به گزارش هاف پست، بی‌خوابی شبانه برای بسیاری افراد تجربه‌ای آشناست؛ بیدار شدن در ساعت دو یا سه بامداد، غلت‌زدن‌های طولانی در تخت و تلاش بی‌حاصل برای بازگشت به خواب. بسیاری برای رفع این مشکل سراغ داروهای طبیعی، اپلیکیشن‌های مدیتیشن، دستگاه‌های نویز سفید و انواع محصولات بهبود خواب می‌روند و مبالغ قابل‌توجهی نیز صرف آن‌ها می‌کنند. در این میان، ترفندی ساده و کم‌هزینه اخیراً در شبکه‌های اجتماعی مورد توجه قرار گرفته که ادعا می‌شود می‌تواند به بازگشت سریع‌تر به خواب کمک کند.

این روش که در ظاهر بسیار ابتدایی به نظر می‌رسد، شامل بستن چشم‌ها و حرکت‌دادن آرام و تدریجی چشم‌ها از چپ به راست، سپس بالا و پایین و در ادامه چرخاندن دایره‌ای آن‌ها در دو جهت است. گفته می‌شود این حرکات باید آهسته، یکنواخت و بدون فشار اضافی ادامه یابد تا زمانی که بدن احساس خواب‌آلودگی کند. محبوبیت این تکنیک زمانی افزایش یافت که یک جراح در فضای مجازی اعلام کرد در ۱۴ مورد از ۱۵ بیداری شبانه، این روش او را دوباره به خواب برده است؛ ادعایی که با میلیون‌ها بازدید و نظرات متعدد همراه شد.

اما آیا این روش واقعاً مؤثر است یا تنها یک مد اینترنتی دیگر است که امید افراد مبتلا به بی‌خوابی را برای مدتی کوتاه زنده نگه می‌دارد؟ بررسی کارشناسان چند دیدگاه متفاوت را پیش روی مخاطبان قرار می‌دهد.

از منظر عصب‌شناختی، برخی متخصصان توضیح می‌دهند که حرکت‌های آرام و قوسی چشم‌ها نوعی شبیه‌سازی از حرکات طبیعی چشم در مرحله خواب REM محسوب می‌شود. این حرکات ممکن است به سیستم عصبی پیام دهد که بدن آماده آرام‌شدن و کاهش فعالیت است. با این حال، برخی متخصصان روان‌پزشکی توضیح ساده‌تری ارائه می‌کنند: بیدار شدن نیمه‌شب معمولاً با نگرانی و فکرهای مضطرب‌کننده همراه است؛ این ترس از خسته بودن در روز بعد، مغز را فعال و هوشیار نگه می‌دارد. به باور آن‌ها، تمرکز بر یک فعالیت فیزیکی ساده مانند حرکت دادن چشم‌ها می‌تواند چرخه افکار مضطرب را متوقف و ذهن را به مسیری کم‌تنش‌تر هدایت کند.

با وجود این توضیحات، هنوز هیچ پژوهش علمی مستقیمی که اثربخشی این روش را تأیید کند، منتشر نشده است. برخی متخصصان چشم اعلام کرده‌اند شواهدی وجود ندارد که نشان دهد حرکت آهسته چشم پشت پلک‌های بسته می‌تواند خواب را القا کند. به گفته آن‌ها، آرام‌سازی واقعی از سوی مغز انجام می‌شود، نه از طریق چشم‌ها. متخصصان خواب نیز تأکید می‌کنند که شواهد موجود در بهترین حالت، روایتی و تجربه‌محور است و روش‌هایی مانند تنفس جعبه‌ای، ریلکسیشن عضلانی پیش‌رونده و یوگا نیدرا پشتوانه تحقیقاتی قوی‌تری دارند.

در کنار نظرات کارشناسان، تجربه افراد مختلف نیز نتایجی متفاوت را نشان می‌دهد. برخی از کسانی که سال‌ها با بی‌خوابی دست‌وپنجه نرم کرده‌اند، گزارش داده‌اند که این ترفند در چندین نوبت به آن‌ها کمک کرده است. برای نمونه، فردی که شب‌ها بیش از ده بار از خواب می‌پرید، اعلام کرده این روش باعث شده سریع‌تر دوباره به خواب برگردد، هرچند مشکل اصلی یعنی بیداری‌های مکرر همچنان پابرجاست. فرد دیگری که مادر تازه‌کار و دارای مشغله کاری است می‌گوید حرکت دادن چشم‌ها برای او نوعی نشانه فیزیکی ایجاد کرده که زمان توقف ذهن و آماده‌شدن برای خواب را یادآوری می‌کند و باعث کوتاه‌تر شدن زمان درگیری ذهنی پیش از خواب شده است.

در مقابل، گروهی دیگر تجربه مثبتی نداشتند. یک فرد مبتلا به اضطراب شبانه توضیح داده که این روش نه‌تنها کمکی نکرده، بلکه آگاهی او نسبت به حرکت چشم‌ها و بدنش را افزایش داده و او را هوشیارتر کرده است. حتی کسانی گزارش داده‌اند که استفاده از این روش باعث افزایش ضربان قلبشان شده و ذهنشان از حالت خواب‌آلود به حالت تحلیلی و فعال تغییر کرده است. برخی نیز پس از چند شب آزمایش، دریافته‌اند که این تکنیک زمان بازگشت به خواب را طولانی‌تر کرده و ناچار از ادامه آن منصرف شده‌اند.

برخی افراد که این روش را برای دو هفته آزمایش کرده‌اند نیز تجربه‌ای ترکیبی داشته‌اند؛ در چند نوبت اولیه روش مؤثر به نظر می‌رسیده اما پس از مدتی کارایی آن کاهش پیدا کرده است. کارشناسان یادآور می‌شوند که این تکنیک اگرچه کم‌خطر و رایگان است، اما نباید انتظار معجزه داشت. توصیه متخصصان این است که اگر طی چند دقیقه نتیجه حاصل نشد، بهتر است فرد روش دیگری را امتحان کند یا از تخت خارج شود؛ زیرا ماندن طولانی‌مدت در تخت در حالی که فرد بیدار است، مغز را به اشتباه شرطی می‌کند که تخت جای بیداری است نه خواب.

متخصصان همچنین هشدار می‌دهند کسانی که مشکلات چشمی جدی مانند گلوکوم یا بیماری‌های شبکیه دارند، پیش از امتحان کردن این روش باید با پزشک مشورت کنند، زیرا فشار یا حرکت اضافی چشم ممکن است مناسب وضعیت آن‌ها نباشد.

در مجموع، این روش می‌تواند برای برخی مؤثر باشد، برای برخی دیگر بی‌نتیجه یا حتی آزاردهنده. به نظر می‌رسد کارآمدی آن بیشتر به الگوی خواب فرد، سطح اضطراب و واکنش ذهن به تمرکز بر فعالیت‌های تکراری بستگی دارد. بنابراین اگر کسی قصد امتحان آن را دارد، باید انتظار واقع‌بینانه داشته باشد و از آن به‌عنوان یکی از ابزارهای کمکی، نه یک راه‌حل قطعی، استفاده کند.