آمار حکايت از آن دارد که از تعداد 2.5 ميليون بهره بردار در حوزه کشاورزي، حدود ۵۰ درصد بيشتر از ۵۵ سال دارند که ۳۰ درصد از اين ۵۰درصد، بالاي ۶۰ سال دارند و سن ۵ درصد از آن ها هم بيشتر از ۷۰سال است. اين آمار را يک کارشناس کشاورزي اعلام مي کند و مي گويد: بالا بودن سن کشاورزان کشور به بخش کشاورزي ضربه زده است. محمد سيف با اشاره به مشکلاتي که بالا رفتن سن کشاورزان ايجاد کرده است، مي گويد: پديده قطعه قطعه شدن زمين ها يکي از مشکلاتي است که به دنبال بالا رفتن سن کشاورزان ايجاد شده است. در اين شرايط بر خلاف روند کشاورزي دنيا، عمده مالکي را از دست مي دهيم و خرده مالکي توليد مي کنيم که دليل آن هم اجراي قانون «افراز» زمين هاي کشاورزي (قطعه قطعه شدن زمين) است. وي ادامه مي دهد: سنتي بودن کشاورزي، بالا بودن سن کشاورزان و به دنبال آن درآمد اندک آن ها از ديگر مواردي است که به دليل پير بودن کشاورزان به وجود آمده است. از طرفي قانع بودن کشاورزان به اين درآمد کم، عاملي بازدارنده است که موجب شده جوانان در روستا حاضر به ورود به بخش کشاورزي نباشند.

براين اساس فقط يک درصد کشاورزان ما بالاتر از مدرک کارشناسي، ۱۰درصد بالاتر از فوق ديپلم، ۷۰درصد زير ديپلم و بسياري هم بي سواد هستند.

يکي از اعضاي کميسيون کشاورزي ، آب و منابع طبيعي مجلس نيز معتقد است خروج افراد فعلي از بخش کشاورزي و بي رغبتي جوانان به اين حوزه در آينده بخش کشاورزي را با مشکل مواجه خواهد کرد. عباس پاپي زاده مي گويد: با توجه به اين که کشاورزي ما مبتني بر روش هاي سنتي است و سود اندکي دارد عملا نتوانسته جذبه و رغبت کافي براي جوانان ايجاد کند. وي ادامه مي دهد: کشاورزي در ايران حاشيه سود کمي دارد و از فناوري روز در آن استفاده نمي شود ضمن آن که بين جوانان ما، کشاورزي شأن و جايگاه واقعي خود را ندارد به همين دليل آن ها نسبت به گذشته کمتر به کشاورزي رغبت نشان مي دهند. براين اساس سن کشاورزان بالا رفته و ارتباط نداشتن آن ها با فناوري روز، باعث شده کشاورزي ما نتواند خود را با کشاورزان دنيا و به ويژه کشورهاي توسعه يافته هماهنگ کند و با آن ها گام بردارد. پاپي زاده همچنين با اشاره به بالا بودن ميانگين سني کشاورزان اين مسئله را يکي از مشکلات بخش کشاورزي اعلام مي کند و مي گويد: مهاجرت از روستاها به دلايل مختلف از جمله نبود رفاه و امکانات و نبود توسعه در روستاها صورت مي گيرد. جوانان حتي حاضرند در شهرها کارگري کنند اما به کشاورزي با ضرر و زيان احتمالي آن نپردازند.

کشاورزي معيشتي به جاي کشاورزي اقتصادي
براين اساس ترديدي نيست پير شدن کشاورزان و مشکلاتي که به همين دليل به وجود آمده مي تواند به بخش کشاورزي و نگاه اقتصادي داشتن به کشاورزي لطمات زيادي وارد کند.

به گفته سيف همه اين مسائل باعث شده اقتصاد کشاورزي ما، کشاورزي معيشتي باشد نه کشاورزي اقتصادي و درآمدزا. اين کارشناس کشاورزي مي گويد: اين شرايط باعث شده ما نتوانيم جايگاه کشاورزي را در اقتصادمان تثبيت کنيم. ما سالانه ۱۱۷ ميليون تن توليدات داريم اما چيزي کمتر از ۲۰ درصد درآمد ناخالص ملي ما از کشاورزي است. در حالي که کشاورزي بايد در اقتصاد ملي کشور نقش ۵۰درصدي ايفا کند. وي با اشاره به اين که محصولات کشاورزي ما محصولات دانش بنيان نيست و امکان صادرات آن وجود ندارد اين موضوع را مشکلي اساسي مي داند و مي گويد: از آن جا که سطح سواد کشاورزان پايين است و از سوي ديگر سن آن ها بالاست نتوانسته اند خود را با اقتضائات فعلي توليد در دنيا همراه کنند.

پاپي زاده نيز با بيان اين که موضوع «ترويج» يکي از موارد کليدي در حوزه کشاورزي است، مي گويد: ترويج کشاورزي به موضوع توانمندسازي و افزايش مهارت هاي جامعه کشاورزي مي پردازد. مروجان کشاورزي مي گويند اولين مشکل، بالا بودن سن کشاورزان و پذيرا نبودن تکنيک هاي روز جهاني است. اين تکنيک ها شامل فناوري سخت افزاري است که مي تواند روش هاي مديريت را هم شامل شود. به دليل بالا رفتن سن، قدرت ريسک پذيري پايين مي آيد و افراد ترجيح مي دهند همان کاري را انجام دهند که سال هاي گذشته انجام داده اند با همان احتياط و نبود قدرت ريسک پذيري. اين کشاورزان در مقابل فناوري مقاومت مي کنند.

حضور جوانان در روستا نيازمند برنامه ريزي
بر اين اساس به نظر مي رسد بايد راهکاري انديشيده شود که جوانان به سوي کشاورزي ترغيب شوند. اما آيا امکان ايجاد شغل در بخش کشاورزي يا ايجاد انگيزه براي ورود به اين حيطه براي جوانان وجود دارد؟ پاپي زاده درباره اين موضوع به وضعيت خشک و نيمه خشک کشور اشاره مي کند و مي گويد: تامين آب در کشور ما با مشکل مواجه است ظرفيت توسعه سطحي در بخش کشاورزي وجود ندارد و ما نمي توانيم بيش از اين آب را با اين فناوري براي افزايش سطح زير کشت استفاده کنيم.

وي ادامه مي دهد: در کشورهايي مانند آمريکا و اروپا و کانادا، هر فرد کشاورز به طور ميانگين بيشتر از ۴۰ هکتار زمين دارد. اين وسعت زمين به او اين قدرت اقتصادي را مي دهد که توانايي خريد بسياري از ادوات وماشين آلات کشاورزي را داشته باشد و وسايل مورد نياز را تامين کند و براي شخم، کاشت، داشت و نگهداري اراضي از فناوري روز که صرفه اقتصادي دارد در مزرعه خود استفاده کند. در حالي که در زمين کوچک نمي توان از فناوري استفاده کرد. اين را مقايسه کنيد با ايران که به طور متوسط هر کشاورز صاحب 2.2 هکتار زمين است.

پاپي زاده همچنين با تاکيد بر اين که بايد جذبه بخش کشاورزي را براي نسل هاي جديد افزايش دهيم مي گويد: افزايش سود فعاليت هاي کشاورزي، افزايش رفاه در اين بخش و همچنين استفاده از فناوري روز براي کم کردن سختي کار و تضمين آينده کشاورزان با اقداماتي مانند بيمه کشاورزي از جمله اين راهکارهاست.

وي ادامه مي دهد: تامين بيمه تامين اجتماعي کشاورزان و تضمين درآمد و فروش محصولات کشاورزي و علاوه بر اين استفاده از فناوري در کشاورزي رغبت زيادي را در بين نسل جوان به وجود مي آورد. نماينده مردم دزفول در مجلس شوراي اسلامي همچنين با تاکيد بر استفاده از دانشجويان و دانش آموختگان کشاورزي در اين بخش مي گويد: براساس آمار صد هزار تحصيل کرده کشاورزي داريم بدون آن که براي آن ها برنامه ريزي کنيم همين امر باعث شده اين تحصيل کرده ها به سمت ديگر مشاغل از جمله مشاغل کاذب بروند.

وي تصريح مي کند: بالا بردن وضعيت اقتصادي کشاورزان و همچنين افزايش شأن و منزلت بخش کشاورزي از مهم ترين موضوعاتي است که بايد مورد توجه قرار گيرد چرا که جوانان به مشاغلي رغبت نشان مي دهند که در جامعه جايگاه خاصي داشته باشد. در حالي که ما در زمينه تبليغات و ترويج و مباحث تربيتي آن گونه که لازم بوده به دهقان هايمان احترام نگذاشته ايم. هميشه دهقان را با يک کلاه نمدي نشان داديم که بيلي در دست دارد. فردي که کمتر از فناوري استفاده مي کند، کم سواد است و از زندگي شهري اطلاع چنداني ندارد. متاسفانه خود اين موضوعات باعث شده حتي فرزندان کشاورزان هم نسبت به گذشته رغبت کمتري به اين شغل نشان بدهند. سيف نيز در پاسخ به اين سوال مي گويد: از سال هاي قبل تلاش هايي صورت گرفته تا دانش آموخته هاي روستايي وارد بخش کشاورزي شوند و البته گام هايي هم در اين زمينه برداشته شد به نحوي که در روستاهايي با مرکزيت چند روستا، هنرستان هاي شبانه روزي کشاورزي احداث شد اما اين هنرستان ها موفق نبودند. اکنون نيز وزارت جهاد کشاورزي طرحي را با وزارت آموزش و پرورش ايجاد کرده تا اين افراد را بورسيه کند اما همين موضوع هم به دليل مباحث مالي موفق نبوده است. به گفته يکي از اعضاي هيئت علمي دانشگاه تهران دليل اصلي مهاجرت جوانان روستايي به شهرها اقتصادي نبودن کشاورزي به دليل توليد سنتي است. محمد مرادي به ايسنا مي گويد: براي بالا بردن درآمدهاي کشاورزي و ايجاد انگيزه در نيروهاي جوان بايد توليد در روستاها دانش بنيان شود. به گفته اين مدرس دانشگاه پرداخت يارانه به توليدکنندگان و اختصاص وام هاي هدفمند و توسعه دانش بنيان روستايي باعث تضمين مهاجرت معکوس مي شود.

کشاورزي ايران مثبت اما قديمي
با اين شرايط جايگاه کشاورزي ايران کجاست؟ آيا وضعيت کشاورزي کشور ما اميدوار کننده است؟ سيف شرايط کشاورزي ايران را در منطقه مثبت و قابل قبول ارزيابي مي کند و مي گويد: کشاورزي ايران در منطقه نسبت به ديگر کشورهاي همسايه به استثناي ترکيه پيشرفته تر از بقيه کشورهاست. در منطقه آسيا هم اگر ژاپن و تايلند را کنار بگذاريم ايران در استفاده از فناوري کشاورزي رتبه چهارم يا پنجم کشاورزي را دارد منتها به دليل آن که کشاورزان ما دانش هاي جديد روز را نمي پذيرند به کندي پيش مي رويم. از سوي ديگر کشاورزان سن بالايي دارند و سطح سواد آن ها پايين است. وي خاطرنشان مي کند:متاسفانه ما در سال هاي اخير کشاورزي را به حال خود رها کرديم و اين بخش را سامان نداده ايم. مدتي درگير جنگ بوديم پس از آن در دوران سازندگي اولويت اول کشور، صنعت وسپس کشاورزي بود. اکنون نيز ۳ اولويت صنعت، کشاورزي و گردشگر مطرح است اما فقط در برخي استان ها از جمله استان خراسان رضوي اولويت اول کشاورزي است. عضو هيئت علمي دانشگاه تهران نيز با اشاره به سخني از امام(ره) مي گويد: اگر چه قرار بود روستاها محور توليد باشند اما نقش آن ها در توليد هر روز کمرنگ تر مي شود. مرادي ادامه مي دهد: جوان روستايي تمايل دارد جايي زندگي کند که از حداقل امکانات از قبيل امکانات تفريحي، فرهنگي، هنري، ورزشي و... برخوردار باشد که روستاها فاقد بسياري از اين امکانات هستند. اين کارشناس کشاورزي حاشيه نشيني، مشاغل کاذب و بزهکاري را از جمله آسيب هاي ناشي از مهاجرت هاي روستايي به شهرها برمي شمارد و مي گويد: هم اکنون مهاجرت به يکي از دلايل تورم اقتصادي شهرهاي بزرگ تبديل شده است زيرا مهاجرت باعث افزايش تقاضا و به تبع آن بالا رفتن قيمت ها مي شود.

تفاوت از زمين تا آسمان است
در فيلم ها و سريال هاي خارجي و به تصوير کشيده شدن امکانات و شرايط روستاها زندگي مطلوبي را مي بينيم که تفاوتي ملموس با زندگي شهري آن ها ندارد و اين مسئله براي ما که شاهد تفاوت فاحش بين روستا و شهر هستيم ، عجيب است. غربي ها و کشورهاي پيشرفته چگونه توانسته اند چنين توازني را ايجاد کنند؟پاپي زاده توجه به سطح رفاه و معيشت کشاورزان در کشورهاي توسعه يافته را مورد تاکيد قرار مي دهد و مي گويد: اقتصاددانان در مقايسه بين جوامع مختلف ميزان دسترسي آن ها به کالاهاي مختلف را مبناي رفاه قرار مي دهند و ميزان استفاده از ادوات کشاورزي و حمايت هايي را که از کشاورزان مي شود در نظر مي گيرند. از جمله اين که کشاورز ايراني بعد از ۷۰-۸۰ سال تلاش حتي از داشتن بيمه تامين اجتماعي هم محروم است و حتي بازنشسته نشده است. اين موضوع را مقايسه کنيد با کشاورزي که در کشورهايي مثل کانادا و آمريکا در ۶۰سالگي بازنشسته مي شود. علاوه بر اين اگر در کشور ما سيل، تگرگ، خشکسالي يا بلاي طبيعي رخ بدهد عملا سرمايه کشاورز از بين مي رود در حالي که در کشورهاي ديگر اين گونه نيست و دولت با انواع بيمه از کشاورزان حمايت مي کند تا سطح رفاه آن ها فراهم شود.

اين عضو کميسيون کشاورزي مجلس با بيان اين که بسياري از روستاهاي کشور ما که کانون توليد هستند از داشتن برق، راه مناسب و آب آشاميدني سالم محروم اند، مي افزايد: چرا بايد در يک روستا به طور متوسط سالانه کمتر از ۵ ميليون تومان براي به سازي و آسفالت و ديگر خدمات رفاهي هزينه شود ولي براي يک شهر حداقل يک ميليارد تومان در نظر گرفته شود! پاپي زاده خاطرنشان مي کند: همين مسائل، فضاي روستا را براي حضور جوانان نامناسب کرده است. جوانان با ديدن تفاوت هاي شهر و روستا رغبت کمتري براي حضور در روستاها پيدا مي کنند و همين مسئله باعث به وجود آمدن مشکل پيري درجامعه روستايي شده است به نحوي که اگر شرايط به همين منوال پيش برود چند سال ديگر روستاهاي ما خالي از سکنه مي شود و اين امر به تعطيلي کانون هاي توليد بخش اقتصاد کشور منجر مي شود. سيف نيز با بيان اين که محل رشد کشاورزي در ايران، روستاست مي گويد: در کشورهاي پيشرفته اين ديدگاه وجود دارد که هر زميني مي تواند محل توليد باشد اما در کشور ما فقط روستا محل توليد شمرده مي شود.

وي با بيان اين که مفهوم روستا در ايران و کشورهاي پيشرفته متفاوت است، مي گويد: آن ها الگوي کشت دارند که براساس آن متناسب با شرايط هر منطقه، کشت همان منطقه را انجام مي دهند. البته آن ها عوامل بيماري زا و بهداشت را هم حل کرده اند. سيف با بيان اين که سطح رفاه در روستاهاي ما نسبت به کشورهاي پيشرفته به هيچ عنوان قابل مقايسه نيست، مي گويد: کشاورزي ما کشاورزي معيشتي است و آن ها کشاورزي اقتصادي و درآمدزا دارند. کشاورزان در هيئت دولت آلمان صاحب نظر و تعيين کننده هستند و در اين کشورها اتحاديه هاي توليد شير در مورد قيمت شير با دولت بحث مي کنند تا حرفشان را به کرسي بنشانند ولي در ايران وزير جهاد کشاورزي نماينده کشاورزهاست و او هم تک صداست.

توسعه زيرساخت ها ضروري است
اگر چه به نظر مي رسد زمان زيادي را از دست داده ايم ولي اکنون بايد چه راهکاري رادر پيش بگيريم تا وضعيت نابه سامان و البته حساس کشاورزي را سامان ببخشيم؟ پاپي زاده با بيان اين که تاکنون کم کاري زيادي توسط مسئولان و برنامه ريزان توسعه کشور صورت گرفته است، مي گويد: طي اين سال ها ما بيشتر دنبال رشد بوده ايم نه توسعه در حالي که بايد براي روستاها برنامه ريزي کنيم و زيرساخت ها را توسعه بدهيم و از مهاجرت به شهر جلوگيري کنيم تا جوانان در روستاها باقي بمانند و توليد کنند. با اين اتفاق، حاشيه نشيني در شهرها و مشکلات و بار سنگين مالي که براي دولت در شهرها به وجود آمده است کم مي شود.

اين نماينده مجلس مي افزايد: گله مندي در اين بخش بسيار زياد است و ما پاسخي براي مردم کشاورز نداريم. در بعضي روستاها حتي ترانس برق و آب آشاميدني وجود ندارد و جاده آن ها خاکي است. وي تصريح مي کند: روستا را بايد به عنوان يک مرکز توليد ثروت ديد که هم اشتغال و هم توليد ايجاد کرده و به مهار تورم کمک مي کند. متاسفانه در زمينه بودجه هم همين گونه است و کمترين توجه به مناطق روستايي شده است. وي مي افزايد: اکنون کشاورزي به معناي کار در مزرعه امکان پذير نيست به همين دليل بايد با ايجاد صنايع تبديلي و خدمات توسعه اي کشاورزي در حاشيه روستاها و حتي ايجاد صنايع غيرکشاورزي در مناطق نزديک به روستاها براي جوانان بومي اشتغال ايجاد کنيم.

پاپي زاده همچنين به راهکارهايي اشاره مي کند که مي توان شرايط فعلي کشاورزي را تغيير داد. وي مي گويد: ما بايد به گونه اي حرکت کنيم که همانند کشورهاي پيشرفته به استاندارد اشتغال در سطح کشاورزي برسيم. به عنوان مثال در کشورهاي پيشرفته کمتر از ۵ درصد مردم به شغل کشاورزي مي پردازند و با اين مقدار هم غذاي کشور را توليد مي کنند و هم صادرات انجام مي دهند. در کشور ما اين عدد حدود ۲۵ درصد است آن هم در حالي که در زمينه تامين غذا وابسته به خارج از کشور هستيم. اين عضو کميسيون کشاورزي مجلس با تاکيد بر ضرورت اصلاح ساختار در بخش کشاورزي و افزايش بهره وري خاطرنشان مي کند: ما از بحث ارزش افزوده در بخش کشاورزي غفلت کرده ايم و در زمينه صنايع جانبي و تبديلي کشاورزي کار نکرده ايم. براين اساس بايد با سرعت به سمت ورود فناوري هاي جديد در حوزه کشاورزي و احداث کارخانه هاي جديد ساخت ماشين آلات سنگين کشاورزي و فناوري سازگار با کشاورزي ايران برويم و حرکت به اين سمت با به کارگيري نيروهاي جوان در بخش کشاورزي ممکن مي شود.