دوشنبه، 24 آذر ماه 1404 = 15-12 2025
ریههای زمین در آستانه نابودی؛ جنگل آمازون بهزودی گرفتار اقلیم فوقاستوایی
پژوهشگران هشدار میدهند آمازون در حال ورود به اقلیمی فوقاستوایی است و این تغییر نادر میتواند به خشکسالیهای شدید و مرگ گسترده درختان منجر شود.
جنگل بارانی آمازون درحال ورود به مرحلهای کاملاً تازه از تغییرات اقلیمی است که دانشمندان آن را «اقلیم فوقاستوایی» مینامند؛ وضعیتی که گفته میشود دستکم از ۱۰ میلیون سال پیش روی زمین دیده نشده است. این تغییر میتواند پیامدهایی بسیار جدی برای آینده آمازون و حتی دیگر جنگلهای بارانی جهان داشته باشد.
براساس مطالعهای جدید، خشکسالیهای شدید و داغ در آمازون در آینده بسیار بیشتر خواهند شد. در حال حاضر این منطقه فقط چند روز یا چند هفته در سال چنین شرایطی را تجربه میکند؛ اما پژوهشگران پیشبینی میکنند که تا سال ۲۱۰۰ خشکسالیهای گرم ممکن است ۱۵۰ روز از سال را شامل شوند.
جف چمبرز، استاد جغرافیا در دانشگاه کالیفرنیا برکلی و نویسنده اصلی تحقیق، میگوید: «وقتی این خشکسالیهای گرم اتفاق میافتند، در واقع وارد همان اقلیم فوقاستوایی میشویم؛ زیرا این شرایط دیگر در محدوده آبوهوای جنگلهای استوایی امروزی قرار نمیگیرد.»
دانشمندان معتقدند آخرینبار چنین اقلیمی در دوره ائوسن و میوسن وجود داشته؛ یعنی بین ۴۰ تا ۱۰ میلیون سال پیش. در آن زمان دمای جهانی بسیار گرمتر بود (حدود ۱۴ درجه سانتیگراد بالاتر از امروز) و جنگلهای استوایی هم ترکیب متفاوتی داشتند؛ برای مثال تعداد درختان همیشهسبز کمتر بود.
امروز اما شرایط به سمت همان وضعیت قدیمی برمیگردد. فصل خشک آمازون که معمولاً از ژوئیه تا سپتامبر طول میکشد، حالا طولانیتر شده و تعداد روزهای بسیار گرم نیز رو به افزایش است.
خشکسالیهای شدید باعث گرسنگی کربنی و ایجاد حبابهای خطرناک در شیره گیاهی درختان میشود که در نهایت مرگ آنها را در پی دارد
پژوهشگران برای درک بهتر تغییرات، ۳۰ سال داده از منطقهای جنگلی در شمال شهر مانائوس برزیل جمعآوری کردند که شامل دما، رطوبت، رطوبت خاک و شدت نور خورشید میشد. آنها حتی حسگرهایی در تنه درختان قرار دادند تا جریان آب و شیره گیاهی را اندازه بگیرند و ببینند درختان در مواجهه با خشکسالی چه واکنشی نشان میدهند.
به گزارش زومیت به نقل از لایوساینس، نتایج نشان داد وقتی خشکسالی شدید میشود، درختان بهسختی آب پیدا میکنند و برای جلوگیری از ازدسترفتن مقدار باقیمانده آب، روزنههای برگهایشان را میبندند. این کار مانع تبخیر میشود، اما همزمان جذب دیاکسیدکربن را نیز متوقف میکند و این گاز برای رشد و ترمیم درختان ضروری است. بنابراین درختان دچار کمبود دیاکسیدکربن میشوند؛ حالتی که دانشمندان آن را «گرسنگی کربنی» مینامند.
از سوی دیگر، وقتی رطوبت خاک به کمتر از ۳۳ درصد میرسد، شیره گیاهی داخل درخت دچار حبابهای خطرناک میشود که شبیه لختهشدن خون در رگهای انسان است. این حبابها جلوی جریان طبیعی مایع در آوندهای چوبی را میگیرند و اگر زیاد شوند، درخت میمیرد. چمبرز میگوید: «اگر تعداد این حبابها زیاد شود، درخت دیگر نمیتواند زنده بماند.» او توضیح میدهد که این آستانه خطرناک رطوبت خاک در دو دوره النینو (سالهای ۲۰۱۵ و ۲۰۲۳) دقیقاً مشابه بود و این شباهت همه تیم را شگفتزده کرده است.
در حال حاضر مرگومیر درختان در آمازون حدود یک درصد در سال است، اما پژوهشگران محاسبه کردهاند که این رقم ممکن است تا سال ۲۱۰۰ به ۱٫۵۵ درصد برسد. گرچه این تغییر کوچک بهنظر میرسد، در مقیاس جنگل آمازون که یکی از بزرگترین ذخایر کربن جهان است، تأثیری بسیار بزرگ خواهد داشت.
در مطالعه مشخص شد که درختان با سرعت رشد بالا از بقیه آسیبپذیرتر هستند؛ زیرا برای سرعت رشد خود به مقدار زیادی آب و دیاکسیدکربن نیاز دارند. در مقابل، درختان با سرعت رشد کم مقاومت بیشتری نشان میدهند. بنابراین شاید در آینده ترکیب جنگل بهسمت همین گونههای مقاومتر تغییر کند، البته بهشرط اینکه بتوانند با گرما و خشکی بیشتر سازگار شوند.
پژوهشگران هشدار میدهند که جنگلهای بارانی دیگر نقاط جهان از غرب آفریقا تا جنوبشرق آسیا نیز نشانههایی از همین تغییر را نشان میدهند. این مسئله اهمیت زیادی دارد؛ زیرا جنگلهای بارانی جهان نقشی اساسی در چرخه کربن دارند و مقدار زیادی دی اکسید کربن از جو جذب میکنند.
مطالعه بر این فرض استوار است که کاهش چشمگیری در انتشار گازهای گلخانهای رخ نخواهد داد. چمبرز میگوید: «این ما هستیم که تصمیم میگیریم اقلیم فوقاستوایی تا چه حد و چقدر زود شکل بگیرد. اگر انتشار گازهای گلخانهای را همچنان ادامه دهیم، این اقلیم بسیار سریعتر از آنچه تصور میکنیم، فرا میرسد.»
English SummaryResearchers warn that the Amazon rainforest is entering a "supra-tropical" climate, an unprecedented shift that could lead to severe droughts and widespread tree mortality. This change, unseen for at least 10 million years, may severely impact not only the Amazon but other rainforests as well. Studies predict that by 2100, extreme droughts could last up to 150 days a year, significantly affecting tree health. The findings indicate increasing tree mortality, particularly among fast-growing species reliant on ample water and carbon dioxide, while highlighting that similar changes are observable in other global rainforests. The urgency of reducing greenhouse gas emissions is emphasized, as human actions will largely dictate the pace of this climatic shift.
