برای نخستین بار در تاریخ پزشکی، دانشمندان با استفاده از ژن‌درمانی آزمایشی تازه‌ای توانستند پیشرفت بیماری «هانتینگتون» را به شکل چشمگیری کاهش دهند. نتایج کارآزمایی بالینی سه ساله نشان می‌دهد این روش درمان نوین و امیدبخش توانسته پیشروی بیماری کشنده‌ی عصبی هانتینگتون را تا ۷۵ درصد کاهش دهد. بیماری هانتینگتون یک اختلال ژنتیکی نادر و ارثی است که باعث تخریب و مرگ سلول‌های مغزی می‌شود.

به‌گزارش زومیت به نقل از لایوساینس، تاکنون روش‌های درمانی موجود برای هانتینگتون تنها بر کنترل علائم بیماری متمرکز بوده‌اند که اغلب در دهه سوم یا چهارم زندگی ظاهر می‌شوند. این بیماری پیشرونده به نورون‌های کلیدی در کنترل خلق‌وخو، شناخت و حرکت آسیب می‌زند و موجب مرگ آن‌ها می‌شود. داروهای گوناگون می‌توانند افسردگی، توهم و حرکات ناهماهنگ را تا حدی کاهش دهند، اما هیچ‌کدام قادر به کندسازی روند اصلی بیماری نبوده‌اند. بیماران معمولاً ۱۰ تا ۲۵ سال پس از آغاز علائم جان خود را از دست می‌دهند.

ژن‌درمانی نوین AMT-130، نقطه عطفی برای درمان بیماری هانتینگتون به شمار می‌آید. نتایج کارآزمایی که در روز چهارشنبه ۲۴ سپتامبر منتشر شد، نشان داد این روش می‌تواند روند بیماری را آهسته‌تر سازد. دکتر سارا تبریزی، مشاور علمی ارشد آزمایش و مدیر مرکز بیماری هانتینگتون در کالج دانشگاهی لندن، در بیانیه‌ای گفت:

این داده‌های پیشگامانه، متقاعدکننده‌ترین شواهد تا به امروز در این زمینه هستند و بر اثر اصلاح‌کنندگی روش درمان تازه بر بیماری هانتینگتون تأکید می‌کنند، زیرا این بیماری نیاز فوری به راهکاری مؤثر دارد. برای بیماران، AMT-130 این پتانسیل را دارد که عملکرد روزانه را حفظ کرده، آن‌ها را برای مدت طولانی‌تری در محیط کار نگه دارد و به‌طور معناداری پیشرفت بیماری را آهسته‌تر سازد.

بیماری هانتینگتون بر اثر جهش در ژن HTT ایجاد می‌شود. این ژن دستور ساخت پروتئینی به نام هانتینگتین را در خود دارد که در بسیاری از بافت‌های بدن یافت می‌شود، اما بیشترین مقدارش در مغز قرار دارد. نقش دقیق پروتئین هنوز به‌طور کامل آشکار نشده است، اما وظایف احتمالی آن شامل ترمیم دی‌ان‌ای و جابه‌جایی مواد درون سلول شناخته می‌شود. بر اساس تخمین‌ها، حدوداً بین ۸۵۰ تا ۳٬۳۷۰ بیمار در ایران به هانتینگتون مبتلا هستند.

بخش بحرانی ژن HTT مربوط به توالی سه‌حرفی CAG است که در دی‌ان‌ای افراد سالم بین ۱۰ تا ۳۵ بار تکرار می‌شود. در افراد مبتلا به هانتینگتون، تعداد تکرارها می‌تواند از ۳۶ تا بیش از ۱۲۰ بار برسد. افرادی که ۴۰ بار یا بیشتر تکرار دارند، تقریباً همیشه دچار بیماری می‌شوند، در حالی که افراد با ۳۶ تا ۳۹ بار تکرار در معرض خطر کمتری قرار دارند. تکرارهای اضافی منجر به ساخته‌شدن پروتئین هانتینگتین غیرطبیعی و بسیار طولانی می‌شود که به قطعات سمی شکسته شده و در سلول‌های مغزی انباشته می‌گردد.

ژن‌درمانی AMT-130 که توسط شرکت یونی‌کیور ابداع شده است، با خاموش‌کردن ژن HTT (هم نسخه سالم و هم جهش‌یافته) عمل می‌کند. از آنجایی که ژن‌درمانی‌ها معمولاً صددرصد کارآمد نیستند، این روش به‌جای حذف کامل فعالیت ژن، شدت آن را به میزان چشمگیری کاهش می‌دهد.

روش درمان شامل انتقال یک ژن تازه به سلول‌های دو بخش آسیب‌دیده مغز، یعنی پوتامن و هسته دم‌دار است. ژن جدید، دستور ساخت یک میکروآر‌ان‌ای را در خود دارد؛ مولکولی که مانع ترجمه کد ژن HTT به پروتئین می‌شود. این میکروآر‌ان‌ای به آر‌ان‌ای پیام‌رسان (mRNA) متصل می‌شود؛ همان مولکولی که معمولاً نقشه ژن را به کارخانه‌های پروتئین‌سازی سلول منتقل می‌کند.

ژن‌درمانی تنها در یک نوبت تزریق می‌شود و نیازی به جراحی مجدد ندارد

فرآیند انتقال AMT-130 به بدن از طریق یک ویروس بی‌ضرر انجام می‌شود که نقش حامل میکروآر‌ان‌ای را ایفا می‌کند و در ژن‌درمانی کاربرد رایجی دارد. رساندن درمان به مغز نیازمند جراحی پیچیده‌ای است که در آن پزشکان با کمک ام‌آر‌آی، کاتترهای بسیار باریک را به بخش‌های دقیق مغز هدایت می‌کنند. ژن‌درمانی تنها در یک نوبت تزریق می‌شود و نیازی به جراحی مجدد ندارد.

کارآزمایی ژن‌درمانی شامل ۲۹ بیمار بود که ۱۷ نفر دوز بالا و ۱۲ نفر دوز پایین دریافت کردند. از هر گروه، ۱۲ نفر به مدت سه سال پیگیری شدند و نتایج بیماران در تحلیلی جدید بررسی شد. بیماران با گروهی مقایسه شدند که تنها مراقبت استاندارد دریافت کرده بودند و در مطالعه‌ای بلندمدت تحت‌نظر بودند. پژوهشگران برای ارزیابی پیشرفت بیماری از مقیاس استاندارد هانتینگتون استفاده کردند و همچنین، سطح پروتئین نوروفیلامنت لایت (NfL) را در مایع نخاعی اندازه گرفتند؛ پروتئینی که هنگام آسیب به نورون‌ها آزاد می‌شود.

نتایج نشان داد پس از سه سال، پیشرفت بیماری در بیمارانی که دوز بالای AMT-130 را دریافت کرده بودند، ۷۵ درصد کمتر از بیماران گروه مراقبت استاندارد بود. علاوه‌براین، در این گروه کاهش سطح پروتئین NfL نیز مشاهده شد که نشان‌دهنده‌ی کاهش آسیب به نورون‌ها بود. در حالت معمول، سطح این پروتئین طی سه سال، ۲۰ تا ۳۰ درصد افزایش پیدا می‌کند.

دکتر اد وایلد، پژوهشگر اصلی کارآزمایی، با اشاره به بهبود وضعیت بیمارانش، می‌گوید: «یکی از بیماران من که به دلیل بیماری بازنشسته شده بود، توانست دوباره به سر کار برگردد. وضعیت بیماران من به شکلی پایدار است که در بیماری هانتینگتون به آن عادت ندارم. نتایج کارآزمایی در قالب اعداد و نمودار ارائه می‌شوند، اما پشت هر داده، بیماری شجاع وجود دارد که داوطلب شده تحت جراحی سنگین مغز قرار گیرد تا نخستین ژن‌درمانی آزمایش‌شده برای هانتینگتون را دریافت کند. این یک اقدام خارق‌العاده و شجاعانه برای منفعت بشریت است.»

برنامه‌های آینده‌ی شرکت یونی‌کیور و کالج دانشگاهی لندن، شامل ارائه درخواست تأیید ژن‌درمانی به سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) در اوایل سال آینده و سپس در اروپا است. ژن‌درمانی AMT-130 پیش‌تر موفق به دریافت عنوان‌های «درمان انقلابی» و «درمان پیشرفته پزشکی بازساختی» از سازمان غذا و داروی آمریکا شد، این امر نشان‌دهنده‌ی امیدواری نهادهای نظارتی نسبت به آینده این درمان برای بیماران مبتلا به هانتینگتون است.