به گزارش رادیو فرانسه، دایان کیتون، بازیگر برجسته سینمای آمریکا و یکی از چهره‌های ماندگار تاریخ هنر هفتم، روز شنبه ۱۱ اکتبر در کالیفرنیا و در سن ۷۹ سالگی چشم از جهان فروبست. او که با نقش‌آفرینی در فیلم «پدرخوانده» به کارگردانی فرانسیس فورد کوپولا به شهرت رسید، با حضور در هشت فیلم وودی آلن، تصویری نو و متفاوت از زن مستقل، شهرنشین و خودکفا در سینمای آمریکا ارائه داد و سنت‌های هالیوود را به چالش کشید.

در دهه ۱۹۷۰، هالیوود هنوز فضایی مردانه داشت و اغلب زنان را به حاشیه می‌راند. با این حال، دایان کیتون با چهره، اندام و شخصیت منحصربه‌فرد خود، تصویری تازه از زن خودکفا، مجرد و مستقل از نظر عاطفی و اقتصادی را به ذهن صنعت سینما وارد کرد. نقش‌آفرینی‌های او در آثار وودی آلن، حضوری فراتر از پردۀ سینما داشت و با بافتار شهر نیویورک درهم تنیده بود. کیتون نماد نسلی شد که همزمان با موج دوم فمینیسم، پارادایم‌های زنانه را در هالیوود تغییر داد.

دایان هال، نام اصلی دایان کیتون، در ۵ ژانویه ۱۹۴۶ در حومه لس‌آنجلس به دنیا آمد. پدرش مهندس و مادرش خانه‌داری هنردوست بود که ذوق هنری را به فرزندانش منتقل کرد. کیتون در ۱۹ سالگی برای تحقق رؤیاهایش راهی نیویورک شد و پس از گذراندن دوره‌های روانکاوی و بازیگری، به اهمیت "زیستن صادقانه در شرایط خیالی" پی برد.

کیتون در سال ۱۹۶۸، با نقش‌آفرینی در موزیکال «مو» در برادوی، نگاه‌ها را به خود جلب کرد. اندکی بعد، او در فیلم «عاشقان و دیگر غریبه‌ها» نقش زنی مستقل را ایفا نمود : شخصیتی که با سنت‌های خانواده‌ای ایتالیایی فاصله داشت. کوپولا با یادآوری بازی او در برادوی، کیتون را برای نقش «کی آدامز» همسر مایکل کورلئونه (آل پاچینو) در «پدرخوانده» برگزید. این انتخاب سرنوشت سینمایی کیتون را رقم زد. چهره حیران کیتون، زمانی که در انتهای فیلم در برابر دروغ‌های شوهرش تسلیم می‌شود، تصویری ماندگار از زن در حاشیه ساختار مردسالارانه هالیوود به جا گذاشت. شورش واقعی اما در «پدرخوانده ۲» رقم خورد، جایی که کیتون اعتراف می‌کند جنینی را عمداً سقط کرده و به این ترتیب واقعیت زنانه را بر بوم مردانۀ سینما جاری می‌کند.

سال ۱۹۶۸، تست بازیگری در نمایش «دوباره بنواز، سام» سرآغاز آشنایی او با وودی آلن بود : دو انسان مضطرب که رابطه‌ای عاطفی و هنری را آغاز کردند. همکاری آن‌ها در هشت فیلم، از «عشق و مرگ» و «آنی هال» تا «منهتن»، به دوگانه‌ای بدل شد که مرزهای کمدی، روانکاوی و جامعه‌شناسی را در سینما جابه‌جا کرد. فیلم «آنی هال» (۱۹۷۷) که جایزه اسکار بهترین بازیگر زن را برای کیتون به ارمغان آورد، نامه‌ای عاشقانه به شخصیت واقعی او بود: از پوشش مردانه و لکنت‌های شیرین تا آزادی نامنظم و نخستین تجارب خوانندگی در کافه‌ها. کیتون در این آثار، وارث شایسته کاترین هپبورن و نماینده نیویورک مدرن بود : شهری که در کالبد زنی مستقل تبلور می‌یافت.

در همان سال طلایی «آنی هال»، کیتون در «در جستجوی آقای گودبار» چهره‌ای متفاوت از زن مجرد و آزاد ارائه کرد؛ زنی که با آزادی جنسی و اقتصادی، پایانی تلخ و تکان‌دهنده را تجربه می‌کند. دهه هشتاد با عقب‌گرد ارزش‌های فمینیستی همراه شد و کیتون در آثاری چون «مادر خوب» و «شلیک به ماه» با نقش‌هایی از زنان مطلقه و مادران تنها، واقعیت‌های تلخ جامعه را به تصویر کشید. اما درخشش او در کمدی بی‌نظیر «بیبی بوم» (۱۹۸۷) جانی دوباره به کلیشه زن مستقل دمید: کیتون در نقش زنی شاغل و بی‌علاقه به فرزندآوری، ناگهان سرپرستی کودکی را به عهده می‌گیرد و با کمدی‌ای از جنس باستر کیتون و پیر ریشار، مبارزه زنی با نظام مردسالار را به تصویر می‌کشد.

پس از این دوران طلایی، هالیوود دیگر با انرژی زن آزاد شده بیگانه بود و کیتون به عکاسی و ساخت مستند «بهشت» (۱۹۸۷) روی آورد. دهه نود، همکاری‌هایش با کوپولا و آلن به پایان رسید و خود او با فروتنی اذعان داشت که حضورش در سینما الهام‌بخش نبود. اما بازگشت غرورآمیز او با «باشگاه همسران اول» (۱۹۹۶) رقم خورد : روایتی از سه زن میان‌سال که پس از خیانت همسرانشان، انتقام می‌گیرند. این فیلم با وجود پیش‌بینی شکست، به اثری پرفروش و جریان‌ساز بدل شد و ژانر تازه‌ای را برای زنان میانسال رقم زد.

در میان فهرست بلند آثار خانوادگی و عاشقانه، فیلم «همه چیز ممکن است» (۲۰۰۳) به کارگردانی نانسی مایرز جایگاه ویژه‌ای دارد. این بار کیتون در نقش نویسنده‌ای موفق ظاهر شد که زندگی‌اش با ورود مردانی چون کیانو ریوز و جک نیکلسون دگرگون می‌شود. فیلم با به تصویر کشیدن صحنه‌هایی بی‌سابقه از روابط عاشقانه و بدن زنانه در سنین بالاتر، تابوها را در سینمای تجاری شکست و با فروش خیره‌کننده‌اش، اشتباهات کمپانی‌های محافظه‌کار را به چالش کشید.

دایان کیتون، با آگاهی از شکنندگی جایگاه زنان در صنعت سینما، به عرصه‌های دیگر نیز وارد شد: به‌عنوان ناشر، کارگردان، تهیه‌کننده، نویسنده و حتی مرمت‌گر و طراح داخلی خانه‌ها. او از ۲۰۱۱ چندین کتاب نوشت و در «باشگاه کتاب» (۲۰۱۸) بار دیگر موفقیت تجاری را تجربه کرد : فیلمی درباره زنان میانسالی که با خواندن رمان «پنجاه طیف خاکستری» زندگی جنسی خود را بازمی‌یابند.

کیتون که هرگز ازدواج نکرد و سه کودک را به تنهایی به فرزندی پذیرفت، در مصاحبه‌ها و برنامه‌های تلویزیونی با صداقت و طنز از تجربه زیستن زن مجرد در دهه‌های مختلف زندگی سخن گفت و تصویری ملموس از "زن امروز" ارائه داد. او با نقش‌آفرینی‌هایش، پویش زن مجرد را در بستر تصاویر، زمانه‌ها و ارزش‌های متغیر هالیوود روایت کرد.

صنعت سینما با نگاهی مشوش، گاه تحسین‌آمیز و گاه بازدارنده به این استثنای خوشایند می‌نگریست. گاهی او را نادیده می‌گرفت و زمانی در چارچوب‌های خشک قرار می‌داد. با این حال، دایان کیتون تا همیشه نماد زنی است که هالیوود را وادار به پرسیدن درباره سرنوشت زنان تنها کرد : چنانکه در پایان «آنی هال»، وقتی وودی آلن روی پیاده‌رو ایستاده و رفتن کیتون را می‌نگرد، بی‌آنکه او را دنبال کند، تماشاگر درمی‌یابد که زن مستقل، راه خود را یافته است.