نمایشگاه کتاب تهران، نمایشگاه یا بازار فروش کتاب؟

صدای آمریکا: بیست و پنجمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران روز سه شنبه با سخنرانی محمود احمدی نژاد و با حضور مدیران دولتی حوزه فرهنگ و شماری از رایزنان فرهنگی کشورهای خارجی در تهران آغاز به کار کرد.
نمایشگاه کتاب تهران بنا به آمار سایت رسمی نمایشگاه با ۵ میلیون بازدیدکننده در سال گذشته، به یکی از بزرگترین رویدادهای فرهنگی ایران تبدیل شده است. چنین استقبالی از نمایشگاه تهران در حالی است که سایت رسمی نمایشگاه کتاب فرانکفورت، کهنترین و بزرگترین نمایشگاه کتاب جهان، تعداد بازدیدکنندگان از این نمایشگاه را در سال ۲۰۱۱ حدود ۳۰۰ هزار نفر اعلام کرده است. البته این نکته گفتنی است که بازدید از نمایشگاه کتاب تهران مجانی است ولی برای حضور در نمایشگاه کتاب فرانکفورت باید ورودیه ای نسبتاً سنگین پرداخت. شاید از جمله به همین دلیل است که نمایشگاه (و فروشگاه) سالانه کتاب در ایران به یکی از تفریحهای عمومی و سالم مردم تبدیل شده و بازدیدکنندگانی برای خود دست و پا کرده که آن را به جایگاه پربیننده ترین نمایشگاه کتاب جهان رسانده است.
فلسفه برگزاری نمایشگاههای کتاب در جهان، تبدیل به بازار خرده فروشی کتاب نیست (که به ویژگی نمایشگاه تهران تبدیل شده است)، بلکه فراهم آوردن موقعیت بازاریابی عمده کتاب، آشنایی با نوآوریهای این صنعت، ارتباط ناشران با نویسندگان جهان و خرید وفروش حق ترجمه کتاب در بازار جهانی است.
اما نمایشگاه کتاب تهران با این پدیده ها چندان آشنا نیست؛ زیرا ایران هنوز به کنوانسیون حقوق جهانی مولفان و مصنفان نپیوسته است و کار اصلی نمایشگاه تهران همچنان به خرده فروشی کتاب محدود شده است. این موضوع با انتقاد شدید صاحبنظران روبرو شده و آقای بهمن دری، رئیس نمایشگاه امسال، در پاسخ منتقدان گفته است امسال جنبه های نمایشگاهی هم دیده خواهد شد.
نویسندگان و مولفان مستقل هم به دلیل ممنوعیت و سانسور شدید دولتی عملا از شرکت در نمایشگاه و ارتباط با مخاطبان عام محرومند.
کانون نویسندگان ایران، تنها نهاد مستقل صنفی سیاسی خانواده قلم، از ابتدایی ترین حقوق خود، از جمله حضور آشکار در مجامع صنفی محروم شده است. شماری از ناشران مستقل نیز به دلیل همراهی نکردن با سیاستهای فرهنگی دولت از حضور در نمایشگاه محروم شده اند. نشر چشمه، ثالث، امید فردا، آهنگ دیگر، کویر و بنیاد نشر آثار بهشتی از جمله انتشاراتی های محروم شده از شرکت در این بازار فروش کتابند.
در آستانه برگزاری نمایشگاه بیش از ۱۶۰ تن از نویسندگان و مولفان ایرانی طی نامه سرگشاده ای به وزیر ارشاد خواهان تجدیدنظر در حکم محرومیت حضور ناشران در این نمایشگاه شدند.
یک مدیر انتشاراتی، که نخواست نامش فاش شود، می گوید: «مسئله اصلی افزایش سرسام آور کتابهای سانسور شده و ازدحام کتابهای در انتظار مجوز باعث دردسرآفرینی اداره سانسور کتاب وزارت ارشاد اسلامی شده است، از این رو اراده ای فراتر از وزارت ارشاد برآن شده شماری از ناشران مستقلی را که کتابهای مسئله دار به ارشاد می فرستند، زمینگیر کند تا دیگر ناشران دست به خودسانسوری زده، از ارسال کتابهای مسئله دار به ارشاد خودداری کنند.»
با این حال، دومین ویژگی نمایشگاه کتاب تهران یعنی امکان تک فروشی کتاب به بازدیدکنندگان باعث جذب ناشران داخلی به این نمایشگاه شده است. ناشران داخلی به تجربه دریافته اند فروش کوتاه مدت در نمایشگاه به آنان امکان می دهد تا کمبود خریدار کتاب در سال را جبران کنند.
کارشناسان کتاب می گویند نمایشگاه کتاب تهران نقش تسکین دهنده بازار از نفس افتاده کتاب در ایران را برعهده گرفته است، اما معلوم نیست این بازار بیمار، که بر اثر شدت سانسور رنجورتر شده، در برابر توفان دیجتالی کتاب چه خواهد کرد.