استفاده بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی

استفاده بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی، حفر چاه‌های مجاز و غیرمجاز و به تیول‌ درآوردن منابع آبی برای مصارف سودجویانه، از دلایل اصلی وقوع فرو نشست در ایران هستند. سفره‌های آب زیرزمینی که طی هزاران سال شکل گرفته‌اند، به‌دلیل برداشت بیش‌ از حد و سیاست‌های غارتگرانه تهی شده‌اند. این کاهش شدید آب زیرزمینی، باعث کاهش حجم و تراکم خاک و در نتیجه فرو نشست زمین می‌شود.

این مشکل زمانی بحرانی‌تر می‌شود که بدانیم بخش عمده‌ای از تأمین آب کشاورزی، شرب و صنعتی در ایران از منابع زیرزمینی تأمین می‌شود. نبود برنامه‌های جامع مدیریت و سیاست‌های زیرساختی و زیست‌محیطی این مشکل را به یک بحران و ابربحران بالغ کرده است.

گستره و شدت فرو نشست در ایران

طبق گزارشی رسمی که توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست منتشر شده است، ۲۵۶ شهر از ۴۲۹ شهر ایران با مشکل فرونشست مواجه هستند. از میان این شهرها، برخی مانند کرمان، رفسنجان، سیرجان، مرودشت، نیشابور، بوئین‌زهرا، گنبدکاووس و آق‌قلا فرو نشستی به وسعت بیش از یک‌هزار کیلومترمربع را تجربه می‌کنند. این مسأله نشان می‌دهد که فرو نشست به یک بحران فراگیر در ایران تبدیل شده است.

به‌طور میانگین، سطح زمین در ایران سالانه ۱.۸ سانتی‌متر فرو می‌رود، اما در برخی مناطق، نرخ فرو نشست به ۳۵ سانتی‌متر در سال نیز می‌رسد. به‌عبارت دیگر، بیش از سه‌هزار کیلومترمربع از مساحت میهن‌مان شاهد فرو نشستهایی با سرعت بالای ۱۰ سانتی‌متر در سال است. این آمار نگران‌کننده، ایران را در صدر کشورهای جهان از نظر نرخ فرو نشست قرار داده است.

تأثیر فرو نشست بر زیرساختها و جمعیت

فرو نشست زمین اثرات ویرانگری بر زیرساخت‌های کشور دارد. خطوط مترو، بزرگراه‌ها، جاده‌های اصلی، خطوط راه‌آهن و جاده‌های کامیون‌رو از جمله زیرساختهایی هستند که در معرض خطر فرو نشست قرار دارند.

حدود ۱۵ درصد از خطوط ریلی ایران (معادل یک‌هزار و ۳۸۰ کیلومتر از ۹ هزار و ۵۰۰ کیلومتر خطوط ریلی) در نواحی درگیر فرو نشست قرار گرفته‌اند. هم‌چنین هشت فرودگاه بزرگ و متوسط، از جمله فرودگاه بین‌المللی تهران، اصفهان، ارومیه، کرمان، گرگان و شهرکرد در معرض آسیب جدی زیرساختی قرار دارند.

از سوی دیگر، ۵۴ ایستگاه راه‌آهن و ۲۵ ایستگاه مترو در مناطق فرو نشست واقع شده‌اند. تخریب زیرساخت‌های ریلی و مترو می‌تواند به اختلالات جدی در حمل ونقل شهری و بین‌شهری منجر شود و زندگی روزمره میلیون‌ها نفر را تحت تأثیر قرار دهد.

فرو نشست هم‌چنین جمعیت قابل توجهی از مردم ایران را در معرض خطر قرار داده است. بر اساس این گزارش، حدود ۱۴ میلیون نفر، یعنی یک‌پنجم جمعیت ایران، تحت تأثیر فرو نشست شدید قرار دارند.

راهکارهای فوری و بلندمدت برای مقابله با بحران فرو نشست

اگر در ایران حکومتی دلسوز منافع ملی بر سر کار بود، این مشکل زیست‌محیطی به یک فاجعه بدل نمی‌شد. راه‌کارهای فوری و بلندمدت برای مقابله با بحران فرو نشست می‌توانست شامل موارد زیر باشد:

کاهش برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی از طریق اعمال محدودیت‌های قانونی، نظارت بر چاه‌های غیرمجاز و توسعه سیستم‌های آبیاری مدرن و بهینه در کشاورزی.

آموزش و اطلاع‌رسانی به مردم و کشاورزان درباره پیامدهای استفاده نادرست از منابع آبی.

توسعه سامانه‌های پایش فرو نشست و استفاده از فناوریهای نوین مانند سنجش از دور برای ارزیابی دقیق وضعیت.

بازنگری در سیاست‌های توسعه‌ای و اجتناب از ساخت‌وساز در مناطق پرخطر و توجه به اصول توسعه پایدار.

سرمایه‌گذاری در زیرساختها و مقاوم‌سازی خطوط ریلی، جاده‌ها، فرودگاهها و ساختمانها در مناطق آسیب‌پذیر.

تقویت قوانین زیست‌محیطی و وضع قوانین سختگیرانه‌تر برای حفاظت از منابع آبی و خاکی و اجرای جدی آن‌ها.

حکومتی اشغال‌گر با سیاست‌های ضدایرانی

اما از آنجا که در ایران حکومتی اشغال‌گر و ضدایرانی بر سر کار است، با قاطعیت می‌توان گفت که فرو نشست زمین، آینده ایران را تهدید می‌کند. این پدیده نه‌تنها زیرساختها و محیط‌زیست را تخریب می‌کند، بلکه امنیت اقتصادی و اجتماعی میهن‌مان را نیز به خطر می‌اندازد. سیاست‌های غارتگرانهٔ این حکومت در اختصاص منابع آبی به مافیای حکومتی و برداشت بی‌رویهٔ آن در راستای صنایع آب‌بر، چشم‌اندازی برای حل این بحران باقی نگذاشته است. بی‌تردید این معضل زیست‌محیطی نیز مانند سایر بحرانها و ابر بحرانها ماهیتی سیاسی دارد و برای حل آن باید حاکمیتی را برانداخت که مسبب و عامل اصلی آنهاست.