با این وجود، مسئله سال ها حضور بیگانگان در ایران و اشغال بسیاری از فرصت های شغلی بارها مورد بحث و بررسی قرار گرفته است، اما آنچه که امروز شاهد آن هستیم ادامه حضور اتباع افغانستان در بازار کار و رقابت تنگاتنگ آنان با نیروی متقاضی کار ایرانی است.

رقابت افاغنه با کارگران ایرانی!

این مسئله در زمانی که صدها هزار نیروی کار ایرانی امکان ورود به بازار کار را ندارند از اهمیت بیشتری برخوردار می شود. در حال حاضر، اتباع افغانی عموما در مشاغلی مانند کشاورزی، دامداری، ساختمان و مشاغلی از این دست حضور دارند.

این گزارش سعی دارد به آسیب های مختلف ادامه حضور اتباع بیگانه در بازار کار ایران بپردازد و جنبه های دیگر حضور خارجیان غیرمجاز در ایران و مسائل اجتماعی آن، همچنین چرایی برخورد نامناسب با حضور غیرقانونی و آزادانه اتباع افغانستان در ایران، برخوردهای صورت گرفته از سوی پلیس و مراجع قانونی مدنظر نیست؛ هرچند که بسیار حائز اهمیت است.

تقریبا می توان گفت از دهه 60 هجوم اتباع کشور افغانستان به مرزهای کشور آغاز شد و رفته رفته هزاران نفر از آنان در مناطق مختلف کشور به ویژه کلانشهرهایی مانند تهران سُکنی گزیدند که حضور آنان در سطح شهر و روستاها و فعالیت در مشاغل گوناگون به وضوح قابل مشاهده است.

هجوم به مرزها برای ورود به کشور

کارشناسان برای افزایش حضور چشمگیر افاغنه در ایران دلایل گوناگونی را برشمرده اند که می توان از جمله آن به وجود مرزهای پهناور کشور در شرق و جنوب شرق کشور اشاره کرد؛ همچنین برخورد همراه با اغماض ایرانیان در زمان ورود افاغنه به ایران، توجه به مسائل انسان دوستانه و تعالیم اسلامی و همچنین پس از ورود اولین گروه ها، استقبال کارفرمایان سودجود از فرصت ارزانی نیروی کار خارجی، وجود زمینه اشتغال در ایران و شرایط ناامنی و جنگ در افغانستان؛ همگی باعث ارسال علامت هایی به اتباع افغانستان شد تا به آنها انگیزه کافی برای عبور قانونی و غیرقانونی از مرزهای ایران به امید کار و زندگی را بدهد.

اما مسئله از زمانی آغاز شد که افاغنه در یک رقابت جدی با نیروی کار ایرانی قرار گرفتند و رفته رفته بسیاری از فرصت های شغلی از دست کارجویان ایرانی با همراهی کارفرمایان، خارج و در اختیار اتباع غیرمجاز افغانی قرار گرفت. این موضوع تا جایی پیش رفت که کارگران خارجی توانستند امور بسیاری از مشاغل ساده در بخش هایی مانند ساختمان را در دست بگیرند.

اینکه فرصت مناسبی برای اشتغال اتباع بیگانه در بخش ساختمان و یا کشاورزی فراهم می شود و این فرصت در اختیار کارجوی ایرانی نیست یک دلیل عمده دارد و آن هم نوع نگاه کارفرمایان به این مسئله است. کارفرمایان ایرانی استفاده کننده از کارگر خارجی به بهانه فرار از اجرای قانون کار و کاهش هزینه های استفاده از کارگر و پایین آوردن حداکثری مسئولیت خود، بیمه نکردن و سوء استفاده هایی از این دست، به راحتی از اتباع بیگانه در کار استفاده می کنند و خیلی هم برایشان تفاوتی ندارد که آیا تبعه خارجی به کار گرفته شده دارای مجوز کار در ایران است و یا خیر؟

سودی که برخی کارفرمایان می برند

کارفرمایانی که این نوع دیدگاه را دارند می گویند کارگر افغانی چند برابر کارگر ایرانی در روز کار می کند اما پول کمتری می گیرد؛ بنابراین ما از کارگر خارجی چه مجاز و چه غیرمجاز استفاه می کنیم. این نوع رفتارهای سودجویانه باعث شده تا برخی کارگران خارجی از فرصت به دست آمده استفاده کنند و امروز به یک نیروی کار ماهر و استادکار در بخش ساختمان تبدیل شوند که حالا دیگر کارفرما مجبور شود شرایط وی را برای کار بپذیرد و دیگر با آن کارگر ساده غیرمجاز خارجی روبرو نباشد. در واقع دود نگاه غلط برخی کارفرمایان به استفاده زیاد از کارگر خارجی به جای نیروی ایرانی، امروز به چشم خودشان رفته است.

کارفرمایی در گفتگو با خبرنگار مهر درباره نحوه استفاده از کارگر غیرمجاز خارجی، علاوه بر بیان دلایل گوناگون و مزایای استفاده از کارگر غیرمجاز خارجی می گوید: نگران برخورد بازرسان نیستم چرا که در زمان حضور بازرسان، کارگران غیرمجاز را از دید آنها پنهان می کنم و اینگونه مشکلی نیز پیش نخواهد آمد.

پنهان کاری صاحبکاران ایرانی

همچنین یک کارفرمای دیگر ساختمانی نیز به مهر درباره امکان جریمه شدن برای استفاده از کارگر غیرمجاز خارجی گفت: با اینکه برای استفاده از هر کارگر خارجی در روز باید 50 هزارتومان جریمه شوم، بازهم ترجیح می دهم از افاغنه در کار استفاده کنم تا کارگران ایرانی! البته سعی می کنم با استفاده از روش هایی جریمه هم نشوم.

متاسفانه سالیان متمادی است که درباره بکارگیری اتباع غیرمجاز خارجی در مشاغل گوناگون تنها جریمه نقدی اعمال می شود اما دریافت روزانه 50 هزارتومان برای استفاده از هر کارگر خارجی غیرمجاز هیچگاه آن بازدارندگی لازم را نداشته و کارفرمایان فراوانی هستند که برای دفعات متعدد به دادگاه معرفی و جریمه شده اند.

یکی از مقامات سابق وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی درباره ناکارآمدی روش های برخورد با کارفرمایانی که اقدام به استفاده از کارگر غیرمجاز خارجی می کنند معتقد بود نمی توان برای استفاده کارفرما از کارگر خارجی برخورد جدی تری داشت.

تبدیل کارگران غیرمجاز به استادکار!

در هر صورت پس از چند دهه حضور اتباع افغانستان در بازار کار ایران و ربودن هزاران فرصت شغلی از دست کارجویان ایرانی، درست در زمانی که افراد بسیار زیادی بیکار و در چهارراه ها منتظر کار روزمزدی هستند، امروز هزاران کارگر ساده افغانی به لطف کارفرمایان ایرانی صاحب مهارت و استادی در بسیاری از مشاغل شده اند و دیگر در لیست نیروی کار ساده قرار ندارند. به عبارت ساده تر، امروز دیگر ما هستیم که در خلاء کارگر ماهر ایرانی به دنبال کارگر خارجی خواهیم بود.

علاوه بر این، بسیاری از کارگران خارجی شاغل در بازار کار ایران پس از سال ها حضور، تلاش کرده اند تا در نقاط مختلف کشور ساکن شوند. اگر تا قبل از این آنها در کانشهرهایی مانند تهران و اطراف آن ساکن می شدند امروز افاغنه حتی در شمال ایران نیز حضور یافته و در نقاط مختلف کشور در حال رقابت و از میدان به در کردن کارگران ایرانی هستند.