دیگر همه می دانند از بافت های تاریخی ایران، تنها اسکلتی به جا مانده که روزها درگوشه ای از شهر می پوسد و شبها با ارواح سرگردان، گردشگر که نه هر موجود زنده ای را فراری می دهد! این اتفاق درحالی می افتد که در بسیاری از کشورهای اسلامی، ماه رمضان فرصتی مناسب برای گردشگری شبانه و درآمدزایی از مناطق تاریخی محسوب می شود.

خبرگزاری میراث فرهنگی ـ گروه میراث فرهنگی ـ ماه رمضان که می آید، این گردشگری شبانه است که به طرز چشمگیری در بسیاری از کشورهای اسلامی جریان پیدا می کند. شب های رمضان نه تنها افول و تاریکی را در شهر حاکم نمی کند که نبض زندگی را در شهر سرعت می دهد. مراکز خرید و تفریحی، رستوران ها و تمام جاذبه هایی که در مناطق مختلف شهری و تاریخی وجود دارد یکپارچه می شود تا آنچه مورد نیاز مردم و سبب جذب گردشگر می شود تحقق پیدا کند.

این اتفاق اما در ایران شکل دیگری دارد. گردشگری شبانه حتی در کلان شهری چون تهران معنایی ندارد. به طوری که وقتی صحبت از گردشگرپذیر شدن بافت های تاریخی می شود، اولین تصویری که ذهن به طور ناخودآگاه قاب بندی می کند، ترکیبی است از سیاهی، زباله، اعتیاد و سکوت دردآور بناها و انسان هایی است که بر سر هم آوار شده اند. درواقع بافت های تاریخی ایران بیش از آنکه برای گردشگری شبانه و ورود قشرهای مختلف فرهنگی مناسب باشند بیشتر به سوژه های اجتماعی می مانند که ریشه معضلات اش را می توان از هر نقطه ای گرفت و دنبال کرد.

«نصرالله حدادی» پژوهشگر میراث فرهنگی، اما معتقد است، بخش اعظم بافت های تاریخی از فضایی مرده و سکنه ای غیر ایرانی تشکیل شده به گونه ای که امکان ایجاد گردشگری شبانه در آن ها نزدیک به صفر است.

او به خبرگزاری میراث فرهنگی می گوید: با توجه به وضعیتی که بافت های تاریخی ایران به خصوص بافت تاریخی تهران دارد امکان گردشگری شبانه در آن ها به هیچ وجه امکانپذیر نیست. چراکه با تغییر مناسبات و تعاملات فرهنگی و اجتماعی نوع و شیوه زندگی هم در این مناطق به کلی دگرگون شده و این مناطق را از جریان زندگی عادی خارج کرده است.

حدادی که معقتد است بازارها اصلی ترین بخش بافت را تشکیل داده اند با ورود اجناس غیر ایرانی و جمع شدن راسته بازارهای اصیلی چون راسته بازار کفاش ها، مسگرها و غیره... تیشه به ریشه هویت صنفی زده است. در واقع از بین رفتن هویت صنفی بازارها ضربه هولناکی به شناسنامه آنچه که در گذشته وجود داشت بود. هیچ یک از بازاریان قدیم در محله های قدیمی سکونت نمی کنند. قدیمی ها که روزگاری در مساجد و حسینیه های بافت ها و محله های قدیمی آمد و رفت داشتند حالا جای خود را به اتباع افغان و بنگلادشی داده اند که شب ها را با خرید و فروش مواد مخدر سر می کنند.

اما «سعید فلاح فر» کارشناس ارشد مرمت بناهای تاریخی، گردشگری شبانه و امنیت در بافت های تاریخی را دو عامل جدایی ناپذیر می داند و می افزاید: امنیت موضوعی است که اهمیت آن در بافت های تاریخی به ویژه شب ها دوچندان می شود. بافت های تاریخی به هزار و یک دلیل ارزانترین مناطق شهر محسوب می شود و همین عامل سبب تجمع افرادی می شود که به خاطر وجود مشکلات اقتصادی، ساختارهای فرهنگی متفاوتی هم دارا هستند. غالب این افراد را معمولا مهاجران و افرادی تشکیل می دهد که از جایگاه قانونی و تعلقات فرهنگی به شهر بی بهره اند.

فلاح فر اعتقاد دارد، باید به معضل بافت های تاریخی نگاهی فرهنگی انداخت چراکه ارزش های اقتصادی و فرهنگی بافت ارتقا نیابد و به جایگاه واقعی خویش بازنگردد مردم عادی حتی نمی توانند در روز روشن در این مناطق قدم بزنند چه رسد به گشت ها و تورهای شبانه!

درحال حاضر از نظر بسیاری از مسئولان شهری بافت های تاریخی ایران تفاوتی با بافت های فرسوده ندارند. جای هویت و مرمت را نوسازی و ساخت و سازهای انبوه گرفته است. تهران هر روز شاهد تخریب بخش وسیعی از محله پامنار است و عودلاجان که قرار بود به الگویی از حفاظت در بافت های تاریخی تبدیل شود حالا جایش را به محله معتادان و اراذل و اوباش داده است.

این درحالی است که آنطور که در مستندات تاریخی از جمله خاطرات عبدالله مستوفی و سعید نفیسی آمده است تهران تا دوره قاجار شاهد گردشگری های شبانه بود. تهران دوره قاجار نور و روشنایی نداشت اما هویت داشت. حدادی می گوید: وقتی ماه رمضان فرا می رسید مردم تا نیمه های شب خرید می کردند به حسینیه ها می رفتند چراکه امنیت و هویت حرف اول را می زد اما حالا با روشنایی پروژکتورهای قوی هم نمی توان زندگی شبانه را در شهر احیا کرد.