اکران فیلم تازه جعفر پناهی در سینماهای فرانسه، فرصتی دوباره فراهم کرده تا رسانه‌های این کشور به کارنامۀ این فیلمساز ایرانی و مسیر پرمخاطرۀ هنری او بپردازند. «یک اتفاق ساده» که در جشنوارۀ سینمایی کن در سال ۲۰۲۵ برندۀ نخل طلا شد، از امروز (اول اکتبر) بر پرده‌های فرانسه ظاهر می شود : فیلمی که در دل محدودیت‌ها و با تجربه‌های تلخ زندان ساخته شده، اما با زبانی شاعرانه و انسانی پرسش‌هایی بنیادین پیش پای تماشاگر می‌گذارد.

فیلمی از دل زندان

پناهی این بار داستان «وحید»، مکانیکی را روایت می‌کند که گمان می‌برد شکنجه‌گر پیشین خود را بازشناخته است. او مرد مشکوک را می‌رباید و در مسیر یافتن حقیقت، با گروهی از همسفران ناخواسته همراه می‌شود. این جستجو به پرسشی اخلاقی بدل می‌شود: در برابر شکنجه‌گری که روزی بر زندگی شما سایه انداخته چه باید کرد؟ بخشید یا انتقام گرفت؟

فیلم با ضرباهنگی تند و لحن تراژیک- کمیک ساخته شده و در عین حال بازتابی از تجربه‌های شخصی پناهی در زندان اوین است : جایی که او در سال‌های ۲۰۱۰ و سپس ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۳ ماه‌ها محبوس بود و با زندانیان سیاسی و اجتماعی گوناگون به گفتگو نشست. پناهی خود گفته است: «وقتی آزاد شدم احساس کردم باید دین خود را به آنان که در زندان مانده‌اند ادا کنم. سینما تنها زبان من است.»

سینمایی علیه سانسور

جعفر پناهی از سال ۲۰۱۰ با حکم ۲۰ سال ممنوعیت فیلم‌سازی، سفر و گفتگو با رسانه‌ها روبرو است. با این‌همه او هرگز دست از کار نکشید و با شگردهایی ابتکاری فیلم‌هایش را ساخت: «یک اتفاق ساده» نیز به همین شکل و با کمترین امکانات در ایران فیلم‌برداری شده است. پناهی می‌گوید: «تمام گروه با وسایل‌مان در دو خودرو جا می‌شدیم. در هر لحظه آماده بودیم تا از دست مأموران بگریزیم.»

در گفتگو با رسانه‌های فرانسوی، پناهی تأکید کرده است که طنز بخشی جدایی‌ناپذیر از فرهنگ ایرانی و نوعی مقاومت در برابر فشارهای سیاسی است. او می‌گوید: «حتی در تلخ‌ترین لحظه‌ها، چند دقیقه بعد شوخی‌هایی به میان می‌آید. این خنده، نفس‌کشیدن مردم ماست.»

الهام از «زن، زندگی، آزادی»

پناهی تصریح کرده که فیلم خود را مدیون خیزش «زن، زندگی، آزادی» می‌داند؛ جنبشی که پس از مرگ مهسا امینی در سال ۲۰۲۲ شکل گرفت و خطوط قرمز رژیم را شکست. به گفتۀ او: «این جنبش به ما سینماگران شجاعت داد تا از خطوط قرمز عبور کنیم و در کنار مردم بایستیم.»

هرچند مقام‌های جمهوری اسلامی همواره کار پناهی را «سیاسی» می‌نامند و به جاسوسی بیگانگان نسبت می‌دهند، پناهی بر آن است که فیلم‌هایش بازتاب واقعیت اجتماعی‌اند: «این یک سینمای اجتماعی است و اگر سیاست در آن هست، از دل جامعه بیرون آمده است.»

از کن تا اسکار

«یک اتفاق ساده» اکنون نمایندۀ فرانسه در بخش بهترین فیلم بین‌المللی اسکار ۲۰۲۶ معرفی شده است. این انتخاب، افزون بر ارزش هنری اثر، نشانگر جایگاه جهانی پناهی است که با وجود همه محدودیت‌ها، به یکی از صداهای معتبر سینمای معاصر بدل شده است.

به گزارش رادیو فرانسه، جعفر پناهی که پس از سفرهای تبلیغاتی به اروپا و آمریکا بارها اعلام کرده «تنها می‌تواند در ایران زندگی کند»، امیدوار است سینمایش پژواکی باشد از رنج و امید مردم ایران. او با یادآوری صحنه‌ای از بمباران زندان اوین می‌گوید: «زندانیان به جای فرار، مأموران زخمی را از زیر آوار بیرون کشیدند. این همان جایی است که انسانیت بر انتقام پیروز می‌شود. فیلم من نیز پرسشی است درباره همین انتخاب.»