شرق: معمولا گذر خبرنگاران اقتصادی برای تهیه گزارش به دادگاه و مجتمع‌های قضایی کمتر می‌افتد و از نوادر و عجایب است. خبرنگاران گروه حوادث و جامعه هم برای حضور در اینگونه مراکز باید مجوزهای لازم را بگیرند وگرنه از حضورشان جلوگیری می‌شود. بنابراین حدود یک‌هفته برای نحوه حضور در یکی از مجتمع‌های قضایی بدون اینکه مشکلی ایجاد کنم یا ایجاد شود! با دوستان وکیلم مشورت کردم و در نهایت با همراهی یکی از آنها برای شنیدن حقیقت در مورد یکی از عجیب‌ترین شایعه‌هایی که در مورد یک فعالیت، یک شغل زیرزمینی در مراکز قضایی به گوشم رسیده بود به یکی از مجتمع‌های قضایی در شمال‌شهر تهران مراجعه کردیم. طبق قوانین قضایی کشور یکی از مواردی که می‌تواند در بعضی از پرونده‌ها شما را یاری رساند یا حتی در بعضی از آنها حتی واجب است، شهادت دو فرد بالغ در مورد آن پرونده است و اگر از بخت بدتان شاهدی نداشته باشید ممکن است حکم صادرشده به‌نفع شما نباشد ولی از آنجایی که در ایران هیچ‌چیزی غیرممکن نیست! چندسالی می‌شود که شاهد حضور شاهد‌های کرایه‌ای در دادگاه‌های کشور هستیم.
شاهد پرونده کیفری فقط 5میلیون‌تومان
در بیرون از مجتمع افراد زیادی منتظر هستند و پیداکردن شاهد کرایه‌ای از بین آنها بسیار مشکل به‌نظر می‌رسد ولی وکیل همراه، مستقیم به طرف یکی از افراد منتظر می‌رود و با او به سمت من می‌آیند. قبلا قرار گذاشته‌ایم که راجع به گزارش حرفی نزنم و فقط اطلاعات بدهم به همین دلیل شب گذشته مجبور شدم یکی از پرونده‌های جناب وکیل را حفظ کنم. یک پرونده کلاهبرداری که نیاز به دو شاهد دارد که علاوه بر اسناد موجود شهادت دهند که شاهد پرداخت پول از طرف شاکی به فرد کلاهبردار بوده‌اند. با حسین با یک کیف‌دستی و ظاهری معمولی برای شنیدن پرونده و صحبت در مورد شهادتش به پارک کنار مجتمع قضایی می‌رویم. پس از شنیدن محتوای پرونده می‌گوید: «برای این پرونده پنج‌میلیون‌تومان می‌گیرم و برای معرفی یک شاهد دیگر که به قول خودش با او هماهنگ باشد صدهزارتومان پورسانت می‌گیرد.» برای گرفتن اطلاعات بیشتر به او می‌گویم من یک واسطه هستم و نیاز به اطلاعات بیشتر در مورد شاهدان کرایه‌ای دارم. حسین در مورد خودش می‌گوید: «32سال دارد و سه‌سالی می‌شود به این کار مشغول است و اتفاقا یکی از دوستان وکیلش او را به این کار کشانده است.» از او در مورد قیمت پرونده‌های دیگر می‌پرسم: «پرونده‌های کیفری معمولا بسته به موضوع قیمت‌های مختلف دارد، من بیشتر پرونده‌های مربوط به دریافت پول یا قراردادهای کلاهبرداری که زیرشان نیاز به امضای دو شاهد دارند را شهادت می‌دهم و بسته به پرونده بین سه تا 10میلیون‌تومان می‌گیرم.» از او در مورد میزان درآمدش می‌پرسم و می‌گوید: «چون اگر زیاد در دادگاه برای شهادت حاضر شوم چهره‌ام را حراست شناسایی می‌کند معمولا هر دوماه فقط برای یک‌پرونده حاضر می‌شوم و میانگین در این سه‌سال ماهی دومیلیون‌تومان درآمد داشته است. البته سال گذشته برای یک پرونده کلاهبرداری 20میلیون‌تومان گرفته است.» مجبور می‌شویم کپی پرونده را برای مطالعه به او بدهیم. او می‌گوید برای اینکه کارت‌ملی و شناسنامه را برای معرفی به دادگاه در اختیار ما قرار دهد نصف پول را می‌گیرد و یک‌هفته هم زمان می‌خواهد تا خود را برای شهادت آماده کند. حسین می‌رود و به پیشنهاد دوستم به یکی دیگر از مجتمع‌های قضایی در غرب تهران می‌رویم.
شهادت، یک شغل است
شاهدی که در آن مجتمع با ما صحبت می‌کند اطلاعات بیشتری در اختیارم قرار می‌دهد. شهرام هم 30سال دارد و فوق‌دیپلم مکانیک است. او می‌گوید: «حدود پنج‌سالی است که شاهدان کرایه‌ای در مجتمع‌های قضایی به‌عنوان یک شغل عده زیادی را مشغول به خود کرده است. معمولا پرونده‌های کیفری طرفداران زیادی دارد. او کف قیمت را برای پرونده‌ها یک‌میلیون‌تومان اعلام می‌کند البته اشاره می‌کند که در بعضی از پرونده‌های حقوقی بعضی از شاهدان تازه‌کار صدهزارتومان هم می‌گیرند.» از او در‌مورد قیمت‌های پرونده‌های مختلف می‌پرسم شهرام می‌گوید: «معمولا برای پرونده‌های کلاهبرداری از سه تا 20میلیون‌تومان هر شاهد حق شهادت می‌گیرد و برای پرونده‌های خیانت در امانت 10درصد میزان مال به امانت گذاشته شده را می‌گیرند. معمولا این پول را در سه‌قسط می‌گیرند. قسط اول وقتی که شناسنامه را برای معرفی در پرونده قرار می‌دهند، قسط دوم بعد از شهادت در دادگاه و امضای شهادتنامه و قسط آخر بعد از صدور حکم. او می‌گوید اگر ارتباط خوبی داشته باشی می‌توانی حداقل سه‌میلیون‌تومان ماهانه در بیاری.» شهادت دروغ جزو جرم‌های کیفری محسوب می‌شود و برای اینکه شاهد کرایه‌ای شوید باید خیلی دل و جرات داشته باشید چون حتی ممکن است تا سال‌ها به‌خاطر یک شهادت دروغ در زندان بمانید. از شهرام در مورد پرونده‌های قتل می‌پرسم می‌گوید: «من در طول این سال‌ها کمتر شنیدم که کسی برای قتل شهادت دهد چون پای جون انسان‌ها در میان است ولی شنیده در یکی از مجتمع‌های قضایی جنوب‌شهر بعضی از شاهدان که خود سابقه‌دار هستند برای پرونده‌های قتل هم شهادت می‌دهند و پول‌های کلانی می‌گیرند.» گرچه دوست وکیلم می‌گوید برای شهادت قتل چون شاهد علاوه بر دادگاه در آگاهی هم بازجویی می‌شود بنابراین امکان به خطا رفتن یا رد شهادت از طرف دادگاه بسیار زیاد است. از شهرام در مورد امکان اینکه اگر شهادتشان کمکی به شاکی نکند آیا پول را پس می‌دهند یا نه سوال می‌کنم و می‌گوید: «کسی که اینگونه شکایت می‌کند باید فکر گرفتن حکم هم باشد ولی بعضی از شاهدان حاضرند نصف پول را پس بدهند ولی من این کار را نمی‌کنم.» از حرف‌های شاهدان دیگر که از دوستان شهرام هستند می‌فهمم که برخلاف اینکه در ظاهر شاهدان کرایه‌ای پول خوبی می‌گیرند ولی به دلیل ریسک بالا و تعداد زیادشان معمولا مدت طولانی بیکار می‌مانند بنابراین نمی‌شود آن را به‌عنوان یک شغل دایم محسوب کرد ولی شاهد اگر ارتباط خوبی با وکیل‌ها داشته باشد حتما مبلغ خوبی را در سال می‌تواند کسب کند. گرچه شهرام تاکید می‌کند که بسیاری از کسانی که او می‌شناسد و به این کار مشغول هستند به جز این کار شغل دیگری ندارند و در حقیقت این شغل اصلی آنها محسوب می‌شود. او می‌گوید: «بعضی از شاهد‌ها شناسنامه‌های جعلی دارند و به همین دلیل در بسیاری از مراکز قضایی به‌راحتی در پرونده‌های مختلف شهادت می‌دهند. او به یکی از شاهدان کرایه‌ای معروف به نام مسعود اشاره می‌کند که اردیبهشت امسال از طرف حراست یکی از مجتمع‌های قضایی شرق تهران دستگیر شد و می‌گوید مسعود برای یکی از پرونده‌های زمین‌خواری150‌میلیون‌تومان گرفت و بعد از آن بسیاری از شاهدان کرایه‌ای به سمت زمین‌خواران گرایش پیدا کردند و شاهد برای پرونده‌های دیگر کمتر شد ولی مدتی است که پرونده‌های زمین‌خواری کمتر از طرف دادگاه‌ها پذیرش می‌شوند و به همین دلیل در حال حاضر شاهد بیکار زیاد داریم.»
واسطه‌های کلاهبردار
البته در این میان عده‌ای هم هستند که به‌عنوان کارچاق کن یا همان واسطه‌های دادگاهی در مراکز قضایی وجود دارند که مدعی هستند می‌توانند رای دادگاه را هر چقدر هم سخت باشد برای شما بگیرند و پول‌های هنگفتی هم می‌گیرند که البته به قول دوست وکیلم بسیاری از آنها کلاهبردار هستند و کارکردن با آنها شاید حتی به ضرر شاکی یا متشاکی تمام شود. وجود شاهدان کرایه‌ای در دادگاه‌ها برای من عجیب است ولی ظاهرا به‌عنوان یکی از شغل‌های زیرزمینی در حال حاضر در مراکز قضایی محسوب می‌شود و حداقل ماهانه یک‌میلیون‌تومان را برای شاهد درآمد تضمین می‌کند. دوست وکیلم در آخر می‌گوید: «برای ازدواج هم شاهد کرایه‌ای می‌شناسد که برای هر امضا از 20تا صدهزارتومان می‌گیرند تا اگر عروس و دامادی احتیاج به شاهد داشتند از آنها استفاده کنند.» وجود شاهدان کرایه‌ای گرچه موضوع جذابی برای یک گزارش اقتصادی بود ولی به حتم این سوال به ذهن شما هم خطور می‌کند که شاید شما هم روزی با شهادت دروغین یکی از همین شاهدان، اسیر یکی از همین مجتمع‌های قضایی شوید!
* خبرنگار «شرق» تنها از زاویه گزارش اقتصادی به این موضوع پرداخته و این گزارش فاقد نگرش حقوقی است