یک کارشناس مسائل افغانستان در تهران می گوید: همه تحولات فعلی، از جمله درگیری های مرزی، مقدمه ای برای حضور امریکایی ها در افغانستان است که آگاهانه هم پاکستان و هم طالبان در مسیر آن گام برمی دارند.

احمد موسوی گفت: پاکستان، طالبان افغانستان را محصول برنامه ریزی های استراتژیک خود در منطقه می داند. در واقع، طالبان افغانستان به عنوان یک گروه امنیتی و اطلاعاتی، با حمایت پاکستان رشد و توسعه یافته و با کمک این کشور، بر جغرافیای افغانستان مسلط شده و ساختار سازمانی خود را نیز با مساعدت پاکستان تثبیت کرده است. با این حال، در حال حاضر، طالبان ارتباطات مستقلی با همسایگان منطقه ای، از جمله هند (به عنوان رقیب اصلی پاکستان)، ایالات متحده امریکا (به عنوان یکی از بازیگران کلیدی منطقه)، چین، روسیه و ایران برقرار کرده و در سطوح قابل توجهی در حال گسترش کنشگری است. این ارتباطات گسترده، برای پاکستان ناخوشایند است و نه تنها ارتباط با هند، بلکه طیف وسیعی از این تعاملات، پاکستان را که طالبان را همواره در زیرمجموعه نفوذ خود تعریف می کرد، از منظر حیثیتی در موقعیت دشواری قرار داده است. با وجود این، طالبان به طور کامل از کنترل پاکستان خارج نشده و مقامات پاکستانی همچنان اهرم های فشار قابل توجهی بر این گروه دارند. بخش قابل ملاحظه ای از اعضای خانواده رهبران طالبان همچنان در پاکستان اقامت دارند و نفوذ شبکه های اطلاعاتی و امنیتی پاکستان، به ویژه سازمان اطلاعات و امنیت (ISI)، در ساختار طالبان بسیار گسترده است. تقریبا تمام مختصات مکانی رهبران طالبان و اطلاعات محرمانه این گروه در اختیار ISI قرار دارد. بنابراین، در صورت تصمیم پاکستان برای وارد کردن ضربه ای جدی و قاطع به طالبان افغانستان، این امر برای اسلام آباد کاملا امکان پذیر است. برداشت من این است که تا به امروز پاکستان وارد جنگ جدی و عمیق با طالبان نشده، بلکه به دلیل مسائل حیثیتی مذکور - یعنی تعریف طالبان در ذیل نفوذ پاکستان و تلاش طالبان برای ظهور به عنوان یک کنشگر مستقل در کنار و همتراز با پاکستان - مقامات پاکستانی به دنبال تضعیف اقتدار طالبان هستند، نه راه اندازی یک جنگ واقعی در منطقه.

وی افزود: به احتمال زیاد، پاکستانی ها به دنبال حل مشکلات اقتصادی خود از طریق اجرای برنامه های امریکا در منطقه هستند و بنابراین، در پی جلب اعتماد و نظر مثبت امریکا بوده و پروژه های متعدد امریکایی را از مجرای پاکستان پیگیری می کنند. بنابراین، پاکستان نه به عنوان یک اهرم فشار، بلکه به عنوان متحد امریکا در منطقه و مجری برنامه های ایالات متحده، به نظر می رسد مرحله جدیدی از فعالیت خود در افغانستان را آغاز کرده است. نشانه دیگری که بر این امر دلالت دارد، تغییر شدید سیاست امریکایی ها نسبت به هند در چند ماه اخیر است. با وجود اینکه هند یکی از کشورهای مورد توجه امریکایی ها بود، اما به نظر می رسد در چندین مقطع، از جمله درگیری های هند و پاکستان، امریکا مواضع تندی علیه هند اتخاذ کرده و میان هند و ایالات متحده زاویه جدی ایجاد شده است. همه این موارد نشان دهنده آن است که دولت امریکا و دولت پاکستان با یکدیگر پروژه های مشترکی را در منطقه پیگیری و اجرا می کنند. این را نیز اضافه می کنم که در چهارشنبه و پنجشنبه هفته گذشته، ملا هیبت الله، رهبر طالبان، جمع زیادی از مسوولان طالبان و علمای دینی را در قندهار گرد هم آورد و از آنها در رابطه با مساله بازگشت نیروهای امریکایی به بگرام نظرخواهی کرد و این مساله را با آنها به شور گذاشت.

در شرایط کنونی دو متغیر در سیاست خارجی ایالات متحده قابل تامل است، نخست کنشگری فعال این بازیگر در منطقه اوراسیا به واسطه اجاره کریدور زنگزور (قفقاز جنوبی بالای سر ایران) به مدت صد سال است و دوم خیز دولت دوم ترامپ برای بازپس گیری پایگاه نظامی بگرام؛ در این بستر چند سوال کلیدی مطرح است؛ از جمله اهمیت ژئوپلیتیک و راهبردی افغانستان و پاکستان در سیاست کلان آسیایی ایالات متحده؟

کارشناس مسائل افغانستان به روزنامه اعتماد گفت: آمریکا به شدت نیازمند تقویت حضور خود در شرق ایران، یعنی جغرافیای افغانستان، است. حضور امریکایی ها در افغانستان دو دلیل عمده دارد: نخست، دلیل اقتصادی. آگاه هستید که در عصر حاضر، کالای استراتژیک جهان دیگر سوخت های فسیلی نیست، بلکه تکنولوژی است که بر پایه عناصری همچون لیتیوم بنا شده و افغانستان سرشار از ذخایر لیتیوم است. امریکایی ها می توانند این لیتیوم را به صورت رایگان در اختیار خود قرار دهند. صرف نظر از اورانیوم که در طی 20 سال حکومت جمهوری، انگلیسی ها و امریکایی ها از افغانستان استخراج کردند، لیتیوم نیز به یک کالای استراتژیک تبدیل شده که در افغانستان به وفور یافت می شود و امریکایی ها به نظر می رسد حساب ویژه ای روی آن باز کرده اند. در طول چهار سال حاکمیت طالبان نیز، این گروه به هیچ کشوری اجازه ورود به مذاکره در این زمینه را نداده است. بنابراین، یکی از دلایل علاقه مندی امریکا به حضور بلندمدت در افغانستان، مسائل اقتصادی و در دست گرفتن کالاهای استراتژیک مورد نیاز بشر در آینده است.

وی افزود: حال که به تمامی جنبه های مرتبط اشاره شد، اجازه دهید مجددا به موضوع اصلی گفت وگو، یعنی درگیری های میان طالبان و پاکستان، بازگردیم. واقعیت این است که اینجانب تا این لحظه، نشانه ای از اینکه جنگ میان طالبان و پاکستان یک جنگ واقعی و جدی باشد، مشاهده نکرده ام. به نظر می رسد که همانگونه که پیشتر اشاره گردید، پاکستان در این مرحله به دنبال تضعیف اقتدار طالبان است و نه ورود به یک جنگ تمام عیار با این گروه. طالبان فاقد توانایی لازم برای جنگ با پاکستان است؛ کشوری که در درگیری با هند، برتری نظامی خود در رویارویی های هوایی را نشان داد و به عنوان یک قدرت منطقه ای مطرح است. علاوه بر این، پاکستان در لایه های مختلف طالبان نفوذ عمیق و گسترده ای دارد؛ در چنین شرایطی مقامات پاکستانی اهرم های فشار متعددی بر این گروه دارند: اعضای خانواده رهبران طالبان در پاکستان زندگی می کنند، مختصات و مکان های حضور رهبران طالبان در اختیار پاکستانی ها است، مشاوران پاکستانی در لایه های مختلف طالبان حضور دارند و به آنها مشاوره می دهند. همه این موارد نشان دهنده آن است که پاکستان قصد ضربه زدن جدی به طالبان ندارد و تاکنون نیز چنین اقدامی انجام نداده است. در یک جنگ طبیعی، دو طرف تلاش می کنند تا به یکدیگر ضربه وارد کنند، اما تاکنون شاهد نبوده ایم که پاکستانی ها ضربه چشمگیری به طالبان وارد کنند یا طالبان ضربه چشمگیری به پاکستان وارد نماید. بنابراین، آنچه اکنون شاهد هستیم، جنگ نمایشی است برای متشنج نشان دادن اوضاع منطقه. این امر را در کنار تملق های نخست وزیر پاکستان در شرم الشیخ از ترامپ، و نیاز مبرم پاکستان به حمایت های مالی امریکا قرار دهید؛ مجموعا می تواند ما را به این استنباط برساند که پاکستانی ها در حال مقدمه سازی یک پروژه جدید برای حضور امریکا در افغانستان هستند. بالاخره، منطقه باید تنشی داشته باشد تا پاکستان بتواند برای رهایی از این تنش، به امریکایی ها متوسل شود و از آنها کمک بخواهد. اینجانب بر این باورم که آنچه اکنون در حال وقوع است، صرفا سناریویی است تا پاکستانی ها مسیر بازگشت امریکایی ها به منطقه و افغانستان را هموار کنند و طالبان نیز به عنوان بخشی از این پازل و پروژه، آگاهانه در حال همکاری با پاکستانی ها هستند و در واقع، وانمود می کنند که مخالف آمدن امریکایی ها است، اما ناچار به پذیرش آن شده است.