چهارشنبه، 30 مهر ماه 1404 = 22-10 2025
فاجعه هوایی بی‌سابقه؛ هواپیما سالم نشست اما صدها نفر کشته شدند!
یکی از عجیب‌ترین فجایع هوایی تاریخ زمانی رخ داد که هواپیما بدون نقص فنی فرود آمد، اما تمام ۳۰۱ مسافر و خدمه آن جان باختند.
اتفاقی که در تابستان ۱۹۸۰ در فرودگاه ریاض عربستان رخ داد، نه تا آن زمان سابقه داشت و نه بعداً تکرار شد: هواپیمای مسافربری سانحه دیده، سالم بر زمین نشست ولی همه سرنشینانش به طرز غم انگیزی مُردند!
پرواز شماره ۱۶۳ شرکت هواپیمایی عربستان سعودی (Saudia) از کراچی پاکستان به مقصد جده، پس از توقفی کوتاه در ریاض، به هوا برخاست. هواپیما از نوع Lockheed L-۱۰۱۱ TriStar بود که در آن زمان، پرنده ای مدرن به شمار می رفت.
هفت دقیقه پس از برخاستن از ریاض، هشدار دود در بخش بار پشتی هواپیما به صدا درآمد. آنجا دو اجاق گاز کمپینگ که مسافران می خواستند با آنها در عربستان، پخت و پز کنند، آتش گرفته بود. آتش بلافاصله به چند بطری روغن خوراکی سرایت کرده و دود، وارد کابین مسافران شده بود.
کاپیتان محمدعلی خویطر که گویا انتظار چنین وضعیتی نداشت، به جای تصمیم گیری سریع، دقایقی معطل ماند و به درگیری لفظی با همکارانش پرداخت و سرانجام، تصمیم گرفت به فرودگاه ریاض بازگردد؛ فرود موفقیت آمیز بود اما فاجعه، درست پس از آن آغاز شد.
با وجود نشستن موفق، موتورها تا دقایقی خاموش نشدند، فشار داخل کابین تخلیه نشد و درهای خروج اضطراری بسته باقی ماند. این درحالی بود که آتش از عقب هواپیما در حال پیشروی بود و دود و گازهای سمی داخل کابین را پر کرده بود. در آن لحظات ترسناک، مسافران به سمت جلوی هواپیما هجوم برده بودند ولی آنجا، برغم این که هنوز در آتش نسوخته بود، پر از دود بود و اکسیژنی برای تنفس باقی نمانده بود.
این وضعیت هولناک ۶ دقیقه طول کشید که برای سوزاندن یا خفه کردن همه ۳۰۱ مسافر بی نوای پرواز، کافی بود. امدادگران وقتی در هواپیما را گشودند، کار از کار گذشته بود.
تحقیقات بعدی نشان داد که اگر خلبان و تیم پرواز، آموزش کافی برای مدیریت چنین بحرانی داشتند، می توانستند از فاجعه جلوگیری کنند اما همه اعضای مثلث پرواز یعنی خلبان، کمک خلبان و مهندس پرواز، مشکل دار بودند: کاپیتان خویطر سابقه‌ای ضعیف در شبیه‌سازها داشت، کمک‌خلبان تنها ۱۱ روز پیش مجوز پرواز با این مدل را گرفته بود و مهندس پرواز، دچار اختلال خوانش (دیسلکسی) بود و بارها در آزمون‌ها رد شده بود. با این حال، هدایت هواپیما به این تیم که اعضایش یکی از یکی ضعیف تر بودند سپرده شده بود!
صداهای ضبط شده کابین مشخص کردند که در آن دقایق به جای همفکری، همکاری و همدلی بین کادر پرواز، درگیری لفظی بین آنها پیش آمده بود: آنها با همدیگر درگیر بودند و هواپیما در حال سوختن و نابود شدن!
۲۳ دقیقه بعد از این که هواپیما در باند نشست، با شعله‌ای ناگهانی از بخش عقبی منفجر شد ، سقف فلزی اش ذوب شد و روی پیکرهای بی‌جان ریخت.
پس از فاجعه پرواز ۱۶۳، قوانین ایمنی هوایی جهان بازنگری شد، برای حمل مواد خطرناک در پروازها محدودیت های جدی اعمال شد، سیستم‌های اطفای حریق در بخش بار بهبود یافت، پروتکل‌های آموزش کادر پرواز سخت‌تر و طراحی کابین‌ها برای تخلیه سریع بازطراحی شد.
فاجعه آن تابستان داغ و مرگبار ریاض، سال هاست که در مدارس هوانوردی جهان تدریس می شود.
English SummaryOne of the most bizarre aviation disasters in history occurred in the summer of 1980 at Riyadh Airport, Saudi Arabia, when a Saudi Arabian Airlines flight safely landed, yet all 301 passengers and crew on board tragically perished.
Flight 163, a Lockheed L-1011 TriStar, took off from Karachi, Pakistan, bound for Jeddah with a brief stop in Riyadh. Seven minutes after takeoff, smoke alarms sounded in the rear cargo hold due to a fire ignited by two camping stoves intended for use in Saudi Arabia. The fire spread quickly, reaching nearby cooking oil bottles and filling the cabin with smoke.
Captain Mohammed Ali Khoeitir hesitated in his decision-making, leading to verbal disputes with his crew instead of taking immediate action. He ultimately decided to return to Riyadh, achieving a successful landing. However, the disaster began at that moment; the engines remained running, cabin pressure was not released, and emergency exit doors stayed closed as the fire advanced.
Panic ensued as passengers rushed to the front, which, despite not being on fire, was filled with smoke and lacked breathable oxygen. For six terrifying minutes, they faced smoke inhalation and heat exposure, resulting in the loss of all aboard by the time rescuers opened the door.
Investigations revealed that a lack of proper training in crisis management contributed to the tragedy. The flight crew's qualifications were inadequate: the captain had poor simulator experience, the co-pilot had only recently received his license for that aircraft type, and the flight engineer suffered from dyslexia.
Recorded cockpit sounds during the crisis showed not cooperation, but conflict among crew members, while the plane was in flames. Ultimately, 23 minutes after landing, a sudden explosion occurred from the rear of the aircraft, melting the metal ceiling and collapsing onto the lifeless bodies below.
Following the disaster, global aviation safety regulations were revised, imposing stricter restrictions on carrying hazardous materials, improving cargo fire suppression systems, enhancing crew training protocols, and redesigning cabin layouts for rapid evacuation. The tragedy of that hot summer in Riyadh has since become a case study in aviation schools worldwide.
