حضور يک ميليون حاشيه نشين در مشهد

مردمسالاری: براساس آخرين آماري که از سوي شهرداري مشهد منتشر شده حاشيه نشينان 30 درصد جمعيت اين شهر را تشکيل مي دهند اين در حالي است که مشهد قرار است در سال 2017 پايتخت فرهنگي جهان اسلام شود. از اظهارات محمد پژمان شهردار مشهد بر مي آيد که يک ميليون نفر از ساکنان مرکز خراسان رضوي را حاشيه نشينان تشکيل مي دهند. آنچه به عنوان حاشيه نشيني در مشهد مطرح است يک واقعيت غير قابل انکار است که قطعا بايد مديران اجرايي به آنها نگاه گره گشاي داشته و در راستاي بهبود شاخص هاي اين کلانشهر براي اين مناطق هم برنامه داشته باشند. از زماني که حضرت رضا (ع) در سرزمين مطهر مشهد آرام گرفته است، آرزوي مجاورت يکي از مولفه هاي ارادتمندان فرزند رسول خدا بوده است. اين آرزو در خيلي از موارد جنبه تحقق به خود گرفته و باعث ورود گسترده افرادي شده است که از اقصي نقاط ايران براي سکونت به اين ديار زيارتي سفر کرده اند. به عبارت ديگر شاکله اصلي مشهد را افرادي بوجود آورده اند که ساکن اين شهر نبوده و از ديگر نقاط ايران وارد سرزمين امام رضا (ع) شده و در خيابان ها و کوچه هاي اطراف حرم مطهر سکني گزيده اند.

اگر آغاز فعاليت بلديه ها را سالهاي 1300 به بعد بدانيم، دوران نوين شهرنشيني نيز از همين مقطع آغاز مي شود، اين عصر که پس از انقراض قاجاريه بوده است، جمعيت مشهد رشد پر شتابي داشته و جمعيت آن که پس از تهاجم ازبکها به شدت کاهش يافته بود، دوباره از 45 هزار نفر به 176 هزار تن و وسعت شهر هم از 5/7 به 5/10 کيلومتر در سال 1319 مي‌رسد. اين رشد جمعيت و وسعت همچنان تداوم دارد و نفوس شهر را به سه ميليون نفر رسانده است که محدوده آن نيز قابل محاسبه نيست.

مهاجرت و حاشيه نشيني همزاد هستند، اين مطلب را طيبه سماواتي کارشناس اجتماعي مي گويد و مي افزايد: مشهد نيز مثل ديگر شهرهاي بزرگ از اين معضل مصون نمانده و با آن کنار آمده است.وي مي گويد: از دهه چهل و آغاز تقسيم اراضي که باعث هجوم روستائيان به شهرها شد و کشاورزان، به کارگري سرمايه داران و کارخانه داران تهران و ديگر شهرها رفتند، مشهد هر روز جمعيت بيشتري را جذب کرده است، وجود کوچه هايي نظير ترک‌ها، بخارايي ها، جاجرمي ها، کردها و هراتي ها همه حاکي از اين مهاجر پذيري بوده است، اما با توجه به جمعيت کم شهر اين موضوع مشهود نبوده است. به گفته سماواتي حوزه خدماتي مشهد تاکنون چند بار تغيير کرده است که اين به معناي پذيرش مناطق مختلف شهر است که قبلا حاشيه محسوب مي شده و امروز در داخل محدوده قرار دارد.

يک ميليون حاشيه نشين مشهد بيشتر در شهرک هاي رجائي، باهنر، التيمور، پنجتن و دروي سکونت دارند، در اين مناطق جرم بيشتر از ديگر نقاط شهر اتفاق مي افتد، اما حقيقت آن است که همه ساکنان اين مناطق که در سه دهه گذشته در جوار مشهد بوده اند، مجرم نيستند. رضا حسيني فرد، کارشناس مسائل شهري مي گويد: ارزاني قيمت مسکن، سنخيت فرهنگي و پايين بودن سطح درآمد مهاجران آنها را حاشيه نشين مي کند. وي مي افزايد: حاشيه نشينان مجموعه اي از شهروندان مستعد، اما در عين حال فاقد امکانات، ثروت و برخي اوقات سواد کافي هستند اما تلاش مي کنند با فراهم کردن زمينه تحصيل فرزندانشان، فاصله خود را با طيف هاي برخوردار کم کنند. وي معتقد است، شهرداري بايد براي حاشيه شهر نيز تعريف داشته باشد و برنامه هاي عمراني خود را معطوف اين مناطق کند، سزاوار نيست افرادي که در توليد ثروت ملي و تسريع در اجراي طرح هاي عمراني و صنعتي شهر به عنوان کارگر ساده و نيروي کار ارزان دخالت دارند، از حقوق اجتماعي خود محروم باشند.

چاره اي بايد به نظرمي رسد حاشيه نشينان بايد براي کاهش مشکلات خود و افزايش همکاري با شهرداري و مديران شهري گام عمل بردارند. در مشهد حاشيه نشيني يعني نيروي کاري که هر روز با صدها دستگاه اتوبوس خود را به مرکز و غرب شهر مي رساند، تا کاري بر زمين نماند، روا نيست کارش را بر زمين بگذاريم.

در حالي که در سال 2017 قرار است مشهد به پايتخت فرهنگي جهان اسلام تبديل شود، بهترين راه حرکت در مسير حذف تنگناها و نيل به قله ها در همه ابعاد شهري است.