهريه هاي سنگين در جامعه امروزي، سلاحي براي تهديد شريک زندگي محسوب مي شود پس چگونه وقتي تهديد وارد يک زندگي شود مي توانيم دوام و بقاي آن را تضمين کنيم.

اين جامعه شناس اظهار مي دارد: مهريه بر خلاف تصور بسياري از زوج هاي جوان تضمين زندگي مشترک نيست، بلکه به لحاظ ديني و مذهبي، هديه اي است که زمان عقد داماد به عروس مي دهد، آن چه سبب شده تا وجود مهريه در عقدنامه کارکردي تضميني پيدا کند، از يک طرف رقم بالاي مهريه هاي امروزي و از سوي ديگر وجود عبارت «عندالمطالبه» در مقابل ميزان مهريه است.

دکتر دوايي روان شناس و عضو هيئت علمي پژوهشکده علوم شناختي نيز در اين باره مي گويد: اصلاً ميزان مهريه نمي تواند تضميني براي ادامه زندگي مشترک باشد زيرا هرچه ميزان مهريه افزايش يابد، قطعاً به صورت ناخود آگاه فشارهاي رواني بر دو طرف هم پسر و هم دختر وارد مي شود و از طرفي ميزان سازگاري را در بين برخي زنان کاهش مي دهد و آن ها تصور مي کنند که مهريه سنگين مي تواند ضمانتي براي ادامه زندگي همسرش با او باشد در حالي که اين گونه نيست و ادامه زندگي بر اساس عشق و عاطفه و سازگاري است.

وي تأکيد مي کند: به همان ميزان اگر هنگام عقد نکاح هيچ مهريه اي وجود نداشته باشد باعث از هم پاشيدن زندگي مي شود، مهريه بالا هم مي تواند آفت زندگي مشترک باشد.

اين عضو هيئت علمي پژوهشکده علوم شناختي متذکر مي شود: به جاي افزايش در ميزان مهريه بايد مشاوره هاي قبل از ازدواج را افزايش دهيم زيرا تحقيقات نشان مي دهد هر چقدر زوج ها از نظر روحيه و ويژگي هاي شخصيتي به يکديگر نزديک تر باشند استحکام و دوام زندگي آن ها بيشتر است زيرا شرايط اجتماعي ما اين گونه نيست که روابط قبل از ازدواج آشکار باشد تا دختر و پسر همديگر را کاملاً بشناسند.

وي مي افزايد: وقتي همديگر را کاملاً نمي شناسند و نمي دانند که از يکديگر چه مي خواهند خانواده دختر به دنبال افزايش مهريه است چنين استدلال مي کنند که ريسکي را انجام مي دهيم نمي توانيم پايان آن را پيش بيني کنيم. لذا هرچه شناخت بيشتر باشد قطعاً از مهريه هاي سنگين کاسته مي شود و هرچه اطمينان و اعتمادها افزايش يابد مهريه ها سبک تر مي شود که اين خود بهترين ضمانت براي تداوم زندگي است.

دکتر شريفي يزدي عضو پژوهشگاه تعليم و تربيت نيز بر اين نظر است که مهريه سنگين علاوه بر اين که نمي تواند ضمانتي بر ادامه زندگي مشترک باشد بلکه به يک معضل اجتماعي تبديل مي شود و در واقع کارکرد شرعي و سنتي خود را از دست خواهد داد و باعث افزايش طلاق و تشکيل خانواده هاي تک نفره مي شود که قطعاً آسيب هاي رواني و اجتماعي به دنبال دارد.

کاهش ارتباطات عاطفي
وقتي ميزان مهريه ها از اعتدال خارج مي شود و شکل نامتعارف و سنگين به خود مي گيرد عواقبي را هم به دنبال دارد و کاهش ارتباطات عاطفي را مي توان از عواقب آن دانست.

دکتر شريفي يزدي جامعه شناس خانواده نيز درباره عواقب مهريه سنگين مي گويد: مفهوم ازدواج و همسرگزيني يک مفهوم کاملاً عاطفي است.

اصل قضيه بر اساس قوانين نيست و بر عاطفه بنا شده است، مهريه هاي سنگين اولين تاثيري که بر زندگي مشترک مي گذارد اين است که ارتباطات عاطفي را به يک داد و ستد ويک معامله بيان نشده و در عمل به رفتار اقتصادي تبديل مي کند و روابط بين زن و شوهر را به شکل يک قاعده گريز از مرکز تغيير مي دهد به اين معنا که مرد نگران است که همسرش مهريه را به اجرا بگذارد و زن گاهي از اين اهرم براي تعديل رفتار همسر استفاده مي کند و تصور مي کند که با اين تهديد مي تواند رفتار همسرش را اصلاح کند.

وي اظهار مي دارد: در حالي که مطالعات ما در حوزه خانواده نشان مي دهد که همه اين ذهنيت ها يک فرضيه اي بيش نيست که عملي نمي شود و فقط يک فشار اقتصادي را به وجود مي آورد و آمار نشان مي دهد که بالاي ۷۰ درصد خانم ها حق قانوني خود را از مهريه نمي گيرند و فقط به عنوان يک اهرم قضايي از آن استفاده مي کنند.

سازگار جامعه شناس نيز درباره عواقب چنين مهريه هايي مي گويد: عواقب نامناسب مهريه سنگين به صورت زير پا گذاشتن قانون و يا دور زدن آن و استفاده از راه ممکن براي خلاصي از شرايط نامطلوب زندگي مي باشد که در اين مسير بيشتر زن و فرزندان متضرر مي شوند.

راه هاي افزايش اعتماد
افزايش اطمينان و اعتماد بين زوج ها چيزي نيست که بتوان آن را از طريق مهريه هاي سنگين به دست آورد.

دکتر مهدي دوايي عضو هيئت علمي پژوهشکده علوم شناختي با بيان اين مطلب تصريح مي کند: هرچه زن و شوهر به هم اعتماد بيشتر داشته باشند و شخصيت و روحيه آن ها به هم نزديک تر باشد جنبه هاي مادي در بين آن ها کمرنگ تر مي شود.

اما سازگار جامعه شناس نيز تصحيح قوانين را در اين امر مهم مي داند و مي گويد: قانون گذاران بايد قوانين خانواده و حمايت از زن را تصحيح کنند چرا که هرگونه غفلت در اين مورد باعث افزايش آسيب هاي اجتماعي و انحراف افراد به راه هاي خطا خواهد شد.

دکتر شريفي يزدي هم امنيت قضايي را براي زنان از مهم ترين راهکارها براي کاهش ميزان مهريه مي داند و مي گويد: اگر زن احساس کند که امنيت قضايي دارد کمتر به سمت افزايش مهريه مي رود متاسفانه مهم ترين کارکرد مهريه فقط فشار قضايي است که مي تواند بر مرد وارد شود.

وي مي افزايد: موضوع ديگر امنيت اجتماعي زن است زيرا بسياري از زنان ما در جامعه تامين اجتماعي ندارند و اگر اين مسئله حل شود قطعا آرامش اقتصادي زن باعث مي شود که کمتر به سوي چنين خواسته هايي برود.

اين جامعه شناس خانواده متذکر مي شود: بهترين راهکار اين است که قانون گذار سقف مشخصي براي مهريه تعيين کند که مرد پرداخت کند اما پرداخت بيش از آن ميزان مهريه زماني که براي دادگاه محرز شد که مرد توان مالي دارد اعمال شود، به فرض جوان ۲۲ ساله تمام ثروت خود و بستگانش به صد ميليون تومان نمي رسد.

يک شبه يک تعهد مالي يک ميلياردي به عنوان مهر همسرش مي دهد بايد بگوييم چنين تعهدي بيشتر به يک شوخي شبيه است تا يک مسئله حقوقي، مجيد ابهري متخصص علوم رفتاري و آسيب شناسي نيز در اين باره نظرش چنين است: خانواده ها و نهادهاي متولي با الگوسازي و فرهنگ سازي در اين زمينه مانع از افزايش آمار مهريه هاي نامتعارف شوند و با اين سنت غلط مبارزه کنند.

افزايش سن ازدواج
با آن که ازدواج جوانان يکي از دغدغه هاي مردم و مسئولان است، آيا مهريه هاي سنگين مي تواند تاثيري بر افزايش سن ازدواج داشته باشد؟

دکتر مهدي دوايي روان شناس مهريه هاي سنگين را بر افزايش سن ازدواج تاثيرگذار مي داند و مي گويد: قطعاً وقتي جواني که به دنبال ازدواج است همسالان خود را که ازدواج کرده اند و يا مراحل اوليه ازدواج را مي گذرانند مي بيند که بابت اين مسئله دچار مشکل شده اند خود به خود انگيزه اي براي تشکيل زندگي مشترک ندارد.

وي مي افزايد: وقتي چنين تفکري بين پسرها حاکم شود قطعاً بر ازدواج دختران تاثيرگذار است و اين افزايش سن باعث مشکلات براي هر دو گروه مي شود.

بدتر از همه اين رويکرد در جامعه رواج مي يابد که به دختر به عنوان کالا نگاه شود و شکل کالا بگيرد که خانواده براي او نرخ گذاري مي کنند.

دکتر شريفي يزدي جامعه شناس خانواده هم ازدواج گريزي را پيامد مهريه هاي سنگين مي داند و متذکر مي شود: اگر به مهريه به عنوان تک عاملي نگاه کنيم، افزايش ميزان مهريه هاباعث ازدواج گريزي به ويژه در نزد مرداني که تصميم به تشکيل خانواده دارند مي شود و اين امر مي تواند بر افزايش سن ازدواج جوانان تاثير بگذارد.

چنين به نظر مي رسد که بخشي از افزايش آمار طلاق و جدايي و طلاق هاي عاطفي ناشي از مهريه هاي سنگين و نامتعارف است از اين رو براي جلوگيري از چنين معضل اجتماعي بايد جوانان را به شناخت بيشتر شريک زندگي خود تشويق و از ازدواج هاي عجولانه و احساسي و بدون تفکر و تحقيق خودداري کرد و مسئولان هم بايد با به کارگيري شيوه هاي نو روان شناختي و اطلاع رساني از زندگي امروزي جوانان را در اين امر ياري کنند.

چکيده گزارش
با آن که مهريه بخشي از سنت ما در ازدواج است و در احاديث نبوي بر آن تاکيد شده، اما در سال هاي اخير تعيين مهريه هاي سنگين ونامتعارف مشکل ساز شده است جامعه شناسان پيامد مهريه سنگين را ناخوشايند و آن را براي زندگي مشترک مخرب مي دانند. کارشناسان تغيير نگرش و رسيدن به استقلال مالي زن و نبود اعتماد و اطمينان به مرد را مهم ترين عامل گرايش به مهريه هاي سنگين و نامتعارف ذکر مي کنند. همچنين کارشناسان علوم اجتماعي شناخت يکديگر و ارتباطات صحيح و پسنديده را در کاهش ميزان مهريه تاثيرگذار مي دانند و بر اين نظر هستند که اگر حمايت قضايي و قانوني از حقوق زن به درستي صورت بگيرد، اين امر باعث افزايش اعتماد زنان خواهد شد و زنان در چنين فضايي بااعتماد بيشتري تصميم گيري خواهند کرد و هرچه امنيت قانوني و قضايي بيشتر شود به همان ميزان مسائل اقتصادي کم رنگ تر خواهد شد و ديگر شاهد مهريه هاي سنگين با نگاه استقلال اقتصادي در بين زنان نخواهيم بود.