در دهمین سالگرد امضای توافق برجام در تیرماه ۱۳۹۴، کارنامه این توافق نه‌تنها دستاوردی پایدار برای مردم ایران یا امنیت منطقه نداشته، بلکه در آستانه فروپاشی کامل قرار گرفته است. در حالی که رژیم ایران این توافق را در آغاز «پیروزی بزرگ سیاسی» خوانده بود، اکنون هشدار کشورهای غربی درباره «مکانیسم ماشه» بیش‌از‌پیش از شکست راهبرد مماشات با جمهوری اسلامی حکایت دارد.

معاون وزیر خارجه جمهوری اسلامی امروز نسبت به بازگشت تحریم‌های سازمان ملل در چارچوب مکانیسم ماشه ابراز نگرانی کرد و گفت که این اقدام موجب پیچیده‌تر شدن اوصاع خواهد شد.

غریب‌آبادی گفت: هرگونه اقدام برای فعال‌سازی مکانیسم و بازگشت قطعنامه‌های مختومه‌شده شورای امنیت، تنها موجب پیچیده‌تر شدن اوضاع خواهد شد و مسئولیت آن بر عهده طرف‌های غربی است.

خبرگزاری رویتز در گزارشی نوشت: در بحبوحه فشارهای فزاینده بین‌المللی و نگرانی از فعال شدن مکانیسم ماشه، سخنگوی وزارت‌خارجه رژیم ایران اعلام کرد که روز جمعه آینده (۲۵ژوئیه)، تهران و ۳کشور اروپایی (فرانسه، آلمان و انگلیس) در سطح معاونان وزرای امور خارجه در استانبول گفتگو خواهند کرد. در این گفتگوها، مجید تخت روانچی و کاظم غریب‌آبادی، معاونان وزیر خارجه شرکت خواهند داشت.

این در حالیست که عراقچی، وزیر خارجه جمهوری اسلامی هشدار داده که ادامه فشارها نتیجه‌ای در بر نخواهد داشت و گفت: «اگر اتحادیه اروپا و ۳کشور اروپایی می‌خواهند نقشی داشته باشند، باید هر گونه تهدید و فشار و بازگردان مکانیسم ماشه را کنار بگذارند».

رویترز نوشت: وزرای امور خارجه ۳کشور اروپایی ـ انگلستان، فرانسه و آلمان ـ همراه با مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، هفته گذشته با عراقچی تماس برقرار کردند. آنها از ایران خواستند فوراً تلاش‌های دیپلماتیک را برای دستیابی به یک توافق قابل راستی‌آزمایی و پایدار از سر بگیرد».

با این حال، بنا بر ارزیابی رویترز، «هیچ نشانه‌ای از شروع دور تازه مذاکرات وجود ندارد. دیپلمات‌ها می‌گویند حتی اگر مذاکرات از سر گرفته شود، دستیابی به‌ یک توافق جامع پیش از پایان ماه اوت ـ مهلت نهایی تعیین‌شده توسط اروپایی‌ها ـ به‌ویژه بدون حضور بازرسان در محل برای ارزیابی برنامه اتمی باقی مانده در ایران، غیرواقع‌بینانه به نظر می‌رسد».

گزارشها حاکیست که در واشنگتن نیز حمایت از فعال‌سازی مکانیسم ماشه در حال افزایش است. سناتور جیم ریش، رئیس کمیته روابط خارجی سنای آمریکا، در نامه‌ای به همراه شماری از اعضای این کمیته خطاب به وزرای خارجه ۳کشور اروپایی تأکید کرده که مکانیسم ماشه اقدامی درست است و منابع مورد‌ استفاده رژیم ایران برای برنامه‌های تروریستی را سلب می‌کند.

آنچه مسلم است، «آن سبو بشکست و آن پیمانه ریخت» و دیگر رژیم خامنه ای نمی‌تواند به باجگیری اتمی خود ادامه دهد. بررسی تحولات یک دهه گذشته نشان می‌دهد که آنچه برخی ناظران و مخالفان جمهوری اسلامی پیش‌بینی کرده بودند، نقطه مقابل امیدهای واهی کشورهای غربی در «تغییر رفتار رژیم از طریق تعامل» بوده است.

توافق موسوم به «برجام» بدون سازوکارهای الزام‌آور، تنها فضای تنفس برای حکومتی فراهم کرد که برای بقا به بحران سازی نیاز دارد. سیاست مماشات با این فرض پیش رفت که جمهوری اسلامی ظرفیت تغییر دارد. اما رژیم خامنه ای نشان داد که نه می‌خواهد و نه می‌تواند از سیاست جنگ‌افروزی، تروریسم و گروگان‌گیری دست بردارد.

مواضع هسته‌ای اروپا و آمریکا همسو شده‌ است

جهانبخش ایزدی، استاد روابط بین‌الملل، در گفت‌وگو با خبرآنلاین با اشاره به پیامدهای بازگشت قطعنامه‌های پیشین شورای امنیت می‌گوید فعال شدن مکانیسم ماشه نه‌تنها آثار اقتصادی و روانی جدی در داخل کشور دارد، بلکه فشارهای سیاسی بین‌المللی را نیز مشروع‌تر و سازمان‌یافته‌تر می‌کند.

بازگشت قطعنامه‌های پیشین شورای امنیت چه خطراتی برای جمهوری اسلامی دارد؟ برخی معتقدند نباید دربارة آثار بازگشت این قطعنامه‌ها مبالغه کرد، چون ایران همین حالا هم تحت تحریم‌های گسترده‌ای قرار دارد و بازگشت قطعنامه‌ها تفاوت چندانی ایجاد نمی‌کند. نظر شما چیست؟

برخی بر این باورند که فعال‌شدن مکانیسم ماشه تأثیر چندانی ندارد، چون آمریکا از قبل تمام ظرفیت‌های تحریمی خود را به کار گرفته؛ از تحریم‌های اولیه و ثانویه گرفته تا فشار بر کشورهای دیگر برای رعایت تحریم‌ها، حتی با تهدید به جریمه و غرامت. اتحادیه اروپا نیز در عمل به دلیل فشارهای آمریکا همین تحریم‌ها را رعایت می‌کند و سایر کشورها نیز به دلیل ریسک بالا، حاضر به معامله با ایران نیستند. بنابراین، به‌زعم این گروه، اوضاع از این بدتر نمی‌شود. اما من با این تحلیل موافق نیستم. این استدلال چند اشکال اساسی دارد:

اول اینکه تمامی قطعنامه‌های شورای امنیت در موضوع ایران، بر اساس فصل هفتم منشور ملل متحد صادر شده‌اند. این به آن معناست که برنامه هسته‌ای ایران به‌عنوان تهدیدی برای صلح و امنیت بین‌المللی تلقی شده و بازگشت تحریم‌ها، از منظر حقوق بین‌الملل، وزن و الزام‌آوری بالایی دارد. در نتیجه، کشورها ملزم می‌شوند در چارچوب این هنجارهای بین‌المللی رفتار کنند.

دوم اینکه بازگشت تحریم‌های بین‌المللی آثار روانی شدیدی بر بازارهای مالی بحران‌زده ایران دارد. شوک ناشی از چنین تحریم‌هایی به مراتب شدیدتر از تحریم‌های موردی و هدفمند آمریکا علیه اشخاص حقیقی یا نهادهای نظامی خاص است، چون مشروعیت بین‌المللی بیشتری دارد.

سوم اینکه بازگشت تحریم‌های اروپایی که بخشی از مجموعه تحریم‌های بین‌المللی هستند، مذاکرات دیپلماتیک پیچیده و طاقت‌فرسایی را می‌طلبد که جدای از مذاکره با آمریکاست. در وضعیت فعلی، اروپا می‌گوید اگر ایران به برجام بازگردد، تحریم‌های جدیدی اعمال نخواهد شد و تحریم‌های لغوشده قبلی نیز صرفاً نیاز به اجرا دارند. اما برای لغو مجدد تحریم‌ها، ایران باید وارد مذاکراتی گسترده با اروپا شود و احتمالاً باید امتیازات بیشتری و جدیدتری هم بدهد.

چهارم اینکه بازگشت تحریم‌های بین‌المللی می‌تواند زمینه را برای بازرسی کشتی‌های ایرانی، به‌ویژه حاملان نفت، فراهم کند. این موضوع، صادرات نفت ایران را با دشواری‌های جدی‌تری روبرو خواهد کرد.

در نهایت، بازگشت این تحریم‌ها، مشروعیت بیشتری به فشارهای بین‌المللی علیه ایران می‌دهد و در سطح سیاسی، به تشدید انزوای سیاسی ایران منجر خواهد شد.