عبدالرضا ناصرمقدسی . متخصص مغز و اعصاب

روزنامه شرق: در فوریه 2012 در نشریه نورواپیدمیولوژی مطلبی کوتاه از دکتر «جولی پاکپور» و دکتر «سریرام راماگوپالان»، پژوهشگران دانشگاه آکسفورد که هر دو کارشناس ژنتیک هستند، به چاپ رسید. در این مطلب نویسندگان با توجه به افزایش بروز ام‌اس در ایران ادعا کرده بودند که به کمبود ویتامین D باید به‌عنوان یک عامل مهم در این افزایش توجه کرد. آنها با توجه به انقلاب در ایران و تغییرات فرهنگی و اجتماعی به‌تبع آن، نتیجه‌گیری کرده بودند که حجاب به‌عنوان یک پوشش مهم در بعد از انقلاب مانع رسیدن نور خورشید به پوست شده و به این‌ صورت ویتامین D مورد نیاز در بدن ساخته نمی‌شود. نویسندگان، این مساله را عامل اصلی افزایش میزان بروز بیماری ام‌اس در ایران دانستند. به‌رغم اینکه این مقاله در بیش از یک‌سال پیش به چاپ رسیده بود، ولی پخش اخیر آن از یکی از رسانه‌های خارجی (اسمیت‌سونین)، باعث شد که در سطح جامعه مورد توجه قرار گیرد. ما در این یادداشت این ادعا را بررسی خواهیم کرد و خواهیم دید که این ادعا تا چه میزان بر پایه داده‌های علمی استوار است.بیماری «مولتیپل اسکلروزیس» یک بیماری سیستم ایمنی است که با درگیری غشای میلینی سلول‌های سیستم اعصاب مرکزی موجب علایم مختلف عصبی می‌شود. از لحاظ اتیولوژی این بیماری علل مختلفی داشته و محصول نوعی ارتباط و تقابل پیچیده بین فاکتورهای ژنتیکی و محیطی است. یکی از علل مطروحه کمبود ویتامین D است. نور آفتاب نقش مهمی در تولید ویتامین D در بدن دارد و همین موضوع دستمایه نویسندگان مذکور شده بود که حجاب را عاملی برای جلوگیری از برخورد نور آفتاب با بدن تلقی کرده و بنابراین آن را علت افزایش بیماری ام‌اس در ایران بدانند.افزایش بیماری ام‌اس در ایران یک واقعیت است. طبق مطالعه‌ای که در سال 2010 به چاپ رسید، میزان شیوع این بیماری در تهران 9/51 به ازای هر صدهزار نفر است. علت این مساله مشخص نیست. البته این افزایش بروز، مختص ایران نبوده و در کشورهای دیگر نیز دیده می‌شود. به‌طور مثال میزان بروز ام‌اس در یونان از 1/10به ازای هر صدهزار نفر در سال 1984، به 61/119به ازای هر صدهزار نفر در 2006 افزایش یافته است؛ آماری که به‌مراتب از ایران بیشتر بوده و نمی‌توان آن را به پوشش حجاب در یونان نسبت داد. پس آنچه باعث افزایش میزان ام‌اس در کشور ما شده است، باید تحت‌تاثیر عواملی باشد که میزان بروز ام‌اس را در سایر کشورها نیز افزایش داده است. حال جدا از این مساله به مقوله ادعایی نویسندگان می‌پردازیم: آیا کاهش ویتامین D در ایران به دلیل پوشش حجاب است و آیا کمبود ویتامین D عامل افزایش ام‌اس در ایران است؟ مطالعات نشان می‌دهد که ایران جزو مناطقی از جهان است که در آن میزان ویتامین D پایین است. کمبود متوسط تا شدید ویتامین D در آقایان زیر 50 سال 2/47درصد و در خانم‌های زیر 50 سال 2/54درصد است. در مطالعه‌ای دیگر میزان کمبود ویتامین D در آقایان 8/68درصد گزارش شده که ارتباطی به میزان مدت زمان بودن در معرض نور آفتاب نداشته است. این آمارها نشان می‌دهند که کمبود ویتامین D در هر دودسته مردها و زن‌ها وجود دارد. پس حجاب نمی‌تواند عاملی برای کمبود ویتامین D محسوب شود. از سوی دیگر همان‌طور که ذکر شد میزان کمبود ویتامین D در آقایان نسبتی با میزان قرارگیری در معرض تابش نور خورشید نداشت، پس احتمالا عوامل دیگری همچون جذب نامناسب یا کافی نبودن مصرف مواد حاوی ویتامین D باید عامل این کمبود در ایرانی‌ها باشد.در مورد سوال دوم که آیا کمبود ویتامین D باعث افزایش بیماری ام‌اس در ایران است یا نه، باید به چند نکته توجه کرد. اولا کمبود ویتامین D همان‌طور که ذکر شد موضوعی شایع در ایران است، اما این‌طور نیست که تمام کسانی که دچار کمبود ویتامین D شده‌اند به بیماری «مولتیپل اسکلروزیس» مبتلا شوند، زیرا بیماری ام‌اس یک بیماری مولتی‌فاکتوریال بوده و باید عوامل مختلفی دست‌به‌دست هم بدهند تا کسی به این بیماری مبتلا شود. از سوی دیگر بیماری ام‌اس در خانم‌ها شایع‌تر است. در مطالعه‌ای که در اصفهان صورت گرفت، نشان داده شده است که نسبت ابتلا در زن‌ها به میزان چشمگیری در یک دهه اخیر افزایش یافته است و این در حالی است که کمبود ویتامین D هم در خانم‌ها و هم در آقایان ایرانی موضوعی شایع است، پس صرفا کمبود ویتامین D عامل این افزایش نیست. در همین مورد چند نکته دیگر نیز قابل‌ذکر است. اولا میزان جذب نور خورشید توسط پوست صورت و دست‌ها که در پوشش اسلامی پوشیده نمی‌شوند، می‌تواند برای تولید ویتامین D کافی باشد، ولی استفاده روزافزون از کرم‌های ضدآفتاب و لوازم آرایشی باعث شده که نوعی سد در برابر نور آفتاب ایجاد شود. از سوی دیگر ترس از ابتلا به بیماری‌های پوستی نیز مانعی برای حضور افراد در برابر نور خورشید است. همچنین باید توجه داشت که میزان شیوع ام‌اس در ایرانیان مقیم کانادا و سوئد که در آنجا پوشش حجاب اجباری نیست، کماکان بالاست، بنابراین انتساب افزایش این بیماری در جامعه ما به مقوله حجاب نمی‌تواند بر مستندات علمی استوار باشد. در پایان توصیه می‌شود که با توجه به شیوع بالای کمبود ویتامین D در جامعه ما، تمام افراد تحت‌درمان با مکمل‌های ویتامین D قرار گیرند.