فاجعه زيست محيطي در راه است؛
بلوط‌ها از پا درآمده و زاگرس بي صدا مي‌ميرد

دکتر جليل بادام فيروز / دکتراي اقتصاد محيط زيست و مديرکل سابق محيط زيست کهگيلويه و بويراحمد

روزنامه ابتکار: به صدا درآمدن زنگ خطر نابودي جنگلهاي بلوط زاگرس وقرار گرفتن در شرايط بحراني مي‌طلبد دستگاههاي اجرايي مرتبط و برنامه ريزان توسعه اي كشور براي كنترل و مهار بحران،بدون فوت وقت عمل نمايند و در سطح ملي نسبت به احياء و نگهداشت بلوطهاي زاگرس اقدام نمايند و با كنترل عوامل تخريب از يك فاجعه زيست محيطي جلوگيري كنند. زيرا اگر روند خشك شدن جنگلهاي زاگرس به همين سرعت ادامه يابد علاوه بر فاجعه زيست محيطي، يك فاجعه اقتصادي را نيز به همراه خواهد داشت.
فلات ايران از نظر اقليمي موقعيت خاصي را در جهان دارا مي‌باشد.بيش از 90 در صد خاک فلات ايران در اقليم خشک و نيمه خشک قرار گرفته است.حوزه زاگرس بخش مهمي از فلات ايران را تشکيل داده است. حوزه زاگرس با طول 1400 کيلومتر وعرض500 کيلومتر به دليل اقليم و توپوگرافي خاصش بيش از 40 درصد آب فلات ايران را داراست.اين منابع آبي بي همتا نتيجه جذب بارشها در اکوسيستم منحصر بفرد زاگرس است زيرا بزرگترين منابع جنگلي فرا هيرکاني ايران در زاگرس قرار دارد. ارزش گذاري اقتصادي منابع طبيعي و تنوع زيستي سخت ترين بحث اقتصاد محيط زيست است.اگر چه ارزش جنگلهاي بلوط بعنوان مهمترين و تاثير گذارترين گونه در جنگلهاي زاگرس از نظر اقتصادي قابل لمس نيست، اما اين اين اكوسيستم ارزشهاي اقتصادي كلاني دارد. گونه بلوط نقش مهم و تاثير گذاري در تعديل دماي هوا،حفاظت از منابع آب،جلوگيري از فرسايش خاک، توليد اکسيژن، و حفاظت از منابع خاک را دارد. پايين نگهداشتن سطح شوري آب، كاهش گازهاي گلخانه اي و جذب آلايندگيها از جمله ريزگردها از ارزشهاي اقتصادي زيست محيطي جنگلهاي بلوط زاگرس است. کاربردهاي خوراکي و صنعتي بلوط از ديگر ويژگيهاي منحصر بفرد اين گونه سخت و مقاوم است که بهره برداري از آن در حد سنتي باقي مانده است.با اين اوصاف ارزشهاي اقتصادي و زيست محيطي جنگلهاي بلوط آنقدر زياد است که برآورد آن در مجال اين گفتار نمي‌گنجد. چند سالي هست كه علائم زوال و خشکيدگي در بلوط‌ زارهاي زاگرس مشاهده مي‌شود.مشاهدات ميداني و بررسي‌هاي علمي نشانگرتنوع شکل زوال و خشکيدگي در جنگل‌هاي بلوط است. حمله آفات و امراض در نتيجه خشکيدگي کامل درخت، خشکيدگي بخشي از تاج درخت، خزان زودرس درخت و بالاخره خشکيدگي تک پايه اي و يا لکه اي را مي‌توان رويت کرد. فرضيه‌هايي مانند، پديده ريزگردها، تخريب شديد اکوسيستم زاگرس، دخالت‌هاي بي رويه انساني و عدم امکان ادامه حيات گونه‌هاي جنگلي و مرتعي، تغييرات محيطي بويژه خشکسالي، شوري و ناتواني گونه‌هاي بلوط براي مقابله با آنها، بيوتروريسم و بيماري‌هاي ناشناخته و تأثير آن بر گونه‌هاي جنگلي و مرتعي از جمله عوامل زيست محيطي براي خشكي بلوط‌ها مطرح شده است.اما انچه محرز است به غير از پديده ريزگردها ساير عوامل در گذشته به تناوب وجود داشته اند اما حجم اثرات مخرب زيست محيطي در وسعت امروزي گزارش نشده است. در سالهاي اخير ورود ريزگردها به زاگرس،جان جنگلهاي بلوط را هدف قرار داده است.آنچه امروز جنگلهاي بلوط با آن دست و پنجه نرم مي‌کنند مرگ تدريجي در پهناي وسيعي از رويشگاه مي‌باشد.مشاهدات عيني و تصاوير جمع آوري شده نگارنده در بخشي از جنگلهاي بلوط زاگرس مرکزي (شعاع حدود 3 کيلومتر)مرگ دهها اصله درخت بلوط را نشان مي‌دهد،که هيچ عامل انساني يا بومي در اين فاجعه زيست محيطي دخيل نبوده است. مطمئنا آفات يا بيماريها نمي‌توانند علت چنين فاجعه زيست محيطي باشند،همچنين عامل طبيعي ناشناخته اي در سالهاي اخير در جنگلهاي بلوط بروز نکرده است و تنها پديده جديد ورود ريز گردها است که به طور حتم بخش فزاينده اي از اين آسيب متوجه آن است. در حقيقت اندوخته طبيعي زاگرس که نقش استراتژيکي در حفاظت از منابع آب و خاک و هوا در پهنه وسيعي از فلات ايران را دارند و براي پايداري زيست بوم فلات ايران يک ضرورت بي بديل هستند امروز دچار مخاطرات زيست محيطي گشته اند.ورود ريزگردهاي جنوبي و غربي تاثير مخربي بر اکوسيستم زاگرس گذاشته است. خشک شدن جنگلهاي زاگرس موجب نوسانات شديد دمايي وبارشي در فلات ايران خواهد شد و دير يا زود اترات منفي آن فلات ايران را متاثر خواهد کرد. خشک شدن جنگلهاي بلوط معادل آسيب به چرخه زندگي در اکوسيستم بخش وسيعي ازفلات ايران مي‌باشد؛از گونه‌هاي اندميک، تنوع زيستي گرفته تا سنجاب ايراني در خطر انقراض هستند.و در نهايت مرگ تدريجي جنگلهاي بلوط يعني مرگ تدريجي پايداري اکولوژيک فلات ايران است. همسونبودن برنامه‌هاي تحقيقاتي دستگاههاي مرتبط براي شناسايي علت يا مؤلفه‌هاي مؤثر در بروز پديده زوال و خشکيدگي در شمار ضعف‌هاي مديريتي کنترل و مقابله با اين فاجعه در رويشگاه‌هاي زاگرس محرز است. برسي دقيق معضل زيست محيطي بلوطهاي زاگرس نيازمند اقدام سريع و موثر است.به صدا درآمدن زنگ خطر نابودي جنگلهاي بلوط زاگرس وقرار گرفتن در شرايط بحراني مي‌طلبد دستگاههاي اجرايي مرتبط و برنامه ريزان توسعه اي كشور براي كنترل و مهار بحران،بدون فوت وقت عمل نمايند و در سطح ملي نسبت به احياء و نگهداشت بلوطهاي زاگرس اقدام نمايند و با كنترل عوامل تخريب از يك فاجعه زيست محيطي جلوگيري كنند. زيرا اگر روند خشك شدن جنگلهاي زاگرس به همين سرعت ادامه يابد علاوه بر فاجعه زيست محيطي، يك فاجعه اقتصادي را نيز به همراه خواهد داشت.