عده‌ای که متخصص قطع شبانه درخت‌های تهران هستند، شهردار منطقه 14 که مایل به پاسخگویی در مورد قطع درخت‌های این ناحیه نیست، درخت‌های خشک شده کوچه و پس کوچه‌های باغ فردوس که باید قطع می‌شدند و کارزاری که از زاکانی تقاضا کرده، دست از قطع بی‌رویه درختان جنگل سرخه‌حصار تهران بردارد. هنوز هم مناطق پر دار و درخت تهران، همچون پارک لاله، باغ فردوس، خیابان ولیعصر و غیره آب و هوای بهتری دارند. مرز میان یک تنفس آلوده تا تنفسی سالم، گاهی به اندازه یک پیاده‌روست.

اکثر مردم هم می‌دانند دلیل خنکی و تمیزی هوا در برخی نقاط تهران چیست؛ درخت‌ها! بنابراین، وقتی درختی قطع می‌شود، انگار کیسه اکسیژنی از تهرانِ مبتلا به آسم گرفته شده. به واقع چرا درخت‌های تهران قطع می‌شود؟

از پاسخ پیروز حناچی که پیش‌تر شهردار تهران بوده و احتمالا بیش از مردم عادی، دست‌های پشت پرده قطع درخت‌های تهران را می‌شناسد تا کارزاری که از زاکانی درخواست توقف قطع درخت‌های تهران را دارد چرخه‌ای هستند که با یک عنصر مهم در زندگی مردم تهران گره خورده؛ هوا! از این روست که واژه درخت در برابر آلودگی هوا دو واژه حساسیت‌برانگیز در این روزهای دودآلود تهران شده.

تراکم قطع درخت‌های تهران در چند وقت اخیر

از ۲۸ آبان ماه که کارزار «نه به قطع درختان بوستان تهران» راه‌اندازی شد ۵ روز گذشته بود که کارزار دیگری تحت عنوان «درخواست جلوگیری از قطع درختان جنگل سرخه‌حصار» به راه افتاد. با این وجود خبر قطع درخت‌ها در نقاط مختلف تهران همچنان ادامه داشت؛ پنجم آذر ماه، درست زمانی که تهران را آلوده‌ترین کلان‌شهر جهان نامیدند، خبر آمد که درخت‌های محله میرهاشمی واقع در منطقه ۱۴ تهران را قطع کرده‌اند. تصاویر این اتفاق به سرعت در فضای مجازی دست به دست و با واکنشی گسترده روبه رو شد.

پس از آن، حوالی نهم آذر ماه، خبر قطع درخت‌های باغ فردوس تهران، در نزدیکی موزه سینما به گوش رسید. تنه‌های تنومند سه درخت که روی زمین خوابیده بود و برای تراشیده شدن آماده می‌شد.

اما، قطع گسترده درخت‌ها مربوط به یکی دو روز اخیر نیست. ماه گذشته قطع گسترده درخت‌ها یک باغ لاله در تهران برای ساخت آلاچیق گزارش شده بود. ناصر امانی، عضو شورای شهر تهران ۱۸ آبان ماه گفت: «متاسفانه علاوه بر ۱۸ درخت قطع شده قبلی کسر ۴۳ اصل درختی دیگر هم توسط شهرداری تهران گزارش شده.» در همان روزها بحث حصارکشی دور میدان تجریش هم گرم بود که به گفته کارشناسان منجر به فرونشست زمین و خشکیدگی درخت‌ها می‌شود.

همزمان با این اتفاقات، نگرانی در مورد درخت‌های سرخه حصار همچنان باقی است؛ نگرانی که از ماه‌های گذشته و با خبر افزایش سوسک چوب خوار در آن حوالی شدت گرفت و سبب شد کارزار یادشده برای آن راه‌اندازی شود.

چرا درخت‌های تهران را قطع می‌کنند؟

نقطه عطف تمام گزارش‌هایی که پیش‌تر یادشد و تمام درخت‌هایی که طی سال‌های اخیر در تهران قطع می‌شوند یک چیز است؛ خشک شدن آن‌ها. بنابراین بهتر است پرسیده شود چرا درخت‌های تهران خشک می‌شوند که بعد شهرداری مجبور به قطع آن‌ها شود؟

مهدی پیرهادی، رئیس کمیسیون سلامت شورای شهر تهران، در پاسخ به این پرسش می‌گوید: «یکی از معضلات جدی پایتخت، خشک شدن درختان به‌دلیل کم‌آبی است؛ مشکلی که حاصل بی‌توجهی‌های چند دهه اخیر به مدیریت منابع آبی و زیرساخت‌هایی مانند لوله‌کشی و هوشمندسازی است. درختان به‌یک‌باره خشک نمی‌شوند؛ این پدیده نتیجه سال‌ها بی‌توجهی به آن‌هاست.»

خشک شدن درخت‌ها به دلیل کم‌آبی در حالی اتفاق می‌افتد که شهرداری برای آبرسانی به فضای سبز تهران موجب هدررفت آب به شیوه‌های مختلف می‌شود. استفاده از فواره، تانکر آب سوراخی که ده‌ها لیتر آب را هدر می‌دهد و شیرفلکه‌های بازی که در سطح شهر و درون باغچه به شکل باز رها می‌شوند از جمله مواردی هستند که منجر به هدررفت آب در بخش آبیاری فضای سبز تهران اتفاق می‌افتد.

در این میان شنیدن نام کم‌آبی مستقیما با بحران آب تهران گره می‌خورد. برخی می‌گویند وقتی آب نیست چه نیازی به فضای سبز هست؟ اگر در این مساله تعمق شود آشکار خواهد شد که قانون هوای پاک نیز بر تامین سرانه فضای سبز و حفظ طراوت شهری تاکید دارد. فعالان محیط زیست هم بارها اشاره کرده‌اند که با مدیریت صحیح می‌توان به فضای سبز رسیدگی کرد؛ استفاده از پساب و راه‌اندازی تصفیه‌خانه‌ها یکی از آن رویکردهاست.

از طرفی آنان تاکید دارند مردم همانطور که به هوا و آب، به فضای سبز هم نیاز دارند؛ در واقع این چرخه‌ای است که ناتوانی در اداره یکی بر دیگری تاثیری منفی می‌گذارد. پیرهادی هم در این مورد می‌گوید: «نباید اجازه داد فضای سبز تهران که برخی درختان آن صدساله هستند، بر اثر کمبود آب دچار خشکی و نابودی شود.» زمانی که در خرداد ماه خبر قطع درخت‌های اطراف میدان آزادی هم منتشر شد معاون مدیرکل و سرپرست اداره حفاظت محیط زیست شهرستان تهران، خواستار توجه جدی شهرداری تهران به اجرای ماده ۲۲ قانون هوای پاک شد و گفت: «خشک‌ شدن درختان به بهانه کم‌آبی قابل‌قبول نیست چرا که جایگزین قانونی برای آن پیش‌بینی شده است.»

اگر به جز کم‌بود آب علت دیگری مطرح شود، گزینه آفت است. در برخی موارد گفته می‌شود درخت‌های منطقه‌ای به دلیل افتادن آفت بر جان آن‌ها قطع شده‌؛ اما وقتی به دلایل شیوع آفتی همچون سوسک چوب خوار دقت می‌شود باری دیگر وارد همان چرخه‌ای می‌شویم که پیش‌تر اشاره شد؛ سوسک‌های چوبخوار اغلب به درختان ضعیف و بیمار که به دلیل عواملی مانند خشکسالی، فعالیت‌های انسانی یا عوامل دیگر آسیب دیده‌اند، حمله می‌کنند. به عبارت دیگر، ضعف درخت بر اثر بی‌آبی آن را مستعد حمله سوسک چوبخوار می‌کند.

به عنوان نمونه هزاران درختی که در چیتگر به دلیل حمله سوسک‌های پوست‌خوار به این روز افتاده‌اند؛ شهریار زمانی پور، معاون فنی اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان تهران، می‌گوید: «متأسفانه به دلیل آبیاری نامناسب در سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳، بخشی از درختان پارک چیتگر دچار ضعف و خشکیدگی شدند، به‌طوری که حدود ۹ تا ۱۰ هزار اصله درخت ناچار به قطع شدند. در صورت انجام صحیح آبیاری و مراقبت‌های فنی، می‌توان از گسترش این آفت جلوگیری کرد.»

بنابراین وقتی احسان خیراتیان صفائی، معاون خدمات شهری و محیط زیست شهرداری منطقه یک، در مورد قطع درخت‌ها در یکی از کوچه‌های فرعی باغ فردوس می‌گوید: «در این کوچه درختان به دلایل مختلف در سال های گذشته خشک شده حتی سال خشک شدن آن ها هم مشخص است و درختان بعد از مدتی از خشک شدن کانون آفت می شود و با سرایت آفت به درختان دیگر، باعث آسیب رسیدن به درختان مجاور هم می شود.» باید از او پرسید چرا خشک شدند؟ دلایل به جز بی‌آبی چه می‌تواند باشد؟ اصلا چه تفاوتی دارد که یکی از درخت‌های اصلی باغ فردوس بریده شود یا یکی از درخت‌های خیابان‌های فرعی اطراف آن؟

به قول محمد درویش، کارشناس ارشد محیط زیست، «این روند نتیجه ساده‌سازی‌های نابخردانه است. هر درخت به اندازه یک انسان ارزش دارد.» پس درخت‌های قطع شده چه در محوطه باغ فردوس باشد چه در خیابان‌های فرعی آن ارزشمند هستند.

یک دلیل ترسناک برای قطع درخت‌های تهران

جدای از مباحثی شبیه به بی‌آبی و شیوع آفت در میان درخت‌ها که پیش‌تر یاد شد، دلیل دیگری برای قطع درخت‌‎های تهران گفته شده که پیش‌تر چمران، رئیس شورای شهر تهران به شکلی گذرا به آن اشاره کرده بود و حالا پیروز حناچی، شهردار پیشین تهران، به آن پرداخته.

پیروز حناچی در گفت‌وگویی تصویری می‌گوید: «در تهران در مناطق شمالی عده‌ای تخصص‌شان شده بود شب تا صبح درخت قطع کنند و شما صبح بیایید یک بیابان ببینید در جایی که قبلا درختهای مرتفع چنار که خصیصه‌ی تهران بوده، وجود داشته است.»

مرداد ماه هم مهدی چمران گفته بود: «کسی که از این سود می‌برد، شهر نیست؛ چون درختان قطع می‌شود. ما جریمه قطع درخت را میلیاردی اعلام کردیم، اما آن را هم پرداخت می‌کنند و می‌سازند و می‌فروشند، چون برای آنها سود دارد. دلال‌ها و وکلا هم سود می‌برند و برای آنها به صرفه است و تنها بخشی که ضرر می‌کند، شهر است.»

اسفند سال گذشته، وقتی که اخبار قطع عمدی 13 درخت‌ خیابان ولیعصر تهران به گوش می‌رسید هادی حق‌بین، شهردار منطقه یک تهران، گفت: «عامل این ماجرا مالک یک ملک تجاری است که مبلغ ۱۷۰ میلیارد تومان جریمه شد.» اما اگر این جریمه‌ها کارساز بود آیا این چرخه همچنان ادامه پیدا می‌کرد؟

چرا درخت‌ها برای تهران مهم‌اند؟

تهران از ابتدای فصل پاییز تا کنون رنگ هوای پاک را به خود ندیده. دقیقا روزی که درخت‌های میرهاشمی قطع می‌شدند، پایتخت ایران در صدر جدول آلوده‌ترین شهرهای جهان بود. ارتباط قطع درخت و از بین رفتن فضای سبز تهران با هوای پایتخت مشخص است. در بیانی ساده محمدحسین حسن زاده، کارشناس فضای سبز می‌گوید: «برگ درخت‌ها با جذب و حفظ گردوغبار و سایر ذرات معلق هوا تا زمان شست‌و‌شو و بارندگی ذرات معلق هوا را تا 75 درصد کاهش داده و تاثیر بسزایی بر بهبود کیفیت هوا دارد.»

بنابراین وقتی شخصی اظهار می‌کند که در این بحران آب چه نیازی به فضای سبز هست باید پاسخ رابی گرینوالد، محقق ارشد از دانشگاه ایالتی جورجیا، را به او داد: «کاشت درختان فوایدی را به همراه دارد که فراتر از زیبایی شناسی است. پوشش گیاهی کنار جاده به طرق مختلف آلاینده‌ها را از هوا بیرون می‌کشد. به عنوان مثال، سطح وسیعی را فراهم می‌کند تا ذرات ریز معلق در هوا بر روی آنها فرود آیند.»

اما ترمز این چرخه مشخص نیست دقیق چه زمانی کشیده می‌شود؛ باز هم درختی خشک می‌شود و برای پراکنده نشدن آفت، آن را قطع می‌کنند. دلیل خشک شدن درخت چیست؟ بی‌آبی. از سویی دیگر برای آبیاری فضای سبز به شیوه‌های متفاوت آب هدر می‌رود و در نهایت به جای درخت‌هایی که گاهی تا 50 سال سن دارند، چمن‌ها آبیاری می‌شوند. تهران هم هر روز آلوده‌تر و بی‌آب‌تر از دیروز به دلیل عدم مدیریت صحیح با بحران وجودی روبه‌روست.