«خزانه‌ معبد بزرگ سرمسجد مسجد سلیمان چنان باشکوه بود که مهرداد دوم با کاهنه این نیایشگاه ازدواج مصلحتی کرد تا سهمی از خزانه آن را داشته باشد و ...» این بخشی از تاریخی است که بر مسجد سلیمان نفت خیز امروز گذشته ‌است. شهری که همیشه بخت یارش نبوده و سال‌های فقر و تضاد طبقاتی را هم تجربه کرده است.

خبرگزاری میراث فرهنگی- گروه میراث فرهنگی- گروه شرکت کننده در کارگاه فهم معماری که امسال با موضوع «خوزستان، صنعت نفت، فرهنگ سکونت » راهی مسجد سلیمان شده است، در بازدیدی از محوطه تاریخی سر مسجد با تاریخ این منطقه آشنا شدند.

ناصر چگینی، استاد باستان شناسی که در این دوره کارگاه فهم معماری حضور داشت، وقتی بر فراز بنای سر مسجد ایستاده بود، نقبی به تاریخ این محوطه زده و بر اساس مستندات به جای مانده بخشی از روزگار سپری شده این منطقه را برای دانشجویان معماری نقل کرد.

این نیایشگاه بر بلندای کوهی بنا شده که دشتی فراخ را در مقابلش دارد. در این دشت شهر مسجد سلیمان با صدها خانه کوچک و بزرگ شکل گرفته که هر چند از شکوه دوران کهن خود بهره ندارد اما مردمی در آن زندگی می‌کنند که دوران تاریخی سختی را پشت سر گذاشته و هنوز به آینده‌ای بهتر چشم دارد.

چگینی بر فراز همین کوه با نگاهی به منظر جغرافیایی سر مسجد می‌گوید:« در این محل زمانی خان‌سالارهای خوزستان زندگی می‌کردند. آن‌ها می‌توانستند به منطقه دشت تسلط داشته باشند و نیازهای خودشان را از دشت برطرف کنند. محل دفاعی آن‌ها نیز دره‌ها به شمار می‌رفتند. در این دره‌ها چشمه‌های دائمی وجود دارد و همان معنایی که ییلاق و قشلاق امروز صورت می‌گیرد، در آن روزگار نیز انجام می‌شد.»

در همین منطقه جغرافیایی که چنین سرسبز و حاصل خیز است، هنوز آثار معبد 2700 ساله پیداست. سنگ‌های خشکه چین که در دل سر هر کدام دنیایی خاطره جای گرفته است.چگینی درباره تاریخ سر مسجد می‌گوید:«در این منطقه از دوران پارینه سنگی شواهد زیستی تا دوره اشکانی‌ها به دست آمده است. حوزه مسجد سلیمان و منطقه بختیاری یکی از ایالت‌های مهم دولت عیلام است که به صورت کنفدراسیونی اداره می‌شده است. یکی از ایالت‌ها شوشان در دشت خوزستان و دیگری ایلام بختیاری است و دیگری ایالت انشان (پارس ) است. یکی دیگر از ایالت‌ها مربوط به کرمان و دیگری حوزه شمال و ایلام استان خرم آباد امروزی را شامل می‌شود. این‌ها ایالت‌های عیلام در اوج قدرت است.»

چگینی نقبی دیگری به تاریخ مسجد سلیمان می‌زند:« بعد از آمدن هخامنشی‌ها یعنی زمانی که عیلامی ها دیگر یک دولت مستقل ندارند. بخشی از مردم عیلام در این قسمت باقی می‌مانند و بعد از هخامنشیان دولت مستقل خودمختاری در این منطقه یعنی بختیاری را به وجود می آورند که در تاریخ دولت الیمایی خوانده می‌شود. الیمایی در واقع یونانی شده نام عیلام است. در آن زمان معبد مهمی در اینجا وجود داشته که از باز مانده‌های خدایان سامی است. این معبد بعدها با آمدن یونانی‌ها دارای یک نوع تلفیق مذهبی هم می‌شود. اهمیت این معبد، همپایه معابد اصلی آن‌ها در شمی و منطقه مال امیر است.

به گفته او، از آنجاییکه این معابد دارای خزانه‌های بزرگی بودند، در طول دوره‌های مختلف به این معابد حمله‌های متعددی شده است. معبد سرمسجد یکی از این معابد بوده است. معبدی که اسناد و مدارک نشان می‌دهد که در دوره‌ای خدای زن داشته‌است. در دوره مهرداد دوم، امپراطور پارسی به نظر می‌رسد که این پادشاه در طمع به چنگ آوردن خزانه این معبد، یک ازدواج قدرتی و شماتیک بین او و این کاهنه انجام می‌شود.

حالا از آن همه شکوه و خزانه پر از ثروت و جلال تنها آثاری از نیایشگاه بزرگ باقی مانده‌است که به آن می‌گویند، سرمسجد. هنوز می‌شود وقتی از پله‌های سنگی این بنا بالا رفت، صدای پای هزاران زایر را شنید که برای عبادت به سمت این معبد حرکت می‌کنند.


ای کاش این معماری باشکوه راهنمای شکل گیری معماری شهر مسجد سلیمان بود، شهری که بعد از کشف نفت مسیر زندگی مردمش حکایت دیگری شد