با اینکه بررسی‌های باستان‌شناختی در گیلان منجر به مستند‌سازی و شناسایی ۱۰۰ غار و پناهگاه صخره‌ای شده اما باستان‌شناسان این منطقه از نابودی غارهای طبیعی ـ تاریخی در اثر عملیات و بهره‌برداری از معادن توسط کارخانه سیمان دیلمان می‌گویند. باستان‌شناسان با اعلام این موضوع که کارخانه سیمان دیلمان، غارهای تاریخی استان گیلان را تهدید می‌کند خواستار رسیدگی به این محوطه‌ها شدند.

خبرگزاری میراث‌فرهنگی ـ گروه میراث‌فرهنگی ـ بیش از 100 غار و پناهگاه در استان گیلان شناسایی شده که از میان آن‌ها تنها 5 غار مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است. از جمله این غارها می‌توان به گنج پر (بیگلری، حیدری 1382)؛ دربند (جهانی 1384) و (بیگلری، جهانی 1384)؛ یرشلمان (جهانی، 1380) و (کیدونگ بای، باقریان و جهانی 1386) چپلک ( فلاحیان، 1382)، (جهانی 1384) و (کیدونگ بای، جهانی و باقریان 1387) غار مالحان (جهانی ، 1385) و (کیدونگ بای، باقریان و جهانی 1387) اشاره کرد. با این‌حال ولی جهانی، به‌عنوان یکی از باستان‌شناس‌های استان گیلان، معتقد است: غارهای باستانی منطقه در اثر عملیات و بهره‌برداری معادن توسط کارخانه دیلمان در معرض آسیب جدی قرار گرفته‌اند.

او به معضلات بررسی‌های باستان شناختی غارهای گیلان اشاره می‌کند و می‌گوید: یکی از مشکلات عمده‌ای که در مطالعه مجموعه‌های پارینه‌ سنگی استان گیلان وجود دارد مباحث مربوط به نبود داده‌های فرهنگی ـ تاریخی غارهای متعلق به دوره‌های مختلف پارینه‌سنگی و کمبود اطلات درباره مصنوعات سنگی مرتبط با آن است.

به‌گفته این باستان‌شناس، از یک سو، اسناد و شواهد مربوط به دوره پارینه سنگی در استان گیلان بسیار ناچیز و اندک است و از سوی دیگر بهره‌برداری‌هایی که توسط کارخانه‌‌ سیمان دیلمان از غارهای طبیعی و تاریخی انجام می‌شود این آثار را با خطرات جدی مواجه کرده است.

جهانی ادامه می‌دهد: هرچند هیات مشترک باستان‌شناسی ایران و کره در چند نقطه از غارهای گیلان (یرشلمان 1387، و چپلک 1388) اقدام به حفر گمانه‌های آزمایشی کرده‌اند. اما از آنجایی‌که این گمانه‌ها در کوتاه ترین زمان ممکن انجام شده نتیجه قابل‌توجهی به دنبال نداشته است. این درحالی است که شرایط اقلیمی آب و هوایی گیلان سبب شده غارها در طول ادوار مختلف محل امن و مکانی موقت برای دامداران باشد و این موضوع نیز از جمله عواملی است که غارها را در کنار دیگر تخریب‌های انسانی مورد تهدید قرار داده است.

درحال‌حاضر غار طلابن دیار جان از جمله غارهای منطقه است که در معرض تخریب جدی قرار دارد. جهانی معتقد است، درحالی سطح غارهای باستانی پوشیده از فضولات دامی احشام است که هرساله دامداران در فواصل مختلف به صورت موقت در داخل غارها اطراق می‌کنند و چه بسا گوسفندان را هم در مواقع باران در این غارها پناه می‌دهند. این درحالی است که هر سال چوپانان پس از بازگشت دوباره به داخل غارها نیاز به جابجایی خاک دارند و می‌خواهند فضایی بیشتری برای اسکان دام‌های خود در غارها داشته باشند، بنابراین تمام خاک و رسوب داخل غارها را بیرون می‌ریزند و باعث می‌شوند که اکثر مواد فرهنگی و یا ابزار سنگی داخل غارها از بین برود.

اما این تمام ماجرا نیست. هم‌اکنون، حجم انبوه حفاری‌های غیر مجاز در داخل غارها موجب از بین بردن اطلاعات ارزشمند محوطه‌ها شده و این حفاری‌ها در حالی شدت گرفته که عمده پژوهش‌های غارهای باستانی در خطه شمال متمرکز بوده است.

این باستان‌شناس ادامه می‌دهد: دوران پیش از تاریخ، انسان از طریق جمع آوری میوه‌جات و غلات وحشی و همچنین از طریق شکارورزی گذران زندگی می‌کرده است. زندگی در این جوامع مستلزم جابجایی‌ها و مهاجرت‌های متناوب به دنبال آذوقه و گله‌های حیوانات وحشی بود. در آن زمان به دلیل نیازهای روزمره گروه‌های اولیه انسانی امکان اسکان در یک محل خاص را نداشتند و برای بیتوته موقت خود مکان‌هایی نظیر غار‌ها، پناهگاه‌ها و شکاف طبیعی کوه‌ها و صخره‌ها را برای در امان ماندن از خطر حمله حیوانات درنده و دوری از گزند سرما و باد و باران انتخاب می‌کردند.

سابقه زیست بشر در گیلان بر اساس داده‌های حاصل از آخرین مطالعات و کاوش‌های باستان‌شناسی و دیرین شناسی تا حدود 250,000 سال قبل تعیین و تایید شده است. انسان اولیه برای زیستن نیازمند پناهگاه و سر پناهی بود که در آن به سر ببرد. تحقیقات چند ساله اخیر در چند محوطه پیش از تاریخی و بعضی غار‌ها و پناهگاههای صخره‌ای و سنگی گیلان گواه این مدعا است.

افزار‌های سنگی و استخوان‌های انسانی مربوط به چند ده هزار سال قبل باستان‌شناسان بیانگر آنست که بر خلاف گمان‌های رایج سکونت انسان در این گیلان بسیار قدیمی‌تر از تصورهای معمول است.

پیشینه مطالعات باستان شناختی غارهای گیلان
به‌گفته جهانی تا پیش از سال 1380 هیچ گونه مطالعاتی درباره عصر سنگ در سواحل جنوبی دریای مازندران (استان گیلان) انجام نشده بود. مطالعات باستان‌شناسانی که در این استان اقدام به کاوش‌ و بررسی‌های باستان شناختی کرده‌اند تنها مربوط به گورستان‌های باستانی بوده، چنانچه قدمت تاریخ گیلان را براساس دستاوردهای باستان‌شناسی روی گورستان‌ها، مربوط به 3500 سال تخمین زده‌اند. با این‌وجود پناهگاه صخره‌ای خل وشت نخستین محوطه‌ی بررسی شده در شرق رودخانه سفیدرود است که در سال 1379 توسط آقایان بیگلری، عبدی مورد بررسی قرار گرفت.

محوطه باستانی گنج پر دومین محوطه شناسایی شده در کرانه باختری سفید رود گیلان است توسط آقایان، فریدون بیگلری و سامان حیدری مربوط به دوره سنگ مورد شناسایی قرار گرفت و نتایج بررسی این محوطه پارینه سنگی در مجموعه گزارش‌های فصل چهار هیات مشترک ایران، ژاپن به زبان انگلیسی چاپ و منتشر شد.

از دیگر بررسی‌ها که منجر به کشف شناسایی تعدادی غار شد، می‌توان بررسی شناسایی حوزه رودخانه شاهرود (عمارلو) توسط یوسف فلاحیان نام برد.

در این میان جهانی نیز به شناسایی غارهای باستانی چپلک، پناهگاه اسکابن، غار ولی گورد و.. پرداخت و طرح مستندسازی آثار فرهنگی، تاریخی استان گیلان را از سال 1380 در مناطق مختلف گیلان را به اجرا درآورد.

درحال‌حاضر ثبت بیش از 12 غار در فهرست آثار ملی کشور از نتایج ارزشمند این طرح محسوب می‌شود. غارهای دربند A و B در راستای طرح مستند سازی مورد شناسایی قرار گرفتند و گمانه زنی غارهای دربند، چپلک ویرشلمان از مهمترین اقداماتی بود که توسط باستان‌شناسان انجام گرفت. با این وجود خطرات بی‌شماری غارهای تاریخی شمال کشور را تهدید می‌کند. این باستان‌شناس ادامه می‌دهد ادامه فعالیت‌های مخرب بهره‌برداری معادن سبب نابودی غارها خواهد شد به‌طوری‌که باستان‌شناسان با نابودی و از بین‌رفتن این محوطه‌ها دیگر نمی‌توانند اطلاعات و داده‌های لازم را از غارها استخراج کنند.