اجلاس فوق العاده کشورهای عضو همکاری های اسلامی در مکه، علاوه بر اتحاذ تصمیم مبنی بر اخراج سوریه، علیرغم ابراز مخالفت آشکار ایران، جمهوری اسلامی را در جنگ سرد با ریاض در چند جبهه به عقب راند و موقعیت عربستان را به عنوان رهبر معنوی جهان اسلام تحکیم کرد.

بی شک برگزاری اجلاس فوق العاده کنفرانس همکاری های اسلامی با رایزنی مشترک ترکیه و عربستان صورت گرفت. دبیر کل کنفرانس اسلامی حسام اوغلو تاریخ دان اهل ترکیه است. میزبانی اجلاس فوق‌العاده را نیز عربستان پذیرفت.

هر دو کشور در مورد سوریه و مخالفت با رژیم اسد دارای مواضع مشترک هستند و در تقابل کامل با تهران قرار دارند. اگرچه پیش از برگزاری اجلاس مکه هدف اصلی کنفرانس رسما اعلام نشده بود، در عین حال روشن بود که اخراج سوریه از جمع کشورهای عضو و وارد آوردن ضربۀ تازه سیاسی علیه رژیم اسد هدف اصلی آن است.

تاریخ اجلاس

تاریخ برگزاری اجلاس و محل آن (مکه) نیز با دقت و در نظر داشتن هدف‌های جنبی تعیین شده بود. برگزاری جلسه سران، سه روز مانده به انتهای ماه رمضان و رسیدن عید فطر، تاکیدی بر رنگ اسلامی جلسه است.

ظرافت دیگر تاریخ برگزاری کنفرانس همکاری‌های اسلامی در مکه، در نظر داشتن فاصله اندک آن (کمتر از یک هفته) تا برگزاری کنفرانس سران جنبش غیرمتعهد در تهران است.

اجلاس کارشناسان کشورهای عضو جنبش عدم تعهد قرار است روزهای 5 و 6 شهریورماه، اجلاس وزیران خارجه 7 و 8 شهریورماه و اجلاس سران عدم تعهد روزهای 9 و 10 شهریور در تهران برگزار شود.

کنفرانس جنبش عدم تعهد

اهمیت برگزاری کنفرانس سران عدم تعهد برای جمهوری اسلامی به حدی است که مسئولان دولت و نظام، در زمان برگزاری کنفرانس تصمیم به تعطیل تهران برای چند روز گرفته اند.

جمهوری اسلامی امیدوار است که از راه برگزاری اجلاس عدم تعهد در تهران، موقعیت منطقه ای خود را بهبود بخشیده و در رقابت با عربستان سعودی (و ترکیه) به یک قدرت نمایی سیاسی مبادرت نماید.

با در نظر داشتن عضویت کلیه کشورهای کنفرانس همکاری‌های اسلامی در جمع جنبش عدم تعهد، حضور رهبران این کشورها در دو کنفرانس جداگانه (مکه و تهران) در فاصلۀ تنها چند روز، دشوار و دشوارتر از آن قرار دادن کشورهای یاد شده در دو نقطه متقارن است.

جنبش عدم تعهد دارای 120 کشور عضو و 18 کشور به عنوان ناظر است. اغلب 57 کشور عضو کنفرانس همکاری های اسلامی در جنبش عدم تعهد نیز حضور دارند.

جنگ سرد تهران و ریاض

جمهوری اسلامی در رقابت با عربستان سعودی مدعی رهبری جهان اسلام است. از زمان شکل گرفتن جنبش موسوم به "بهار عرب"، تقابل تهران و ریاض در تمام زمینه ها بالا گرفته، و رقابت کهنه به نوعی جنگ سرد در مناسبات دو کشور تبدیل شده است.

حمایت تهران از شیعیان بحرین طی نا آرامی های اخیر آن کشور، و اعزام نیروهای نظامی عربستان به منامه بمنظور حمایت از رهبری اقلیت سنی بحرین ، مناسبات کاری و متظاهر به دوستی ایران و عربستان را تیره ساخته است.

بعلاوه عربستان با مهار کردن تحولات مشابه در یمن و ایفای نقش تعیین‌کننده در انتقال قدرت از علی عبدالله صالح به یک ترکیب معتدل، قدرت منطقه‌ای و آمادگی کامل خود را برای تاثیرگذاری در تحولات حاشیه‌ای به نمایش گذاشت.

جانب‌داری ایران از رژیم اسد، و مخالفت عربستان سعودی با حکومت علویان در سوریه، جبهه‌های جنگ سرد مابین جمهوری اسلامی و عربستان سعودی را اینک بشدت گسترش داده است.

عربستان سعودی موضوع سوریه را از زاویه "حکومت علویان بر اکثریت سنی" آن کشور مطرح می‌سازد، و با تحلیل بردن تدریجی حکومت اسد نه تنها به تقویت رنگ تسنن در جهان اسلام اصرار می‌ورزد، که از راه تلاش برای منهدم ساختن یک هم پیمان استراتژیکی جمهوری اسلامی در منطقه، در مسیر منزوی تر ساختن تهران گام برمی‌دارد.

قرار دادن این فراز در بیانیۀ پایانی کنفرانس مکه دایر بر اینکه : "باید با اقدامات برخی افراد برای ترویج اخبار منحرف و افراطی به نام دین اسلام مبارزه شود" تصادفی صورت نگرفته و در آن رنگ مغایر با تشیع و مخالف با دیدگاه‌های رهبری سیاسی و مذهبی جمهوری اسلامی به آسانی دیده می‌شود.

حضور احمدی نژاد

نکته قابل ملاحظه در برگزاری کنفرانس مکه، دعوت از ایران و احمدی‌نژاد برای شرکت در اجلاس سران بود. قبول دعوت عربستان و شرکت در اجلاس در سطحی پائین تر از رییس دولت از سوی ایران شاید می‌توانست تا حدودی وضعیت تحمیلی را توجیه و تا حدودی کاهش نفوذ منطقه‌ای تهران را پنهان سازد.

اما در نهایت شگفتی، دولت احمدی نژاد با وجود اطلاع از طرح پیشنهاد اخراج سوریه از جمع کشورهای عضو، و به بهانه "تعدیل تصمیمات کنفرانس مکه و دفاع از مردم سوریه"، در بالاترین سطح در کنفرانس مکه شرکت جست.

حضور بیش از هفت وزیر دولت (و همسر و فرزندان آنها)، علاوه بر دهها مشاور و مسئول سطح بالا منجمله هاشمی ثمره، و رحیم‌مشائی و بقایی در جمع همراهان احمدی‌نژاد، سفر مکه را عملا از هیات یک ماموریت عادی سیاسی خارج ساخته و با هزینه ملت به یک حج عمرۀ مجلل و پیک‌نیک بزرگ خانوادگی تبدیل کرد.

علی اکبر صالحی وزیر خارجه جمهوری اسلامی نیز از روز یکشنبه، به بهانه شرکت در جلسه روز دوشنبۀ کمیته اجرایی در مکه حاضر بود. با این وجود، طرح اخراج سوریه از کنفرانس بدون تغییر و تعدیل در کمیته اجرایی تصویب، و در جلسه روز چهارشنبۀ سران با حضور احمدی‌نژاد مورد تایید قرار گرفت.

در توجیه قبول دعوت عربستان سعودی برای شرکت در اجلاس مکه، یکی از دو علت مورد نظر تهران که در رسانه های رسمی نیز مطرح شد، دفاع از رژیم اسد و فراخواندن کشورهای "هم صدا" برای همیاری با جمهوری اسلامی بود، در حالی که بیانیۀ پایانی بدون مقاومت کشورهایی که ایران انتظار همکاری آنها را داشت (الجزایر، سودان، عراق) به تصویب رسید و تیر جمهوری اسلامی به سنگ خورد.

توجیه دیگر (و نگرانی اعلام نشده) تهران این بود که در صورت رد دعوت ریاض و خودداری از شرکت در کنفرانس مکه، عربستان و متحدان آن، بخصوص دولتهای مسلمان خاورمیانه هم از شرکت در کنفرانس سران جنبش غیرمتعهد در تهران خودداری کنند.

با در نظر گرفتن تجربۀ محقر و بی رونق اخیر تهران در برگزاری کنفرانس دوستان سوریه، دور از انتظار نخواهد بود که تعداد قابل ملاحظه ای از رهبران کشورهای مسلمان، بخصوص کشورهای عرب خاورمیانه، تنها به اعزام هیاتی دون پایه به کنفرانس جنبش عدم تعهد در تهران بسنده کنند.