دارو ضرورتش برای بیماران مثل اکسیژن، برای بدن است. قاعدتا هیچ دولتی در دنیا نباید با این موضوع به سان یک کالای تجاری نگاه کند و آنرا دست مایه سیاست های غلط و مدیریت های ناشیانه قرار دهد. هرچند که چنین چیزی برای شرکت های داروسازی صادق نیست.

اگر به آرشیو سخنان سه وزرای بهداشت آخر درباره دارو نگاهی داشته باشید حتما با این جمله که دارو از نان شب هم برای مردم واجبتر است برخورد می کنید.

اما جالب اینکه بحران دارو همچنان پابرجاست. همین دوشب پیش، رییس سازمان غذا و دارو گفت: متأسفانه کمبود دارو هنوز وجود دارد و تغییر نرخ ارز نیز باعث شده که قیمت داروها به شدت افزایش پیدا کند، قیمت داروهای وارداتی حدود 2 برابر شده است و قیمت داروهای تولید داخل به طور میانگین 50 درصد افزایش یافته یعنی برخی داروهای ایرانی ممکن است قیمتش 2 برابر شده باشد و برخی نیز 20 درصد گرانتر شده باشند.

به گفته رسول دیناروند، باوجود قول های مثبتی که مسئولان بانک مرکزی در دولت جدید داده‌اند، روند تخصیص ارز که به تدریج از ابتدای امسال روند خوبی پیدا کرده بود، از اول مهر دوباره دچار وققه شده است: برای جبران این افزایش قیمت اعتباری در حدود 1800 میلیارد تومان تصویب شده که البته کافی نیست و با این اعتبار نمی توانیم همه افزایش قیمت دارو برای مردم جبران کنیم.

دراین باره رییس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس می گوید: دولت جدید تازه 50 روز است که سر کار آمده است و تلاش زیادی هم کرده‌اند که مشکلات را کم کنند، اما هنوز آنچه می‌خواستیم اتفاق بیفتد، اتفاق نیفتاده است. مسئولان دولت جدید هم البته تازه سر کار آمده‌اند و شاید نباید اعلام می کردند که مهرماه مشکلات حل می‌شود، این مشکلات که طی 2 سال گذشته به وجود آمده است، مشکلاتی نیستند که ظرف یک ماه یا دو ماه قابل حل باشند.

ماجرا از کجا شروع شد؟

اوایل سال 91 بود که وزیر بهداشت دولت دهم دکتر مرضیه وحید دستجردی، بعد از افزایش قیمت دارو و کمبود آن، لب به اعتراض گشود و گفت: "سال گذشته قیمت دارو به طور متوسط حدود 9 درصد افزایش یافته و برای سال جاری نیز افزایشی این چنینی پیش بینی می‌شود."

نکته این جاست که داروخانه داران به افزایش 60 تا 70 درصدی قیمت ها برای دارو در همان سال به خاطر نوسانات ارز اعتراض کردند و بازهم گوش دولت بدهکار نبود. اعتراضات خانم وزیر تا جایی پیش رفت که به برکناری او منجر شد. پیش از برکناری دستجردی، محمود احمدی نژاد رییس جمهور پیشین در گفت و گوی مستقیم با مردم بحران دارویی را نپذیرفت. به هر حال اختلاف آمار بین خانم وزیر، رییس جمهور، داروخانه داران و البته مردم خیلی زیاد و قابل تامل بود.

درابن باره حسینعلی شهریاری، رییس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس می گوید: مشکل از اوایل سال 90‌ به علت ناهماهنگی بین بانک مرکزی و وزارت بهداشت به وجود آمد و متأسفانه مسئولان وقت وزارت بهداشت به ما گزارش واقعی نمی‌دادند که چه اتفاقاتی دارد می‌افتد و هر وقت می‌پرسیدیم آیا مشکل ارزی دارید می‌گفتند، نه مشکلی نیست. این روند رسید به شهریور و مهر 91 که اعلام کردند کل ارز اختصاص یافته 120 میلیون یورو بوده که 50 میلیون یورو آن به لوازم آرایشی و بهداشتی اختصاص یافته و 70 میلیون یورو برای دارو اختصاص پیدا کرده است.

بیماران خاص قربانی سیاست و مدیریت غلط

موضوع هر روز جدی تر می شد تا جایی که درآبان سال 91 منوچهر اسماعیلی، نوجوان 15 ساله هموفیلی در دزفول به خاطر نبود دارو جان خود را از دست داد. مدتی بعد و همزمان با انتقادات خانم وزیر از تعلق نگرفتن ارز مرجع به دارو و تجهیزات پزشکی، رئیس سازمان غذا و دارو از تعلق گرفتن ارز ۱۲۲۶ تومانی به لوازم آرایشی، غذای سگ، زین اسب، دسته بیل و... بجای دارو خبر داد.

این هم روایت رییس کمیسیون بهداشت مجلس از آن روزهاست: ما پیگیری کردیم و جلسات زیادی گذاشتیم بالاخره نمایندگان بانک مرکزی و معاون وزیر بهداشت و رئیس سازمان غذا و دارو(وقت) آمدند و چندین بار به ما گفتند که بانک مرکزی 2 میلیارد و 300 میلیون دلار ارز داده است و مدعی بودند نسبت به سال قبل از آن هیچ تغییری نکرده است. حالا اینکه چرا این گزارشها را می‌دادند و قبلاً در جلسات نمی‌گفتند، احتمالاً به خاطر نگرانی شان از عکس العمل های رئیس جمهوری بود.

وزیر شدن طریقت منفرد و افزایش مشکلات دارو

به هر حال دستجردی از وزارت بهداشت برکنار شد و محمدحسن طریقت منفرد به وزارت رسید. او هم که وزیر بهداشت شد باز تغییر مثبتی در قیمت دارو اتفاق نیفتاد و بحران با حذف ارز مرجع از دارو بیشتر شد. مردم ناچار، با این افزایش قیمت ها مانند همیشه و به اجبار کنار می آمدند. طریقت منفرد برخلاف دستجردی پیشنهاد داد دولت ارز مرجع را از دارو حذف کند و ارز مبادله ای اختصاص دهد. با این توجیه که واردکننده ها ترغیب به واردات دارو شوند. اما نتیجه؛ هیچ.

شهریاری درباره افزایش قیمت دارو در سال ۹۱ می گوید: سال گذشته متأسفانه شاهد بودیم که قیمت داروها در 4 مرحله افزایش پیدا کرد، هیچ کنترلی نه روی داروخانه‌ها بود،نه روی شرکتهای تولید داخل بود، واقعاً بلبشویی در بازار دارویی کشور حاکم بود.

پس از آن در اردیبهشت ماه سال1392 طریقت منفرد اعلام کرد افزایش قیمت ها در داروخانه ها غیرقانونی است و نباید داروخانه دارها قیمت را بالاببرند، چراکه خریدشان مربوط به چند ماه قبل است، اما اصرار بر تعیین نرخ ارز مبادله ای به جای ارز مرجع موجب عدم ترخیص بسیاری از داروهای از پیش خریداری شده و عدم توانایی خرید جدید توسط وارد کنندها شد چرا که وارد کننده ها مجبور به پرداخت مابه التفاوت نرخ ارز مرجع و ارز مبادله ای بودند.

تحریم و دارو

مساله دیگر ، تحریم بانک ها برای انتقال مبالغ خرید شرکت ها و اشخاص وارد کننده به شرکت تولید کننده بود . هرچند که سازمان های بین المللی می گویند دارو و مواد غذایی در لیست تحریم ها قرار ندارد ولی بانک های ایرانی در تحریم اتحادیه اروپا و غرب قرار دارند و نمی توانند پول و ارز را به حساب فروشنده انتقال دهند. کمبود دارو در تیر ماه و مرداد سال 92 به اوج خود رسید؛ برخی واکسن ها و دارو های بیماران خاص بشدت نایاب شد.

دکتر علیرضا مرندی، وزیر اسبق بهداشت و رییس فعلی فرهنگستان علوم پزشکی و عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس در نامه ای به بان‌کی‌مون، دبیرکل سازمان ملل از این تحریم غیرمستقیم گله کرد و آن را غیرانسانی دانست.

آغاز مدیریت مدبرانه برای بحران دارو

با تغییر دولت و وزیر بهداشت، دارو به اولویت امور وزارت بهداشت و دولت تبدیل شد. دکتر روحانی در اولین حرکات خود به گمرک فرودگاه امام خمینی دستور ترخیص داروهایی را که دپو شده بوده و اجازه ترخیص نداشتند را صادر کرد؛ در نتیجه روزانه 30تن دارو از گمرک امام خمینی ترخیص شد. دکتر سیدحسن هاشمی وزیر بهداشت خبر از تشکیل ستادی برای حل مشکلات دارو داد.وزیر بهداشت اشکلات بین بخشی و عدم سفارش دارو به خارج را یکی از مهم ترین دلایل بحران به وجود آمده در مورد دارو می داند.

پشت پرده این همه بحران در نیمه اول سال 92

ظاهر رستمی رییس سازمان تدارک هلال احمر در جلسه ای از پشت پرده ی ماجرای دارو در اواخر دوره ی احمدی نژاد پرده بر می دارد.رستمی عدم اطلاع رسانی و شفافیت را یکی از نقص های جدی سیستم مدیریت قبلی وزارت بهداشت می داند.

او به این موضوع اشاره می کند که عدم تصمیم گیری به موقع برای پاسخگویی به جامعه هدف به طوریکه در سه ماهه اول امسال تصمیم نگرفتند چه نوع سیاستهایی در وزارت بهداشت اعمال کنند، باعث شد تا بازار دارویی کشور دچار التهاب شود.

رستمی درباره نقش ویژه طریقت منفرد در عدم تخصیص ارز مرجع و جایگزینی ارز مبادله ای می گوید: او نمی خواست بپذیرد نرخ ارز مرجع برای دارو تامین شود و خودش باعث شد تا بانک مرکزی ارز مرجع به دارو ندهد، در اردیبهشت ماه بانک مرکزی موافقت کرد تا 400 هزار دوز واکسن با ارز مرجع وارد کنیم ولی طریقت منفرد گفت که باید با ارز مبادله ای باشد. همین مسئله باعث شد در اردیبهشت ماه با بحران کمبود واکسن در کشور مواجه شویم.

هنوز کمبود در دارو داریم

دیناروند رییس سازمان غذا وداروضمن اشاره به کمبود حدود 120 تا 140قلم کالای به عدم پذیرش نرخ واقعی قیمت ها توسط بیمه ها گله می کند. طبق قانون بیمار باید حدود 30درصد از هزینه ی درمان خود را پرداخت کند که در وضعیت کنونی حدود 80درصد این هزینه به عهده بیمار است و بیمه از پرداخت مابقی امتناع می کند. بیمه خدمات درمانی نیروهای مسلح قیمت های جدید را قبول کرده است ولی تامین اجتماعی که بیمه گر بیش از 30 میلیون نفر در کشور است هنوز این قیمت ها را نپذیرفته

بیماران خاص در اولویت

کمبود دارو های بیماران خاص ادامه داشت تا اینکه دیناروند خبر داد که از ابتدای مهر دارو های این بیماران به نرخ سال 91باز می گردد.تامینی لیچائی سخنگوی کمیسیون بهداشت و درمان در مورد قیمت دارو این گونه می گوید: اگرمی‌خواهیم به ثبات قیمت دارو برسیم باید قیمت پایه ای برای دارو ها مشخص شود تا هم تولیدکنندگان و هم خریداران تکلیف خود را بدانند.

او همچنین می گوید: تفاهم نامه وزارت بهداشت و بیمه از مهر اجرایی شده و اگر در جایی به آن عمل نشده، حتماً داروخانه تخلف کرده و سازمان غذا و دارو به آن رسیدگی می کند.‌ فهرست اقلامی که تحت پوشش این حمایت هستند در سایت سازمان غذا و دارو وجود دارد، در سایت سازمانهای بیمه هم وجود دارد و ابلاغ شده است و فقط شامل داروهای بیماران صعب العلاج می‌شود. البته ممکن است برخی از این بیماران بگویند همه داروهایشان مشمول این حمایت نیست، درست است اما داروهای اصلی همه این بیماران شامل یارانه دارو و حمایت دولت است اما برخی داروهای آنها که مثلاً مشابه ایرانی دارند، ممکن است مشمول این حمایت یارانه‌ای نباشند.

رییس سازمان غذا و دارو گفت: بیماران صعب العلاج دیگر مثل بیماران مبتلا به سرطان، یا ام اس نیز مشمول حمایت دولت و اعتبار ما به التفاوت نرخ ارز هستند و قیمت داروهای آنها این بار نه با پوشش بیمه‌ای 70 درصد بلکه با پوشش 90 درصد و با فرانشیز 10 درصد با‌ قیمت سال 91 در اختیارشان قرار دارد، برای برخی داروهای بیماران مبتلا به سرطان که اصلاً تحت پوشش بیمه نبوده، نیز ‌الان 50 درصد قیمت آن از محل همین اعتبار 1800 میلیارد تومانی تحت پوشش حمایتی قرار گرفته است.

روند ایجاد آرامش در اوضاع دارو تا پایان سال 92

پس از این همه کش و قوس ها و سختی هایی که مردم به شدت تحت فشار آنها قرار گرفتند وزیر بهداشت از ایجاد آرامش در بازار دارو تا پایان سال می گوید. وزیر بهداشت و سازمان تامین اجتماعی حرکتهایی را آغاز کردند. اما همیشه در کشور ما یک موضوع ثابت است و آن اینکه متاسفانه قیمت ها به سرعت بالا می رود و به کندی پایین می آید.

درباره ارز دارو آخرین اظهار نظر حسن هاشمی، وزیر بهداشت چنینی است: هیچ مشکلی در این زمینه نیست، بانکی اعلام کرده بود که ممکن است از 14 اکتبر حدود 10 تا 15 درصد هزینه‌ها را افزایش دهد و وزیر امور خارجه نیز پیگیر این موضوع بوده‌اند و دیشب (چهارشنبه شب ۱۷ مهر ۹۲) به من خبر دادند که حدود 95 درصد مشکل حل شده است که در این باره جای نگرانی نیست و ما نیز تخصیص مستمر ارز دارو را پیگیریم.

رییس کمیسیون بهداشت مجلس درباره راهکار بحران دارویی می گوید: اگر می‌خواهیم قیمت دارو برای بیماران به قیمت سال 91 برسد، فرانشیز دارو باید از 30 درصد کمتر شود. معتقدم مجلس به وظیفه خود عمل کرده است و 2700 میلیارد تومان برای جبران هزینه‌های داروی بیماران تصویب کرده است. بقیه کار به عهده دولت است که این اعتبارات را به موقع تخصیص دهد.

تحریم بیشتر اوضاع را بد کرد یا مدیریت غلط؟