شهرداری نجف‌آباد اصفهان درحالی درصدد تخریب بنای پنگ‌خانه این شهرستان برآمده که زنجیره انسانی اهالی و ثبت فوری این بنا‌ در فهرست آثار ملی هم نتوانست مانع از تخریب‌ بلدوزرهای شهرداری شود.

خبرگزاری میراث‌فرهنگی ـ‌گروه میراث‌فرهنگی ـ‌ نزدیک به یک ماه پیش وقتی تخریب پنگ‌خانه باغ نو اصفهان شدت گرفته بود زنجیره‌ای انسانی برای جلوگیری از تخریب این بناها شکل گرفت. شهرداری که تنها هدف‌اش اجرای پروژه بلوار ولی عصر (خارون) بود به‌هیچ وجه از مواضع خود کوتاه نمی‌آمد اما بالاخره با پیگیری‌های اهالی نجف‌آباد، میراث‌فرهنگی و فرمانداری شهرستان پنگ‌خانه باغ نو که شامل دو بنای ارزشمند و تاریخی می‌شود را با شماره 12116 در فهرست آثار ملی ثبت کردند.

با این حال به‌تازگی شنیده می‌شود که ثبت یکی از این دو بنا در فهرست آثار ملی کشور نتیجه‌ای نداشته و شهرداری همچنان بر تخریب آن اصرار می‌ورزد.

«حسین نجفی پور» مدیر عامل انجمن دوستداران میراث فرهنگی نجف آباد اصفهان گفت: به دنبال اقدام شهرداری منطقه ٣ شهرستان در خصوص آماده کردن شرایط تخریب یکی از دو پنگ‌خانه نجف آباد، تعدادی از فعالان و دوستداران میراث‌فرهنگی جمعه شب گذشته به‌منظور جلوگیری از تخریب با استقرار شبانه‌روزی در این مکان مانع از ادامه عملیات پیمانکار شهرداری شدند.

این فعال میراث‌فرهنگی ادامه داد: تمامی مذاکرات و اقدامات پیشگیرانه سازمان‌های مردم نهاد به منظور حفظ این اثر تاریخی گویا تاثیری نداشته چراکه مسئولان شهرداری اعلام کرده‌اند که به منظور تکمیل بلوار ولی‌عصر، این بنای ارزشمند را طی روزهای آینده تخریب و پس از آن مشابه چنین سازه‌ای را در نزدیکی این محل بازسازی خواهند کرد.

نجفی پور در بخش دیگری از سخنان خود همچنین تاکید کرد: طی ماه‌های اخیر ده‌ها اصله درخت با قدمت صد ساله که نزدیک این اثر تاریخی بودند به منظور تعریض بلوار ولیعصر از بین رفتند. اما در حال‌حاضر علاوه بر پنگ خانه باغ نو شهرستان که در صورت عدم توجه مسئولان آخرین روزهای عمر خود را می گذراند، پنگ خانه محور بیشه نجف آباد نیز به عنوان دومین اثر منحصر به فرد در سطح کشور و استان با خطرات مشابهی مواجه است.

اما بشنوید از تاریخچه بنا پنگ‌خانه، از آنجایی‌که در قدیم، ابزار و تجهیزاتی نظیر ساعت برای تعیین زمان آب‌رسانی و تعیین سهم هر کشاورز از آب موجود در دسترس نبود، کشاورزان محلی روش خلاقانه‌ای برای تقسیم بندی آب زراعی ابداع کرده بودند که این عمل در محلی به نام پنگ‌خانه انجام می‌شد. پنگ خانه‌ها، محل‌هایی بود در میان زمین های کشاورزی و در نزدیکی منبع آب که به صورت ایوانی نسبتا کوچک تعبیه می شد و یک نفر معتمد کشاورزان به نام میراب (امیر آب) در آن فعالیت می‌کرد.

در این پنگ خانه که چند جوی از کنار آن مکان می‌گذشت و متصدی و معتمد (میراب) تقسیم آب در آن محل با توجه به واحدهای زمانی مشخص (پنگ)، آب را جهت آبیاری زمین های متفاوت تقسیم می‌کرد.

روش تقسیم آب به این نحو بود که ظرف فلزی کوچکی که به آن پنگ می‌گفتند و سوراخ ریزی در ته آن تعبیه شده بود، روی سطح آب قرار می‌گرفت. به مرور زمان آب از سوراخ بالا آمده و در یک بازه زمانی مشخص که ظرف فلزی پر از آب می شد، خود به خود در آب غوطه ور می شد و بدان گونه آب زراعی به صورت زمان بندی شده و به صورت کاملا عادلانه میان کشاورزان تقسیم می‌شد.

این درحالی است که به محض پر شدن آب پنگ، سهم آب نفر بعدی شروع می شد و متصدی پنگ خانه با صدای بلند کشاورز یا باغدار بعدی را ندا می داد تا آب را به سمت اراضی خود هدایت کند و به اندازه سهمش از آب کشاورزی بهره گیرد.

اگرچه این روش امروزه دیگر کاربردی ندارد ولی یکی از روشهای خلاقانه قدیمی است که به عنوان یکی از شاهکارهای گذشتگان از آن نام برده می شود. به عبارتی می توان گفت که جزو ساعت های آبی قدیمی جهان هست که در حال حاظر دو نمونه از این بناها که متعلق به دوران صفوی و تنها سازه ای است که در قنوات برای استراحت و تقسیم آب کشاورزان به کار می رفته، در نجف آباد قرار دارد و خوشبختانه هر دو اثر مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است و بقیه‏ی آن ها بر اثر بی توجهی تخریب و یا دچار تغییر کاربری شده‌اند.

از این پنگ خانه ها، یکی در بیشه (چناران) نجف آباد و دیگری در ادامه خیابان جوی خارون (انتهای بلوار ولیعصر، باغ نو) دست نخورده باقی مانده است که امروزه توسط شهرداری درمعرض تخریب است.