نتايج يك پژوهش ميداني در موسسه مطالعات و پژوهش‌هاي جمعيتي آسيا و اقيانوسيه نشان داد
40 درصد زوج‌هاي تهراني تمايل به بچه‌دار شدن ندارند

روزنامه اعتماد: 40 درصد زوج‌هاي تهراني تمايلي به بچه‌دار شدن ندارند. در اين ميان سياست‌هاي تشويقي افزايش جمعيت حداقل درباره 51 درصد خانواده‌ها و زوج‌هاي تهراني بي‌تاثير بوده است. از طرف ديگر در حالي كه طي روزهاي گذشته و در آستانه روز جهاني جمعيت، قانون افزايش مرخصي زايمان توسط رييس‌جمهور ابلاغ شده است، نتايج آخرين پژوهش‌هاي ميداني بيانگر اين است كه «افزايش مرخصي استعلاجي و مرخصي بدون حقوق» تاثير چنداني بر تمايل و تصميم زوج‌ها به بچه‌دار شدن ندارد. از چندي پيش با هشدار جمعيت‌شناسان نسبت به پايين آمدن نرخ باروري، نهادهاي مختلف از جمله دولت، شوراي عالي انقلاب فرهنگي، مجلس، وزارت بهداشت و... به فكر تدوين و تغيير سياست‌هاي جمعيتي و تشويق خانواده‌ها به بچه‌دار شدن افتادند. از برداشته شدن محدوديت‌هاي قانون تنظيم خانواده و تدوين سياست‌هاي پولي و غيرپولي تشويقي افزايش جمعيت گرفته تا تغيير در رويكردهاي آموزشي از جمله حذف كتاب‌هاي درسي «تنظيم خانواده» و ارائه اجباري درس «دانش خانواده و جمعيت» در دانشگاه‌ها نمونه راهكارهاي مسوولان براي بهبود نمودارهاي جمعيتي طي سال‌هاي اخير بوده است. در حال حاضر نيز تشكيل موسسه عالي مديريت جامع و تخصصي جمعيت كشور كه از سوي رييس مركز مطالعات جمعيتي آسيا و اقيانوسيه اعلام شد، از جمله اقدامات دولت براي تدوين سياست‌هاي جمعيتي است. با اين وجود تحقيقات ميداني متخصصان جمعيت‌شناسي بيانگر اين است كه اين سياست‌هاي تشويقي چندان نتوانسته خانواده‌هاي ايراني را ترغيب به بچه‌دار شدن كند و تغييري در نمودارهاي جمعيتي ايجاد كند. با اين وجود محمدجواد محمودي رييس مركز مطالعات جمعيتي آسيا و اقيانوسيه معتقد است سياست‌هاي تشويقي جمعيت بايد در عمل اجرا شود تا بتوانيم در مورد نتايج آن قضاوت كنيم. بر اساس نتايج پيمايشي كه در سال 1391 با هدف بررسي ميزان‌ و نيات باروري و روندهاي آنها توسط دكتر امير عرفاني، دانشيار جمعيت‌شناسي دانشگاه نيپيسينگ در كانادا و با حمايت مالي موسسه مطالعات و پژوهش‌هاي جمعيتي آسيا و اقيانوسيه در نمونه‌يي بالغ بر 2267 نفر از زنان متاهل 35-15 ساله و مردان متاهل ساكن مناطق 22 گانه شهر تهران كه همسرشان كمتر از 36 سال سن داشتند انجام شده، نشان مي‌دهد ميزان كل باروري شهر تهران براي زنان 35-15 ساله در سال 1391، 08/1 فرزند براي يك زن برآورد شده است كه نسبت به ميزان‌هاي مشابه در سال 1388 (4/1 فرزند) و 1379 (2/1 فرزند) كاهش يافته است. نتايج اين پژوهش درباره نيت باروري نشان مي‌دهد اساسا 40 درصد از پاسخگويان تمايل به داشتن فرزند يا فرزند ديگري در آينده نداشتند. 15 درصد از زوج‌ها نسبت به بچه‌دار شدن خود مردد و نامطمئن بودند و17 درصد از پاسخگويان نه در شرايط فعلي بلكه در آينده تصميم به بچه‌دار شدن داشتند. در اين ميان تنها 28 درصد از جامعه آماري قصد داشتند به زودي بچه‌دار شوند. همچنين از ميان پاسخگوياني كه هيچ فرزندي نداشتند، 9 درصد از آنها تصميم داشتند تمام زندگي بدون فرزند باقي بمانند. در اين ميان مردان بدون فرزند دو برابر زنان بدون فرزند (12 درصد 12در مقابل 6 درصد) تمايل به نداشتن هيچ فرزندي داشتند.

اما بررسي ميزان تاثير سياست‌هاي تشويقي باروري روي تمايل افراد به بچه‌دار شدن نشان مي‌دهد درباره 51 درصد از كساني كه فرزند يا فرزند ديگري نمي‌خواستند، اين سياست‌ها نتوانسته، تاثيري در بچه‌دار شدن آنها داشته باشد. در اين ميان سياست‌هايي همچون «سبد تغذيه رايگان ماهانه به مادر باردار يا داراي فرزند خردسال» تنها در نيت بارروي 15 درصد پاسخگويان تاثيرگذار بوده است. همچنين سياست تشويقي «حقوق ماهانه به زنان غيرشاغل داراي فرزند خردسال» 19 درصد از زوج‌ها را نسبت به بچه‌دار شدن ترغيب كرده است، «پوشش بيمه اجباري درمان رايگان مادر و كودك» 7 درصد و «افزايش مدت مرخصي استعلاجي زايمان و مرخصي بدون حقوق» 6 درصد زوج‌ها را به سمت بچه‌دار شدن سوق داده است. از ميان سياست‌هاي تشويقي ديگر افزايش جمعيت، سياست در نظر گرفتن «خانه‌داري به عنوان شغل و بيمه بازنشستگي زنان خانه‌دار» بر تصميم 24 درصد زوج‌ها به بچه‌دار شدن و «پاداش ماهانه اولاد» بر تصميم 14 درصد زوج‌ها به بچه‌دار شدت تاثير گذاشته است. يافته‌هاي اين پژوهش همچنين نشان مي‌دهد دسترسي افراد به منابع گوناگون اقتصادي و حمايتي كه تصميم به داشتن فرزند را هدف قرار داده است، تاثيرات متفاوتي بر نيات باروري آنها دارد. براي مثال، افزايش مرخصي استعلاجي زايمان و مرخصي بدون حقوق، با هدف افزايش توانمندي فرد براي داشتن فرزند (ديگر)، كمترين تاثير را بر نيت بارداري پاسخگويان دارد. دكتر عرفاني محقق اين طرح در توضيح اين يافته مي‌گويد: «كمتر از يك ششم زنان متاهل در ايران شاغلند. همچنين، يافته‌هاي اين پژوهش نشان داد متغير اشتغال هيچ رابطه معني‌داري با نيات باروري ندارد. از اين رو، اگرچه برخورداري گروه بسيار اندكي از زنان متاهل، كه شاغل هستند، از افزايش مرخصي استعلاجي شايد بتواند تاثير اندكي بر نيت باروري آنها از طريق تغيير در زمانبندي مواليد بگذارد، اما بر نيت بخش اعظم زنان متاهل، كه غير شاغل هستند، تاثيري نخواهد گذارد. در مقابل، افرادي كه معتقد بودند با به رسميت شناختن خانه‌داري به عنوان شغل (همراه با بيمه بازنشستگي) يا پرداخت حقوق ماهانه به زنان داراي فرزند خردسال تصميم آنها به داشتن فرزند تغيير خواهد كرد، احتمال بيشتري داشتند كه بخواهند در آينده فرزند (ديگر) داشته باشند. اين يافته دلالت بر اين امر دارد كه به هنگام تدوين هر گونه سياست تشويقي براي افزايش ميزان باروري در كشور، لازم است زنان غير شاغل در اولويت و مركز توجه سياست‌هاي پيشنهادي قرار گيرند، چرا كه اكثر زنان متاهل جوان در ايران غير شاغل هستند.»