فقط مردم 15 شهر آسوده بخوابند

روزنانمه ابتکار: بار‌ها و بار‌ها پس از زلزله فجيع بم، جهان شاهد زلزله‌هاي ديگري بوده است. ژاپن آخرين نمونه است؛ جايي که همين چند وقت پيش در ظهر در مارس 2011 زمين‌لرزه‌اي در عمق آب‌هاي اقيانوس آرام، سونامي را بر سر ژاپن فرود آورد. آن‌روز نيز هيچ کس از وقوع تکانه‌هاي مصيبت‌بار زمين همانند آنچه در صبحگاه 5 دي در بم به وقوع پيوسته بود، خبر نداشت. همين وقوع زلزله‌هاي پي در پي در کشورمان، اين نکته را به ذهن مي‌آورد که ايران کشور زلزله‌خيزي است. تا جايي‌که زلزله 5 ريشتري شامگاه چهارشنبه هفته گذشته در مازندران، باعث شد که کار‌شناسان زلزله‌شناسي کشورمان، اعلام کنند که تنها 15 شهر کشور نسبت به زلزله کم خطرند!
به طور قطع، زلزله به همين جا نيز محدود نخواهد شد. بار‌ها و بار‌ها از احتمال روي دادن زلزله در تهران شنيده‌ايم. زلزله‌اي که به گفته بسياري از کار‌شناسان زلزله‌شناسي، تلفات جاني و مالي بسياري بر جا خواهد گذاشت. گرچه تهران سال‌هاست، زلزله‌اي با ريش‌تر زياد را تجربه نکرده است، اما به گفته کار‌شناسان زلزله‌شناسي، وقوع آن در اين شهر سابقه‌اي تاريخي دارد.
200 سال غفلت در برابر زلزله!
ايران کشور زلزله‌خيزي است و همواره در معرض وقوع زلزله است؛ زلزله‌هاي رودبار، طبس و بم از مهم‌ترين زلزله‌هاي روي داده در ايران است که تلفات مالي و جاني بسياري بر جا گذاشتند. يکي از مهم‌ترين زلزله‌هايي که احتمال وقوع آن در سال‌هاي گذشته شدت گرفته است، وقوع زلزله مخرب در نزديکي تهران است؛ اما با اين همه هنوز نمي‌توان زمان و مکان وقوع اين زلزله و درجه ريش‌تر آن را پيش‌بيني کرد. اما از احتمال وقوع زلزله در تهران که بگذريم، ديگر شهرهاي کشور، به خصوص شهرهاي حوزه رشته کوه البرز، در معرض وقوع زلزله هستند. به‌طوريکه در پي وقوع زلزله در مازندران در هفته گذشته، پدر زلزله‌شناسي کشور، رخداد زمين‌لرزه وان ترکيه و زمين‌لرزه شامگاه چهارشنبه مازندران را نشان‌دهنده فعاليت تکتونيکي و لرزه‌خيزي شديد در منطقه البرز و زاگرس عنوان کرد و با اشاره به آسيب‌پذيري بالاي اکثر شهر‌ها و روستاهاي کشور در مقابل زلزله‌ حتي با بزرگي متوسط، به ايسنا گفت: «ستاد بحران که با هدف افزايش آمادگي در برابر زلزله در تهران تشکيل شده‌است، بايد در تمامي شهرهاي کشور ايجاد شود.» دکتر بهرام عکاشه در گفت‌وگو با ايسنا در خصوص وضعيت زلزله‌خيزي شهرستان قائم شهر که شامگاه چهارشنبه، کانون زمين‌لرزه‌اي به بزرگي 5. 2 ريش‌تر بود گفت: «شهرهاي آمل، بابل، ساري و قائم شهر که در دامنه شمالي رشته‌ کوه‌هاي البرز شمالي قرار دارند، همواره لرزه‌خيز بوده‌اند؛ چرا که سلسله جبال البرز فوق‌العاده زلزله‌خيز است و توانمندي وقوع زلزله به بزرگي 8 ريش‌تر را هم دارد.» وي با بيان اين‌که اين منطقه تاکنون زلزله‌هاي زيادي را تجربه کرده‌است، افزود: «مطمئنا تا ميليون‌ها سال ديگر هم اين مناطق مانند منطقه تهران زلزله‌خيز خواهدماند.» اين استاد پيشکسوت زلزله‌شناسي با تاکيد بر اين‌که علم زلزله‌شناسي هنوز قادر به پيش‌بيني زلزله نيست، خاطرنشان کرد: «مهم‌ترين نکته اين است که بايد هميشه گوش به زنگ زلزله باشيم. اين‌که براي کشور و شهر تهران ستاد بحران ايجاد شده، قدم بزرگي در آمادگي در برابر زلزله محسوب مي‌شود؛ اما به اعتقاد من بايد براي تمامي شهرهاي کشور ستاد بحران شکل بگيرد.» عکاشه با بيان اين‌که رخداد زلزله در تمامي مناطق ايران، امري کاملا عادي و طبيعي بوده و مسئله عجيب و غيرعادي، غفلت 200 ساله ما در برابر اين پديده است، تصريح کرد: «شهرهاي کشور را مي‌توان از نظر ميزان خطر زلزله به چهار دسته شامل خطر خيلي زياد، زياد، متوسط و کم تقسيم کرد که از حدود 500 شهر کشور که لرزه‌خيزي آن‌ها مطالعه شده، تنها 15 شهر کم‌خطر هستند و اکثر آن‌ها آسيب‌پذيري زيادي نسبت به زلزله دارند.» وي با بيان اين‌که ايران بايد هميشه جهت به حداقل رساندن خطرات زلزله آماده باشد، تصريح کرد: «به اعتقاد من تمام روستاهاي کشور در مقابل زلزله پنج ريشترآسيب‌پذير هستند و حتي برخي از ساختمان‌هاي شهر تهران هم در برابر زلزله پنج ريشتري فرومي‌ريزند.»
زلزله در تهران را جدي بگيريد
سال‌هاست شهر تهران بر روي گسل‌هايي ناآرام، آرام گرفته است. گسل‌هايي که تاهمين چند سال پيش، شايد کمتر شهروند تهراني از وجود آن‌ها باخبر بود. سال‌هاي 1384 و 85 از سال‌هايي بودند که احتمال وقوع زلزله در تهران را در ديدگاه بسياري از مسئولان و همچنين مردم بالا برد. هرچند آن تکانه‌ها، تکانه‌هايي چندان قوي و ويرانگر نبودند، اما توانستند تلنگري بر بسياري از مسئولين مربوط به بلاياي طبيعي و همچنين مسئولين بالا‌تر باشند. به اعتقاد بسياري از کار‌شناسان زلزله‌شناسي کشور، نزديک به 10 منطقه از استان تهران بر روي گسل قرار دارند که به گفته رجب‌زاده رئيس سازمان مديريت بحران شهر تهران، امکان وقوع زلزله در دو منطقه سه و چهار و بافت قديمي و بازار که بناهاي فرسوده‌اي دارد، بسيار قوي است. اين در حالي است که به گفته کار‌شناسان زلزله‌شناسي، در مکان‌هايي که حريم گسل بوده‌اند، ساختمان سازي - از جمله برج‌هاي بلند- صورت گرفته است. هرچند در مقطعي آيين‌نامه‌هاي آن هم از سوي مسئولان سازمان برنامه و بودجه درباره ساختمان تهيه شد، اما هيچ کدام اجرايي نشد و در ‌‌نهايت امروزه شاهد ساخت و سازهايي بي‌رويه در محدوده گسل‌ها هستيم. دکتر بهرام عکاشه، با بيان اين‌که وقوع زلزله‌اي ويرانگر در تهران حتمي است، به «ابتکار» مي‌گويد: «طبق مطالعاتي که من طي 40 الي 50 سال انجام دادم و همچنين طبق اطلاعاتي که دوستان و همکارانم در شهرداري - با کمک jca که مهم‌ترين مرجع زلزله‌شناسي ژاپن است- گزارش داده‌اند، منطقه تهران چه از ديدگاه تاريخي و چه ثبت در زلزله‌ها، منطقه زلزله‌خيزي است. تهران، واقع در البرز مرکزي و داراي گسل‌هاي فعال است. تاريخ 200 ساله زلزله‌خيزي و همچنين رکوردهاي 50 سال گذشته زلزله، اين موضوع را تاييد مي‌کنند.» وي ادامه مي‌دهد: «من با اين نظر که اشتباه اصلي از سوي کساني صورت گرفته است که تهران را به عنوان پايتخت انتخاب کردند، موافقم. تهران حدود 220 سال است که عنوان پايتختي را بر دوش مي‌کشد. انتخاب شهر تهران به‌عنوان پايتخت، انتخابي کاملا ديمي بوده و مصلحتي سياسي داشته است. تاريخ نشان مي‌دهد، ري باستان بار‌ها در زلزله نابود شده است. مردم هم به خاطر زلزله و هم به خاطر حمله مغول به ري آمدند و پس از آن نيز قاجار‌ها تهران را به عنوان پايتخت انتخاب کردند. همچنين در طول اين تاريخ 220 ساله، هيچ شهرداري نداشته‌ايم که متخصص شهرسازي باشد؛ به‌جز آقاي قاليباف که ستاد عمران مناطق 22 گانه را براي 370 محله تهران راه‌اندازي کرده، هيچ کس ديگري در اين زمينه هيچ کاري انجام نداده است.» وي تصريح مي‌کند: «درخصوص عواملي که وقوع زلزله در تهران را وخيم‌تر مي‌کند، بايد بگويم که شهر تهران به صورت ديمي گسترده شده است. اگر مناطق 22 گانه اين شهر 8 ميليون جمعيت دارد، حاشيه اين شهر نيز داراي همين مقدار جمعيت است. حدود 40 درصد از ساختمان‌هاي تهران مستحکم هستند. بنابراين وقوع زلزله براي ساکنين ساختمان‌هاي غير مقاوم بسيار خطرناک است.» عکاشه در آخر مي‌افزايد: «مورد مهم ديگر فرسوده بودن بيمارستان‌هاي تهران است. وزير بهداشت هم اين قضيه را تاييد مي‌کند. به گفته او 75 درصد از بيمارستان‌هاي تهران فرسوده هستند و عمر آن‌ها به 96 سال هم مي‌رسد! درحالي‌که هزينه بازسازي اين بيمارستان‌ها 6000 هزار ميليارد برآورد شده است که همين رقم بازسازي آن‌ها را بعيد مي‌کند.»