آسیب ناشی از ضربه‌های مکرر به سر، به‌ویژه در ورزشکاران، سال‌هاست که توجه پژوهشگران و رسانه‌ها را به خود جلب کرده است. اکنون، مطالعه‌ای تازه نشان می‌دهد سیلوسایبین، ترکیب روان‌گردان موجود در قارچ جادویی، به‌دلیل ویژگی‌های ترمیم‌کننده در مغز، می‌تواند راهکاری نوین برای درمان این نوع آسیب‌ها باشد.

بیش از ۹۰ درصد آسیب‌های تروماتیک مغزی (TBI) از نوع خفیف هستند. اما حتی در این نوع، واردشدن ضربه یا تکان به سر، چه در زمین بازی و چه در میدان نبرد، می‌تواند باعث حرکت شدید مغز درون جمجمه، کشیدگی و آسیب به سلول‌های مغزی و تغییرات شیمیایی در مغز شود. پژوهش‌ها نشان داده‌اند ضربه‌های خفیف اما مکرر به سر (rmTBI) در بلندمدت می‌تواند پیامدهایی جدی داشته باشد.

در حال حاضر به جز نظارت و انتظار، درمان پزشکی مشخصی برای ضربه‌های خفیف اما مکرر به سر وجود ندارد. بااین‌وجود به‌گزارش نیواطلس، پژوهشی جدید از دانشگاه نورث‌ایسترن بوستون، نشان می‌دهد که سیلوسایبین می‌تواند به‌دلیل ویژگی‌های ترمیمی مغز، پتانسیل درمانی چشمگیری داشته باشد.

کریگ فریس، استاد روان‌شناسی و علوم دارویی و نویسنده‌ی مسئول مطالعه، می‌گوید: «نتایج واقعاً شگفت‌انگیز بودند. در آسیب‌های مغزی، ارتباط‌های عملکردی در سراسر مغز کاهش می‌یابد، اما با مصرف سیلوسایبین، این ارتباط‌ها نه‌تنها به حالت طبیعی بازمی‌گردند، بلکه مغز به حالتی فراتر از معمول، یعنی فراارتباطی می‌رسد.»

در پژوهش‌های پیشین، تیم تحقیقاتی نشان داده بود که حتی ضربه‌ای خفیف به سر که در اسکن ام‌آر‌آی هیچ نشانه‌ای از آسیب ساختاری مغز نشان نمی‌دهد، می‌تواند باعث ورم موقت مغز (Edema) شود؛ پدیده‌ای ناشی از نشت مایعات و پروتئین‌ها از رگ‌های خونی آسیب‌دیده. این نشت، عملکرد سد محافظ جداکننده‌ی خون از بافت مغز یا سد خونی مغزی (BBB) را مختل می‌کند. در نتیجه، مایعات در مغز تجمع می‌یابند و فشار افزایش پیدا می‌کند. پژوهشگران مشاهده کردند که این تورم، بسته به محل ضربه، پس از شش ساعت به اوج می‌رسد و تا یک روز بعد برطرف می‌شود.

در مطالعه، مدل آسیب‌های ورزشی طراحی‌شده توسط پژوهشگران، مشابه ضربه‌هایی بود که بازیکنان لیگ ان‌اف‌ال آمریکا ممکن است تجربه کنند. در این مدل، موش‌های ماده ۹ ماهه (معادل انسانی ۲۷ ساله) به سه گروه تقسیم شدند.

گروه اول در طول سه روز متوالی، هر روز ضربه خفیفی به سر دریافت کردند و بلافاصله پس از آن، دوز سه میلی‌گرم بر کیلوگرم سیلوسایبین دریافت کردند. گروه دوم با دریافت ضربه‌ی مشابه، به‌جای سیلوسایبین، محلول سالین دریافت کردند. گروه سوم بدون ضربه، فقط سالین دریافت کردند.

در روز سوم آزمایش، یک ساعت پس از آخرین ضربه، از موش‌ها نمونه خون گرفته شد تا نشانگرهای زیستی آسیب مغزی بررسی شود و سپس، اسکن ام‌آر‌آی انجام گرفت. آزمون‌های شناختی و حرکتی نیز از روز چهارم تا دهم انجام شد و اسکن ام‌آر‌آی دوم، در روز بیست‌ودوم صورت گرفت.

فریس می‌گوید: «ما ضربه‌ی مستقیم به سر وارد می‌کنیم، بدون بیهوشی، چون در واقعیت هم افراد تحت بیهوشی ضربه نمی‌خورند. ما سعی کردیم این تجربه را تا حد امکان به واقعیت انسانی نزدیک کنیم. نتایجی که در ام‌آر‌آی گرفتیم، دقیقاً مشابه نتایجی است که در کلینیک‌ها گزارش می‌شود. بنابراین، هم مدل‌سازی ما واقعی است و هم یافته‌های ما به شرایط انسانی تعمیم داده می‌شوند.»

در ظاهر، هیچ اختلال رفتاری خاصی در موش‌ها دیده نشد، مشابه آنچه در موارد انسانی آسیب مغزی خفیف هم دیده می‌شود. بااین‌حال، پژوهشگران تغییرات مهمی را در مغز موش‌ها ثبت کردند. موش‌هایی که پس از ضربه سیلوسایبین دریافت کرده بودند، کاهش تورم مغزی و افزایش چشمگیر ارتباطات مغزی را نشان دادند، به‌ویژه در مسیرهایی که با انتقال دوپامین، معروف به «هورمون شادی»، در ارتباط‌ هستند.

به بیان ساده‌تر، میزان ارتباط بین نواحی مختلف مغز افزایش چشمگیری داشت. اما مهم‌تر این است که پژوهشگران افزایش ارتباط را نشانه‌ای از «انعطاف‌پذیری عصبی» می‌دانند؛ یعنی توانایی مغز برای بازسازی و سازماندهی مجدد پس از آسیب. فریس می‌افزاید: «کاملاً شگفت‌زده شدم. سیلوسایبین واقعاً شاخص‌های تصویربرداری مغزی مربوط به آسیب را بهبود می‌دهد.»

در تحلیل‌های پروتئینی نیز مشخص شد که سیلوسایبین، باعث کاهش پروتئین تاو فسفریله می‌شود؛ نوعی پروتئین تغییریافته که نقش مهمی در ساختار و عملکرد سلول‌های عصبی دارد. این پروتئین در بیماری‌های نورودژنراتیو (مربوط به زوال عصبی) مانند آلزایمر، زوال عقل پیشانی گیجگاهی (FTD)، پارکینسون و انسفالوپاتی مزمن جراحتی (CTE) نقش دارد. همچنین، سطح فاکتور نورون‌زایی مشتق‌شده از مغز (BDNF) که برای رشد و بقای سلول‌های عصبی حیاتی است، پس از مصرف سیلوسایبین افزایش می‌یابد.

پژوهشگران بر اساس مطالعات قبلی در زمینه‌ی اختلالات روانی، دوز سه میلی‌گرم بر کیلوگرم را انتخاب کردند. این میزان در مقایسه با برخی مطالعات دیگر زیاد محسوب می‌شود. برای نمونه، مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۳ نشان داد که دوزهای مؤثر برای درمان افسردگی معمولاً حدود نیم میلی‌گرم بر کیلوگرم بوده‌اند. البته، برخی مطالعات نیز از دوزهای بالاتر در قالب مصرف یک‌باره استفاده کرده‌اند. برای مثال، پژوهشی دیگر نیز در همان سال نشان داد که یک دوز خوراکی ۲۵ میلی‌گرمی سیلوسایبین، می‌تواند علائم افسردگی شدید را کاهش دهد و در عین حال، به‌خوبی توسط بیماران تحمل شود.

به گزارش زومیت، با توجه به یافته‌های امیدوارکننده‌ی پژوهش، تیم تحقیقاتی در مرحله بعدی قصد دارد بررسی کند که آیا سیلوسایبین می‌تواند در درمان آسیب‌های مغزی حتی پس از گذشت مدت‌زمانی از وقوع ضربه نیز مؤثر باشد یا خیر.

مطالعه هنوز تحت داوری همتا قرار نگرفته و نسخه پیش‌انتشار آن در پایگاه PubMed Central منتشر شده است.